İsmet İnönü’nün Askerlik Hayatı

İsmet Bey, yüzbaşı olarak Edirne’deki II. Ordu’ya atandıktan sonra Sahra Topçu 8. Alay, 3. Bölük Komutanı olarak göreve başlamıştır.³²⁸ İsmet Bey’in siyasetle ilgilenmeye başlanması Edirne’de bulunduğu yıllarda rastlamaktadır. O sıralarda gizli faaliyetlerde bulunan İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye olmuştur.³²⁹ Fakat daha sonra ordu mensuplarının siyasi hareketlere karışmaması gerektiği fikrini savunarak, cemiyet ile bağını koparmıştır.³³⁰31 Mart Olayı sebebiyle Hareket Ordusu’na katılmış ve bu isyanın bastırılmasında görev almıştır.³³¹1909’da bir süre II.

Ordu 2. Süvari Tümen Kurmay Başkanlığı yaptıktan sonra, 1910’da Yemen’deki VII.

Ordu’ya tayin edilmiştir. İsmet Bey, 1912’de Yemen Mürettip Kuvvetler Kurmay Başkanı olmuştur. Yemen’de Osmanlı idaresine karşı başkaldıran İmam Yahya’ya karşı giriştiği mücadele ve başarılı askerlik hizmetleri, binbaşılığa yükselmesinde etkili olmuştur.³³² Binbaşıyken ordunun en üst kademelerinde bulunan komutan ve paşaların dikkatini çekmiş, sürekli olarak övgü ve takdir almıştır.³³³

İsmet Bey, 1912 yılında Birinci Balkan Savaşı’nın VI. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa ile birlikte İstanbul’a çağrılmış ve 2 Nisan 1913’te Umumi Karargâh’ta Birinci Şube Müdürlüğü’ne memur olarak atanmıştır. ³³⁴ Bulgar Ordusu’nun Edirne’yi ve Doğu Trakya’yı büyük ölçüde işgal ettiği sırada,

325Gürdal ÇETİNKAYA, “İsmet İnönü ve İkinci Dünya Savaşı”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2014), ss. 3- 4

326Şerafettin TURAN, İsmet İnönü: Yaşamı Dönemi ve Kişiliği…,ss. 4-5

327Ali K. MERAM, İsmet İnönü ve İkinci Cihan Harbi, İstanbul: Ahmet Saitoğlu Kitabevi, 1945, s. 7

328 Şerafettin TURAN, İsmet İnönü: Yaşamı Dönemi ve Kişiliği…,s.5

329 Şevket S. AYDEMİR, İkinci Adam (1884- 1938), Cilt: I,…, s. 43

330Yusuf Z. ORTAÇ, a.g.e., s. 27

331Gürdal ÇETİNKAYA, a.g.t., s. 5

332İsmet İnönü, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı,…, s. 8

333Metin HEPER, İsmet İnönü: Yeni Bir Yorum Denemesi, çev. Sermet YALÇIN, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008, s. 62

334Şevket S. AYDEMİR, İkinci Adam (1884- 1938), Cilt: I,…, ss. 66- 74

55 Çatalca’daki Sağ Cenah Komutanlığı’nın emrine verilmiştir.³³⁵ Birinci safhası başarısız olan Balkan Savaşı’nın ikinci safhası başarılı olmuş ve Edirne kurtarılmıştır.

8- 13 Eylül 1913’te Bulgarlarla İstanbul’da barış görüşmeleri yapmak üzere oluşturulan heyete askerî müşavir olarak İsmet Bey’in gönderilmesi pek çok fayda sağlamıştır. ³³⁶ Balkan Savaşı’ndan sonra 15 Aralık 1913’te Erkan-ı Harbiye Umumiye Üçüncü Şubesi’ne atanmış ve başarılı hizmetlerinden dolayı iki yıl kıdem tazminatı verilmiştir.³³⁷ İnönü, askerî kariyerinde oldukça başarılıydı ve kendine olan güvenini büyük oranda sağlayan da buydu.³³⁸

İnönü Birinci Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde, Alman General Liman von Sanders’in komutanı olduğu I. Ordu Karargâhı’ a atanmış ve bu sırada Balkan Savaşı’ndan aldığı iki yıl kıdemden dolayı, 29 Kasım 1914’te yarbaylığa yükseltilmiştir.³³⁹ 12 Aralık 1914’te Başkumandanlık Karargâhı Umumisi Birinci Şube Müdürlüğü’ne tayin edilmiş, bu görevdeyken 29 Haziran 1915’te üç yıl daha kıdem almış ve 16 Nisan 1915’te de Muharebe Gümüş Madalyası ile ödüllendirilmiştir. 2 Ekim 1915’te Albaylığa terfi etmiş ve II. Ordu Kurmay Başkanlığı’na atanmıştır. Bu sırada II. Ordu Komutanlığı Vekâleti’ne tayin edilen Mustafa Kemal Paşa ile birlikte çalışma imkânı bulmuş ve bu birliktelik daha sonrasında edinecekleri dostluk ve sevgi ilişkisinin bir başlangıcı olmuştur.³⁴⁰ 1916’da Avusturya Harp Nişanı ile Avusturya Kron dö Merit Nişanı’nın Üçüncü Rütbesini almış ve aynı yıl Kafkas Cephesi’ndeki üstün hizmetlerine karşılık Muharebe Altın Madalyası verilmiştir.³⁴¹ 12 Ocak 1917’da, Atatürk tarafından, şehit düşen II. Ordu’ya bağlı 4. Kolordu Kumandanının yerine tayin edilmiş ve bir yıl da kıdem tazminatı almıştır. 1 Mayıs 1917’de Filistin Cephesi’ndeki 20. Kolordu Kumandanlığına atanmış ve 19 Haziran’da da 3. Kolordu Komutanlığı’na tayin edilmiştir. Atatürk’ün Suriye’deki 6. Kolordu’ya atanmasından sonra iki komutan bir kez daha birlikte çalışma imkânı bulmuşlar ve birlikte savaşmışlardır. Ordunun kötü

335İsmet İnönü, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı,…, s. 9

336 Yusuf Z. ORTAÇ, a.g.e., s. 31

337Şevket S. AYDEMİR, İkinci Adam (1884- 1938), Cilt: I,…, s. 81

338 Metin HEPER, a.g.e., s. 63

339Şerafettin TURAN, İsmet İnönü: Yaşamı Dönemi ve Kişiliği…,s. 10

340Yusuf Z. ORTAÇ, a.g.e., ss. 31- 32

341 Emre CENGİZ, a.g.t., s. 4

56 durumu karşısında çekilme kararı alan Osmanlı Ordusu’nun ardından İsmet Bey, ordunun telef olmaması için üstün gayret sergilemiştir.³⁴²

30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi ile neticelenen Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Atatürk de İnönü de kurtuluşu, Anadolu’da kazanılacak bir zaferden sonra kurulacak olan yeni bir devlette görmekteydiler. Bu doğrultuda çalışmalara başlayan Atatürk’ün çağrısı üzerine İsmet Bey, 8 Ocak 1920’de Ankara’ya gelmiş ve Milli Mücadeleye katılmıştır.³⁴³ Bu mücadelenin bir İstiklal Savaşına dönüşmesi gerektiğini ve bunun için gerekli olan para, asker ve malzemeyi temin etmek üzere bir program yapmışlardır. İnönü, Ankara’da kısa bir süre kaldıktan sonra Harbiye Nazırı Fevzi Paşa’nın çağrısı üzerine İstanbul’a gelmiş, fakat 18 Mart 1920’de İstanbul’un resmen işgali üzerine Atatürk’ün çağrısı üzerine gizli bir şekilde tekrar Ankara’ya dönmüştür.³⁴⁴ İsmet Bey daha sonra 23 Nisan 1920’de açılan TBMM’ne Edirne milletvekili olarak katılmış ve 3 Mayıs’ta kurulan İcra Vekilleri Heyeti’nde Erkan- ı Harbiye- i Umumiye Vekili olmuştur.³⁴⁵ Fakat daha sonra Atatürk’ün isteğiyle 25 Ekim 1920’de Ali Fuat Cebesoy’un yerine Batı Cephesi Kuzey Bölge Komutanlığı’na atanmıştır. Böylece düzenli ordu kurma çalışmaları da hızlandırılmıştır.³⁴⁶ Bu doğrultuda Kuvayı Milliye birliklerinin orduya katılması emredilmiş ve bunu reddeden Çerkez Ethem ve kuvvetlerinin başlattığı isyanı, İnönü komutanlığındaki kuvvetler bastırmış ve bu da düzenli ordunun ilk başarısı olarak kaydedilmiştir.³⁴⁷ İsmet Bey, düzenli ordunun işgalci kuvvetlere karşı ilk zaferi olan Birinci İnönü Savaşı’nı kazanmış ve rütbesi aynı gün meclis tarafından generalliğe yükseltilmiştir. Diğer taraftan, 23 Mart- 4 Nisan 1921 tarihleri arasında cereyan eden İkinci İnönü Zaferi de ona hem itibar, hem de 1935’te çıkarılacak olan Soyadı Kanunu ile “İnönü” soyadını kazandırmıştır.³⁴⁸

8- 12 Nisan 1921 ve 13- 15 Nisan 1921 tarihleri arasında yaşanan ve mağlubiyetle sonuçlanan Aslıhanlar ve Dumlupınar Savaşları sonrası, 5 Mayıs 1921’deRefet Paşa görevden alınmış ve Batı Cephesi Komutanlığı bütünüyle İsmet

342İsmet İnönü, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı,…, ss. 9- 10

343 Şerafettin TURAN, İsmet İnönü: Yaşamı Dönemi ve Kişiliği…,ss. 17- 19

344İsmet İnönü, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı,…, s. 11

345 Şevket S. AYDEMİR, İkinci Adam (1884- 1938), Cilt: I,…, ss. 145- 146

346İsmet İnönü, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı,…, s. 11

347Gürdal ÇETİNKAYA, a.g.t., s. 5

348Şerafettin TURAN, İsmet İnönü: Yaşamı Dönemi ve Kişiliği…,ss. 30- 31

57 Paşa’nın emrine verilmiştir. ³⁴⁹ Daha sonra cereyan eden Eskişehir- Kütahya Savaşı’nda bir mağlubiyet yaşanmıştır. Fakat Atatürk’ün, İnönü’nün mağlubiyetine nazaran daha küçük bir yenilgi yaşayan Refet Paşa’yı görevden alıp, İnönü’yü görevden almaması, Atatürk tarafından korunup kollandığı yorumlarını da beraberinde getirmiştir.³⁵⁰ Daha sonra Batı Cephesi Komutanı olarak kazandığı Sakarya Zaferi’nden sonra İnönü’ye TBMM tarafından 29 Eylül 1921’de bir takdirname ve altın madalya verilmiştir. Büyük Taarruz’da ise Atatürk ve Fevzi Paşa’ya göre, Batı Cephesi Komutanı olmasına rağmen, pasif kalmış olsa da, rütbesi Korgeneralliğe yükseltilmiştir.³⁵¹ Yunan ordusunun büyük hezimetinden sonra İtilaf Devletleri ve Yunanistan’ın da isteği üzerine bir mütareke yapılması kararlaştırılmıştır. TBMM Başkanı Mustafa Kemal bu görev için İsmet Paşa’nın göndermesini uygun bulmuştur.³⁵²Mustafa Kemal’in, İnönü’yü seçmesinin sebebi, hem onun usta müzakereciliği hem de sözünden çıkmayacağına olan inancıydı.

Mütareke 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya’da imzalanmış ve Yunanistan ile savaş hali sona ermiştir.³⁵³

Sonuç olarak İnönü, askerlik hayatı boyunca üstün başarılar elde etmiş ve bu başarıları dolayısıyla üstleri tarafından da sürekli övgü ve değer verilmiş bir komutandır.