İçsel Çevre

İçsel çevre; iç politika, kamuoyu, siyasi partiler, çıkar grupları ve coğrafi konumu içermektedir.¹⁰⁰ Dolayısıyla, devletin örgütleniş biçimi, siyasi rejimi ve bütünüyle iç siyasal sistemini de içermektedir.

Devletin örgütleniş biçimi, dış politikayla ilgili karar verme sürecinde oldukça önemli bir noktadır. Devletin; federal, konfederal ya da üniter yapıda olması, karar mekanizması açısında farklılıklar yaratmaktadır. ¹⁰¹ Örneğin: konfederal yapılarda yönetim yetkisi merkez tarafından hayli az kullanılırken, bu yetkinin büyük bir kısmı, konfederal yapıyı oluşturan organlar tarafından kullanılmaktadır. Federal yapılarda ise, yetkinin bir kısmını merkez kullanırken, diğer kısmını federe yapılar kullanmaktadır. Üniter yapılarda ise, bütün kararlar merkez tarafından verilir, bütün yetkiler merkeze aittir ve yerel yönetimler, merkezin direktifleri doğrultusunda yalnızca bu kararları uygulamakla yükümlüdürler.¹⁰²

Devletlerin örgütleniş biçimlerinin yanı sıra, devletten devlete değişen siyasi rejim sistemleri de, dış politika karar mekanizması açısından farklılıklar doğurmaktadır. Örneğin: başkanlık sisteminde, hemen hemen tüm yetkiler başkanın elinde toplanmaktayken, yarı başkanlık sisteminde bu yetkiler, cumhurbaşkanı ve başbakan tarafından kullanılmaktadır. Klasik parlamenter sistemlerde ise, devlet

97 Hans J. MORGENTHAU, a.g.e., s. 181

98 Hans J. MORGENTHAU, a.g.e., s. 181

99 Hans J. MORGENTHAU, a.g.e., s. 181

100 Tayyar ARI, a.g.e., s. 128

101 Tayyar ARI, a.g.e., s. 129

102 Tayyar ARI, a.g.e., s. 130

20 başkanına daha sembolik yetkiler verilmekteyken, yetkilerin neredeyse hepsi başbakan tarafından kullanılmaktadır.¹⁰³

Bir devlet, eşsiz bir coğrafi konum, ekonomik kapasite, üstün teknoloji ya da askeri kapasite gibi güç unsurlarına ne kadar sahip olursa olsun, dengeli ve rasyonel bir şekilde yönetilmedikçe, hiçbir etki yaratmayacaktır.¹⁰⁴ Kısacası, devletin iç ve dış politikasını yöneten hükümetin iyi nitelikli ve yetenekli olması gerekmektedir. Morgenthau, nitelikli ve yetenekli bir hükümetin, sahip olması gereken özelliklerini üç başlıkta sıralamıştır. İlk olarak ulusal gücü oluşturan maddi ve beşeri kaynaklarla dış politika arasında denge kurabilmelidir. İkinci olarak, bahsi geçen kaynakların birbirleri arasındaki dengeleri de gözetmelidir. Son olarak, iyi bir hükümetin, belirlediği politikalarda halkın desteğini almış olması gerekmektedir.¹⁰⁵ Özetle, iyi bir hükümetin, mevcut gücünün kaldırabileceği oranda bir dış politika oluşturması ve ona göre strateji ve hedefler belirlemesi gerekmektedir.

Bir devletin uluslararası alandaki etkinliğini ve başarısını ölçmede olmazsa olmaz bir unsur daha vardır ki, o da siyasi iradedir. Siyasi irade sergileyemeyen, devletlerinin çıkarlarıyla yakından ilgili konularda bile pasif politikalar yürüten ve politikasını konjonktürel dalgalanmaların akışına bırakan devletler, diğer devletlerin belirledikleri gündemlere bağlı kalarak, edilgen bir dış politika yürütmek zorunda kalmaktadırlar.¹⁰⁶

Uluslararası ilişkilerde ve dış politikanın belirlenmesi sürecinde, karar verici, yani liderin önemi de oldukça büyüktür. Hem sınırlı sayıdaki karar alıcıların ya da tek bir kişinin belirleyici oldukları totaliter rejimlerde, hem de her ne kadar kurumlar ve kurallar önemli olsa da, kişilerin, ağırlığını hissettirdiği demokratik rejimlerde, karar vericiler ön planda olmaktadır.¹⁰⁷ “İyi bir lider nasıl olmalıdır?” sorusunun cevabı ise toplumdan topluma ve konjonktüre bağlı olarak değişiklikler göstermektedir. Fakat genel olarak bahsetmek gerekirse; öncelikle lider, uluslararası alandaki sınırlamalar ve zorlukların dışında iç baskılara ve iç sorunlara da cevap

103 Tayyar ARI, a.g.e., s. 130

104 Hans J. MORGENTHAU, a.g.e., s. 186

105 Hans J. MORGENTHAU, a.g.e., ss. 186- 187

106 Ahmet DAVUTOĞLU, a.g.e., s. 33

107 Ali F. DEMİR, “Dış Politikada Lider ve Dış Politika”, Türk Dış Politikasında Liderler, ed. Ali F.

DEMİR, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2007, s. 11

21 vermelidir.¹⁰⁸ Yani, iç politika ve dış politikayı konjonktüre göre dengelemek zorundadır. Burada liderin kişisel özellikleri, deneyimi, rolü ve sahip olduğu siyasi kültür, alacağı kararlar açısından önem arz etmektedir. Liderin karar vereceği konular hakkında bilgisi ne kadar fazlaysa, rasyonellik de o derece fazla olur.¹⁰⁹ Aynı şekilde bir liderin, sorunları çözme yeteneği mevcutsa, teknik ve stratejileri özenle uygulayabilir, konunun diğer konularla bağlantısını sağlıklı bir şekilde ortaya koyabilir ve entelektüel bilgi birikimiyle somut ya da soyut, tüm problemlere akılcı çözümler getirebilir.¹¹⁰ Diğer taraftan, kişinin deneyimli olması, sorunları daha iyi anlayıp değerlendirmesi açısından önemli bir noktadır. Son olarak, liderlerin sahip olduğu siyasi kültür, inanç sistemi ve tarih bilinci de dış politika kararları açısından büyük bir etkiye sahiptir.¹¹¹

Burada bürokrasinin etkisinden bahsetmek de yerinde olacaktır. Karar vericiler, ulusal çıkarları bakımından, nelerin yararlı ya da yararsız olduğuna karar verirken, bürokrasiden büyük oranda etkilenmektedir.¹¹² Dış politika açısından, bürokrasi, dışişleri bakanlığına bağlı olarak yabancı devletlerde faaliyet gösteren diplomatik birimler ve diğer bazı bakanlıkların da dış işlerini yürüten bölümlerden oluşur.¹¹³ Dışişleri bakanlığı bürokrasisi, dış politika konusunda yetişen uzmanlardan oluşur ve iş bölümü esasına dayanarak faaliyet gösterir. Dış politika sürecine doğrudan katılabilirken, hükümete tavsiyeler ve bilgiler vererek dolaylı olarak da dış politikanın uygulanmasında önemli rol oynamaktadır.¹¹⁴

İçsel çevre içerisinde, dış politikayı etkileyen diğer önemli bir faktör de kamuoyu etkisidir. Kamuoyu etkisini dış politika açısından; dış politika konusuyla ilgilenenlerin ve bu bireylerin oluşturdukları grupların kanaatleri olarak tanımlayabiliriz.¹¹⁵

Karmaşıklığı ve gizemiyle dış politikaya ilişkin gündemler, nispeten daha açık ve net olan iç politika konularına nazaran, insanlar tarafından daha çok ilgi görmektedir. Aynı zamanda insanlar, dış politika konularında daha bilgisiz ve geri

108 Ali F. DEMİR, a.g.m., s. 15

109 Bahar T. HURMİ, a.g.m., s. 136

110 Tayyar ARI, a.g.e., s. 121

111 Tayyar ARI, a.g.e., s. 126

112 Tayyar ARI, a.g.e., s. 134

113Faruk SÖNMEZOĞLU, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi…, s. 618

114 Ramazan GÖZEN, a.g.e., s. 13

115Faruk SÖNMEZOĞLU, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi…, s. 624

22 kalmıştır. Örnek vermek gerekirse, 1964’te ABD’de yapılan bir araştırmaya göre, ABD halkının sadece %58’i, ABD’nin NATO’ya üye olduğunu bilirken, %38’i SSCB’nin NATO’ya üye olduğunu belirtmiştir.¹¹⁶

Özellikle demokratik devletlerde, karar vericiler kamuoyunu önemsemekte ve kamuoyunun tepkisinden çekinmektedirler. Kamuoyunu kendi politikaları çerçevesinde yönlendiren hükümetler olsa da, genellikle iktidarlarını ve meşruiyetlerini kaybetme korkusuyla dış politika kararlarını, kamuoyunun desteği doğrultusunda almayı yeğlerler.¹¹⁷Çünkü halk, sivil toplum örgütleri aracılığıyla ya da düşüncelerini desteklemedikleri partilere seçimlerde oy vermeyerek tepki gösterebilmektedir. ¹¹⁸ Ayrıca dış politikayla ilgili kararların veya eylemlerin kamuoyuna mal edilmesi, dışarıda daha etkili olma ve kabul görme imkânını da artırabilmektedir.¹¹⁹

Siyasi partiler ve çıkar grupları da bir ülkede kamuoyu yaratılmasında rol oynayan odaklardandır. Siyasi partiler, iç ve dış politikaya ilişkin parti programları, parti olarak genel ilke ve tutumları ve toplumda birbirinden farklı grupların özelliklerini benimsemeleri ve dahi bunları yansıtmaları bakımından, kamuoyu yaratmada oldukça önemli bir faktördür.¹²⁰ Bireyler ile hükümet arasında iletişimi sağlayan bir aracı konumunda olan çıkar grupları ise, bu grupları oluşturan bireylerin ortaç çıkar ve kazançlarını bir araya getirip, bunları elde etmeye yönelik hareket ederler ve böylece onlar da kamuoyu yaratıcılarının güçlü bir parçası olurlar.¹²¹