Jaime Bleda

Moriskoların İspanya’dan sürgün edilmesini en şiddetli şekilde savunan kişi kuşkusuz propagandist Jaime Bleda’dır (d. 1552 – ö. 1622). Hayatının 20 yıldan fazlasını bu davaya adaması, Moriskoları şiddetli ve sert bir şekilde eleştirmesi, militan duruşu, kendisini meşrulaştırma eğilimi, Morisko tarih yazımının en çok nefret edilen kişilerden birisi olmasına neden olmuştur.216 Aynı zamanda Valencia Engizitörü olan Bleda, Valencia’lı bir Dominikan ve “nihai çözümün” önde gelen sözcüsü olarak Moriskoların hepsinden kurtulmayı amaçlamış, vaaz ile dönüştürmenin (asimilasyonun) sorunun çözümü olmadığını savunmuştur. Kendi kişisel tecrübelerine göre 1580’ler ve 1590’larda papazlık dönemindeki dini bölgelerinde Moriskoların Hristiyanlığı reddetmeleri “cehaletleri” nedeniyle değil

215Qualter, T. H. (1980), age, 264-265.

216Thomas, D., Chesworth J., Bernabe Pons, L.F., Grodz, S., Loghin, E.G., Paun, R., Sajid, M., Tacchini, D., Thomson, A., (2017). Christian-Muslim Relations-A Bibliographical History-Volume 9. Western and

“fesatlıkları/kötülükleri” sebebiyle olduğunu ifade etmiştir.217 Bleda’nın yazmış olduğu kitaplar şunlardır:

1. “Minerua’nın 200’den fazla mucizesi” (Libro de la cofradía de la Minerua:

en el qual se escriuen mas de dozientos y cinquenta milagros del Santísimo Sacramento del Altar, Valencia, 1600).

2. “St. Isidro’nun Yaşamı ve Mucizeleri” (Vida y milagros del glorioso S.

Isidro el Labrador, Madrid, 1622).

3. “Valencia Krallığı ve İspanya’da yaşayan Yeni Din Değiştirenlerine (Moriskolar) Karşı İnanç Davasını Koruma” (Defensio fidei in causa

neophytorum siue Morischorum Regni Valentiae totiusque Hispaniae, 1610, bu kitabın ilgili bölümleri araştırmada incelenen Holland

arşivindeki engizisyon belgelerine de girdiği tespit edilmiştir).

4. “İspanya’daki Moriskoların Tarihçesi” (Crónica de los moros de España,

Valencia, 1618).

Bleda’nın kaleme aldığı “Valencia Krallığı ve İspanya’nın Yeni Din Değiştirenlerine (Moriskolar) Karşı İnanç Davasını Koruma” (İspanyolca, Defensio

fidei in causa neophytorum siue Morischorum Regni Valentiae totiusque Hispaniae, 1610) adlı yayın net bir şekilde Moriskoların kaderini tayin edecek olan

kişilere (kral ve monarşi yani iktidar) yönelik yazılmış ve Juan Cristóbal Garriz tarafından Valencia’da bastırılmıştır. Kitap toplam 4 bölümden oluşmakla birlikte, ilk 3 bölüm aslında 1601 yılında tamamlanmış olmasına rağmen, son eklenen kısım 1609 yılının sonbaharında bitmiş, toplam 617 sayfadır. Her ne kadar 1609 yılında basılmış olsa dahi, yazar Manuel Ruiz Lagos’un ortaya çıkardığı bilgiye göre Bleda kitabını 1601-1608 yılları arasında Roma ve İspanyol mahkemelerindeki iddiaları için bir kaynak olarak kullanmıştır. Bu durum da “Valencia Krallığı ve İspanya’nın tümünde yaşayan Moriskolar’a karşı inancın savunması”nın el yazması öz olarak İspanyolca ve Latince dillerinde elden ele yayıldığına işaret etmektedir (bu durumda kitabın 1609 yılındaki toplu sürgünden önce karar vericileri etkilemiş olabileceği varsayılmakta ve toplu sürgün lehine propaganda ve Moriskolara karşı ise anti-propaganda yaptığı düşünülmektedir). Göründüğü kadarıyla Bleda kitabın basılmasını uygun zaman gelene kadar bekletmiştir. Bu arada yazar toplu sürgün kararında etkili olduğu için kademeli

217Casey, J. (1999). Early Modern Spain. A Social History (1. Baskı). Londra ve New York: Redwood Books, 225. (kaynaklardaki Türkçe tercümeler tarafımca yapılmıştır).

olarak metin katkılarını tasdik edip toplamış ve kitabına ilave bir değer ve saygınlık kazandırmak istemiştir.218

Kitabın ilk bölümü (s. 25-118) Moriskoların “döneklikleri ve sapkınlıklarını” açığa vurmayı amaçlayan 91 adet kanıttan oluşmaktadır (açık bir sırası yoktur). Bu deliller Ramazan orucu, erkek çocukların sünnet ettirilmesi, Kur’an’daki yiyecek içecek yasaklarına uyulması, Müslüman isimler verilmesi ve İslami cenaze usullerine riayet edilmesi gibi uygulamaları içermiştir. Bununla beraber Hristiyan ilkelerine karşı düşmanlıklardan bahsedilmiştir (ayinlerin, teslis inancının ve resimlerin reddi). Moriskoların genel hatlarıyla Hristiyan hayat tarzını kabul etmedikleri, okuma-yazma öğrenmeyi reddetdikleri, şarap bağları bulundurmadıkları, Hristiyan hâkimler tarafından yargılanmadıkları, Cezayir korsanlarını ve Türkleri desteklediklerini yazmıştır. Bununla birlikte, kilise hukukuna göre bu tür davranışların bir cezai yaptırımının olması gerektiğini savunmuştur. Kitabın ikinci bölümü Moriskoları savunan savların çürütülmesi ile ilgilidir. Bunlar 1521-1524 yılları arasında Valencia’da Moriskoların şiddet içeren bir şekilde vaftiz edilmelerinin geçerliliği konusundaki tartışmalar ve Moriskoların dönüşümü için yürütülen kampanyaların yetersizliği ve etkisizliği ile ilgilidir. Vaftiz konusunda Bleda uygulamaların kilise hukukuna göre geçerli olduğunu dolayısı ile Moriskoların vaftiz sonucu Hristiyan olmalarına rağmen 3 nesildir Müslüman gibi davrandıkları için yasal olarak suçlanmaları gerektiğini savunmuştur. Bu bölümde son olarak Moriskoların devlet için maddi bir kaynak teşkil etmelerinden ziyade onların bir “fitne tohumu” olduklarını ve İspanya’dan kovulmaları gerektiğini ifade etmiştir. Üçüncü bölümde (277-484) Moriskoların hepsinin suçlu olduğunu beyan ederek, kişisel değil topluca cezalandırılmaları gerektiğini, toplu sürgünün hâlihazırda Yahudi sürgünü ile tercrübe edildiğini ve idamdan ziyade sürgünün daha ılımlı bir seçenek olduğunu savunmuştur. Bununla beraber sapkınlığı önlemek için çocukların ailelerinden ayrılmalarını ve karma evliliklerin yasaklanması (kanın temizliği ilkesi) gerektiğini yazmıştır. Bleda’nın daha önce ifade edildiği gibi aynı zamanda bir engizitör olması nedeniyle incelenen kitabının bir bölümünün Holland arşivindeki engizisiyon belgelerinde yer aldığı tesbit

218Thomas, D., Chesworth J., Bernabe Pons, L.F., Grodz, S., Loghin, E.G., Paun, R., Sajid, M., Tacchini, D., Thomson, A., (2017), age, 275-276.

edilmiştir. Bahse konu engizisyon belgesinde aynı zamanda Bleda’nın kitabında da yer alan “eski Hristiyan kadınların bu yeni din değiştiren Moriskolar ile evlenmelerinin yasaklanması gerektiği, çünkü bu türden evliliklerin hem geleneklerin hem de soyun/nesillerin karışması tehlikesini doğuracağı ve nihayetinde dinin yok edilmesine neden olacağı” ifadeleri birebir yer almaktadır.219 Bleda’nın karma evliliklerin yasaklanması gerektiği gibi fikirleri, doğal olarak bu evlilikleri teşvik eden bazı asimilasyonist yazarlar ile çelişmektedir. Bununla birlikte Bleda’nın yazdığı kitabın bazı bölümlerinin Holland arşivine girmesi, bir kitle iletişim aracı olan kitabın engizisyon belgeleri aracılığıya Monarşi’yi nasıl etkilediğine ve toplu sürgünde nasıl etkin bir rol aldığına dair bir kanıttır.

Diğerlerinden birkaç sene sonra yazılan 4. bölüm (s. 485-578) III. Philip’in toplu sürgün fermanını haklı çıkarmayı amaçlamıştır. Kitap toplu sürgünü destekleyen yayınlar arasında çok önemli bir yer tutmuştur. Yayın özellikle 20. yüzyıl tarihçileri tarafından eleştirilmiş, ilk bölüm tarihçi Henry Charles Lea tarafından korku ve nefret yaymak ile itham edilmiş, Hristiyanlığın savunmasız insanlara acımasız yanlışlar yapan gaddar ve zalim bir din olarak kitapta sunulduğu iddia edilmiştir.220 Her ne kadar bir propagandacı olarak da tanımlanabilecek Bleda’nın kitabı eleştirilmiş olsa dahi, toplu sürgün kararının alınmasında bu kitap en etkili kitle iletişim araçlarından biri olmuş ve bu alanda önemli bir başarı sağlamıştır.

Bununla birlikte, Moriskolar ile ilgili iddia, dedikodu ve hurafeler (etiketleme ve ötekileştirmeler) kulaktan kulağa (zamanın kitle iletişim aracı olarak) halk arasında yayılmış, kilise tarafından Moriskolar aleyhine bir algı ve anti-propaganda aracı olarak kullanılmıştır.

Örneğin Piskopos Jaime Bleda, Inantado dükünün idaresindeki bölgede Moriskoları eğitmekle görevli olduğu 4 yılda yaşadıklarını şu şekilde kaleme

219H.A.: İlgili arşiv belgesi ile ilgili Zayas’ın ilave açıklaması şu şekildedir: Burada “soy” ile “din” arasındaki bağ, bir diğer deyişle İspanya devletinde ırkçılığı ortaya çıkaran temel açıkça görülmektedir. “Soy” aileden ziyade “kan” üzerine kuruludur. İki farklı ırktan kimsenin evlenmesi halihazırda yasaklanmıştır. 16 Mayıs 1865 tarihinde çıkarılan yasayla III. Isabel tarafından bu yasak lağvedilmiştir. (Zayas, Belge: 40, s. 456-457).

220Thomas, D., Chesworth J., Bernabe Pons, L.F., Grodz, S., Loghin, E.G., Paun, R., Sajid, M., Tacchini, D., Thomson, A., (2017), age, 275-277.

almıştır: Bleda, bir gün Juan Vleyme isimli Morisko’nun çok üzgün olduğunu görerek kendisine bunun nedenini sorar. Morisko Juan ise cevaben, Morisko cemaatinin kendisine bir vazife verdiğini ve neticesinde teknesine aldığı eski Hristiyan yolcuları herhangi bir delile meydan vermeden öldürmesi gerektiğini anlattığını ifade etmiştir. Juan’ın açıklamasında teknedeki bel küreği ile yolcuların kafalarına arkadan vurmak suretiyle onları öldürdükleri ve daha sonra cesetleri kuma gömdükleri ifade edilmiştir.221

Bununla beraber Moriskoların sadece Hristiyanları öldürmekle kalmadıkları aynı zamanda onların “kanlarını da içtikleri” hurafesi uydurulmuştur. Bleda daha da ileri giderek, söz konusu cinayetlerin zaten savaşlar ve göç nedeniyle nüfusu azalan İspanya’nın insan sayısında önemli bir düşüşe neden olduğunu dile getirmiştir. Moriskolar adaletsizlikler ile beraber neredeyse tüm haklarını ellerinden alan, kendilerini köle düzeyine indirgeyen ve inançlarına saygı göstermeyen kanun ve geleneklere karşı da savaşmak zorunda kalmışlardır. Zorunlu olarak Hristiyanlaştırılmalarına rağmen engizisyon mahkemelerindeki yargılamalarında kanun önünde Mağribi (Berberi ve Arap melezi olan Müslüman halkların üyesi) olarak kabul edilmişlerdir. Hâlbuki 1525 yılında cebren din değiştirmeye zorlandıklarında I. Carlos, Hristiyanlara tanınan tüm hürriyetlerin Moriskoları da sağlanacağı sözünü vermiştir. Benzer bir adaletsizlik vergi konusunda da hüküm sürmüştür. Özetle engizisyon ve idareciler Moriskoları Hristiyanlaştırarak aynı zamanda tüm haklardan mahrum bırakarak onları köleleştirmek istemişlerdir.222 Bleda zamanın kitle iletişim araçları olan kitaplar, hatıratlar ve mektupları ile Monarşiyi (iktidar) etkileyerek Moriskoların toplu sürgününde önemli bir rol oynamıştır.