İş Sözleşmesinin Feshinde Sendikal Ayrım Yasağı

6356 sayılı Kanunun 25/3.maddesi ile iş sözleşmesinin feshedilmesinde de işçiye sendikal güvence sağlanmıştır. Söz konusu hükme göre işçi, sendikaya üye olup olmaması, iş saatleri dışında veya işverenin izniyle iş saatleri içinde sendikal faaliyette bulunması nedeniyle işten çıkarılamaz veya diğer işçilerden farklı işleme tabi tutulamaz.

422 Bununla birlikte Kanun, işin devamı sırasında ücret, ikramiye, prim ve paraya ilişkin sosyal yardım konularında toplu iş sözleşmesi hükümlerini ayrık tutarak işyerinde toplu iş sözleşmesinin paraya ilişkin hükümlerinden sendika üyesi olmayan işçilerin yararlandırılmaması halinde sendikal ayrımcılıktan söz edilemeyeceğini öngörmüştür (Şahlanan, 133; Çoban, 135).

423 Okur, 593.

Kanunun 25/5.maddesine göre, işverence iş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedilmesi halinde, işçi lehine bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir. İşçi, sendikal tazminat talebini işe iade talebi ile birlikte aynı davada ileri sürebilir. Bu şekilde, işe iade talepli dava sonunda, işçi işe başlatılsın veya başlatılmasın, sendikal tazminata hak kazanır. Ayrıca, işçinin işe iade talep etmeden, yalnızca sendikal tazminat talepli dava açması mümkündür⁴²⁴.

Kanunun 25/5.maddesinde, sendikal tazminat ve iş güvencesi tazminatına birlikte hükmedilemeyeceğine işaret edilmiştir. Ancak iş güvencesi tazminatı, niteliği itibariyle işverence yapılan feshin geçersizliğinin tespiti ile işçinin işe iadesine karar verilmesi ve sonrasında işveren tarafından işçinin işe başlatılmaması halinde ödenecek bir tazminat türü olup sendikal tazminat ile aynı hukuki temele sahip değildir. Nitekim, sendikal tazminat, işçinin sendikal özgürlüğünün ihlaline bağlanan bir yaptırım iken iş güvencesi tazminatı iş sözleşmesinin geçersiz nedenlerle ve keyfi olarak feshedilmesinin yaptırımıdır⁴²⁵. Bu nedenle, Kanunda yer alan bu hükmün değiştirilerek söz konusu her iki tazminata birlikte hükmedilebilmesinin önünün açılması gerektiği kanaatindeyiz⁴²⁶.

Yine, sendikal tazminatla birlikte kötü niyet tazminatı birlikte talep edilemez⁴²⁷. Zira, sendikal tazminat ve kötü niyet tazminatı, temelde aynı nedenden kaynaklanmakta olup, aynı zamanda kötü niyetli fesih olan sendikal fesihte, sendika özgürlüğünün bir güvencesi olarak tazminat miktarı kötü niyet tazminatından daha fazla belirlenmiştir.

Yargıtay, her iki tazminatın birlikte talep edilmesi halinde kötü niyet tazminatı talebinin reddedilmesi gerektiği görüşündedir⁴²⁸.

Aynı şekilde, iş sözleşmesini sendikal nedenle fesheden işveren, eşit davranma borcunu da ihlal etmiş olur. Ancak, iş güvencesi tazminatı ve kötü niyet tazminatın da

424 Tuncay, Toplu İş Hukuku, 106.

425 Subaşı, 190; Öztürk, 230.

426 Doğan, 379;

427 Tuncay, Toplu İş Hukuku, 111; Doğan, 380.

428 Y9HD., 2002/4573 E., 2002/5335 K., 27.03.2002 T.

olduğu gibi, sendikal tazminat ile birlikte eşit davranma borcunun ihlali nedeniyle ayrımcılık tazminatına da hükmedilemeyecektir⁴²⁹.

İşçinin sendika üyesi olması veya sendikada görevli olması nedeniyle feshin sendikal nedene dayalı olduğu kabul edilemez. Sendikal tazminata hükmedilebilmesi için, işçinin sendikaya üye olması veya olmaması, sendika üyeliğinden ayrılması veya ayrılmaması, sendikal faaliyetlerde bulunması nedeniyle iş akdine son verilmiş olmalıdır⁴³⁰. Bununla birlikte, işçinin sendika üyesi olmaması, sendikal faaliyetlere katılmayacağı anlamına gelmediğinden, sendikal tazminata hak kazanmasına engel olmaz⁴³¹.

6356 sayılı Kanunun 25/6.maddesi: “İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiği iddiası ile açılacak davada, feshin nedenini ispat yükümlülüğü işverene aittir. Feshin işverenin ileri sürdüğü nedene dayanmadığını iddia eden işçi, feshin sendikal nedene dayandığını ispatla yükümlüdür.” hükmünü içermektedir. Öğretide bir görüş, iş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiğinin iddia edilmesi halinde işverenin feshin sendikal nedene dayanmadığını değil fesih nedenini ispat yükü altında olduğunu; işverence fesih nedeni ispatlandıktan sonra ise feshin sendikal nedene dayandığını ispat yükünün işçide olduğunu savunmaktadır⁴³².

Kanaatimizce öğretide fesih nedeniyle sendikal tazminat davalarında işverence feshin sendikal nedene dayanmadığını değil fesih nedenini ispat yükü altında olduğunu savunan görüşün kabulü halinde fesih nedenini ispat eden işveren, aynı zamanda feshin sendikal nedene dayanmadığını da ispat etmiş olacağından, fıkranın ikinci cümlesi hükümsüz kalacaktır. Aşağıda değinileceği üzere, iş güvencesine tabi işçilerin sözleşmelerinin süreli fesih yoluyla sona erdiren işveren, geçerli bir feshe dayanmak ve

429 Tuncay, Toplu İş Hukuku, 111.

430 Narmanlıoğlu, Toplu İş İlişkileri, 182.

431 Narmanlıoğlu, Toplu İş İlişkileri, 173; Öztürk, 224; Y9HD., 2015/33184 E., 2019/6086 K., 19.03.2019 T.; Y9HD., 2012/7961 E., 2014/12534 K., 14.04.2014 T.: “Sendikal tazminat için işçinin sendika üyesi olması şart olmayıp, işçinin sendikal faaliyeti nedeniyle işten çıkarılması yeterlidir.

Dosyadaki delillerden davacının sendika üyesi olan diğer işçilerle birlikle hareket ettiği ve bu nedenle diğer işçiler gibi sendikal nedenle işine son verildiği konusunda kuşku bulunmamaktadır.”

432 Okur, 594.

feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispat yükü altındadır. Sendikal nedenle fesih halinde ise işçi iş güvencesi kapsamında olmasa dahi işe iadesini talep edebilecektir.

6356 sayılı Kanunun 25/6.maddesinde ispat yükü hususunda tam bir açıklık bulunmasa da, feshin sendikal nedene dayandığının iddia edilmesi halinde, fıkranın ikinci cümlesi uyarınca, ispat yükünün işçi üzerinde olduğu, bu nedenle işçi iş güvencesi kapsamında olsun veya olmasın ispat yükünü yerine getirip feshin sendikal nedene dayandığını ispatlaması halinde işe iadesi ile birlikte sendikal tazminata hükmedilmesi gerektiği;

buna karşılık ispat yükü üzerinde bulunan işçinin sendikal fesih iddiasını ispatlayamaması halinde sendikal tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerektiği, ispat yükünü yerine getiremeyen ve iş güvencesine tabi olmayan işçinin işe iade talebinin de reddi gerektiği; bununla birlikte işçi feshin sendikal nedene dayandığı iddiasını ispatlayamaması halinde, fıkranın birinci cümlesi uyarınca işverenin feshin nedenini ve dolayısıyla feshin geçerli sebebe dayandığını ispatlayamaması halinde fesih geçersiz kabul edilerek sendikal tazminat talebi reddedilen işçinin işe iadesine karar vermek gerektiği kabul edilmelidir. Kanaatimiz, Kanunun 25/6.maddesinin ve gerekçesinin⁴³³ bu şekilde yorumlanması; işverence fesih nedenine ilişkin herhangi bir iddiada bulunulmaması halinde feshin sendikal nedene dayandığının kabul edilmesi;

buna karşılık işverence feshin başka bir nedene dayalı olduğunun iddia edilmesi halinde bu iddia ispatlanmasa dahi sendikal fesih iddiasının işçi tarafından ispatlanması gerektiği yönündedir⁴³⁴. Nitekim Yargıtay da sendikal fesih nedeniyle tazminat talepli davalarda ispat yükünün işçide olduğunu kabul etmektedir⁴³⁵.

433 Madde gerekçesine göre: “Fesih halinde sendikal nedenin ispat yükümlülüğü işverene getirilmiştir.

Ancak bu durumda işverene feshin sendikal nedene dayanmadığını değil, fesih işleminin nedenini ispat yükümlülüğü getirilmiştir. Böylece 4857 sayılı İş Kanununun 18 inci maddesinin kapsamı dışında bulunan hallerde de işveren feshin nedenini ispat ile yükümlü tutulmuştur. Fesih işleminin nedeninin işveren tarafından ispat edilmesi yeterli görülerek bunun bir “geçerli neden” ya da “haklı neden” olması koşulu aranmamıştır. Fesih nedeninin işverenin gösterdiği nedene dayanmayıp sendikal nedene dayandığının iddia edilmesi halinde ispat yükü yer değiştirmiştir.”

434 Doğan, 381.

435 Canbolat, 270; Öztürk, 235; Y9HD., 2017/13476 E., 2020/721 K., 20.01.2020 T.: “Sendikal nedenle fesihle ilgili olarak ispat yükü üzerinde olan davacı işçi tarafından sendikal nedenin varlığı usulünce ispat edilememiş olmakla mahkemece sendikal tazminat talebinin reddi yerindedir.”

İşçi, sendikal nedenle feshi tanık dahil her türlü delille ispatlayabilecektir⁴³⁶. Ancak Yargıtay, iş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiği iddiasının yalnızca tanık beyanları ile ispatlanamayacağı görüşündedir⁴³⁷. Yüksek Mahkemeye göre, işyerinde çalışan toplam işçi sayısı ile davacı işçinin iş sözleşmesinin feshinden önceki ve sonraki altışar aylık dönem içinde iş sözleşmeleri feshedilen işçi sayısı ve kimlikleri Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarından tespit edilmeli, bu işçilerin sendika üyesi olup olmadıkları, hangi tarihte sendika üyesi oldukları, üyeliklerinin devam edip etmediği ve devam etmiyorsa üyeliklerinin sonlanma tarihleri, davacı işçinin sözleşmesinin feshinden önce ve sonraki altı aylık dönemde iş sözleşmesi feshedilen başka sendikalı işçi olup olmadığı, feshin yapıldığı dönemde sendika üyesi olmayıp iş sözleşmesi feshedilen işçi olup olmadığı, sendikaya üye olan ve davalı işveren nezdinde çalışan toplam işçi sayısı ve sendikaya üyelik tarihleri, sendikalı olup iş sözleşmeleri feshedilen işçilerin yerine yeni işçi alınıp alınmadığı ve varsa yeni alınan işçiler arasında sendika üyesi bulunup bulunmadığı, davacı işçinin üyesi olduğu sendikanın işyerinde toplu iş sözleşmesi yapma yetkisinin bulunup bulunmadığı, aynı dönemde yetki prosedürünün işletilip işletilmediği, işyerinde önceki dönemlerde toplu iş sözleşmesi bağıtlanıp bağıtlanmadığı hususları araştırılmalı ve bu şekilde feshin sendikal nedene dayanıp dayanmadığı belirlenmelidir⁴³⁸. Yargıtay’ın kabul ettiği söz konusu ölçütler ile birlikte tanık beyanları ile de davacı işçinin sendikal faaliyetlere katılması veya sendikaya üyesi olması ya da üyelikten ayrılması gibi nedenlerle iş sözleşmesinin feshedildiğinin anlaşılması halinde sendikal fesih iddiası ispatlanmış kabul edilecektir⁴³⁹.

Yargıtay, sendikal fesih iddiasının araştırılmasında değerlendirilmesi gereken ölçütlere ilişkin ilke kararına uygun olarak, davacı işçinin sözleşmesinin feshinden

436 Narmanlıoğlu, Toplu İş İlişkileri, 181.

437 Tuncay, Toplu İş İlişkileri, 109; Okur, 595.

438 Y22HD., 2019/1493 E., 2019/5710 K., 12.03.2019 T.

439 Y22HD., 2016/7462 E., 2019/6809 K., 27.03.2019 T.

sonra üyesi olduğu sendikalı işçi sayısında önemli derecede azalma olmasını⁴⁴⁰, davacı işçi ile aynı dönemde işten çıkarılan diğer işçilerin de sendika üyesi olmasını⁴⁴¹, davacı işçinin sendikaya üye olmasından kısa bir süre sonra iş akdinin feshedilmesini⁴⁴², hakkında sendikal faaliyetin engellenmesi suçundan kamu davası bulunmasını⁴⁴³, sendikal nedenle feshe delil olarak kabul etmiş; buna karşılık davacı işçinin üyesi olduğu sendikaya üye olan ve çalışmaya devam eden işçilerin bulunmasının⁴⁴⁴, işten çıkarılan işçiler arasında sendika üyesi olmayan kişilerin de bulunmasını⁴⁴⁵, iş sözleşmesinin davacı işçinin sendika üyesi olmasından hemen sonra değil daha uzun bir süre feshedilmesini⁴⁴⁶ feshin sendikal nedene dayanmadığına işaret olarak değerlendirmiştir.

Son olarak belirtilmelidir ki, işçinin sendikal tazminat talep edebilmesi için feshin sendikal nedene dayandığını ispatlaması yeterli olup, fesih nedeniyle herhangi bir zarara uğraması ve bunu ispat etmesi gerekmez⁴⁴⁷.

440 Y9HD., 2019/3359 E., 2019/8561 K., 11.04.2019 T.; Y9HD., 2019/7174 E., 2019/18429 K., 21.10.2019 T.: “01.01.2015 tarihinde davacının üyesi olduğu … sendikasına üye işçi sayısının 139 olduğu, 01.06.2015 tarihinde ise üye işçi sayısının 17'ye düştüğü anlaşılmıştır. …. dosya kapsamında dinlenen tanık beyanlarında da davacının iş akdinin sendikal nedenle feshedildiği anlaşıldığından, sendikal tazminat talebinin kabulü gerekirken, mahkemece aksi gerekçe ile reddi hatalıdır.”

441 Y9HD., 2019/3196 E., 2019/19583 K., 11.11.2019 T.

442 Y9HD., 2018/10818 E., 2019/675 K., 10.01.2019 T.

443 Y9HD., 2018/5979 E., 2018/16707 K., 26.09.2018 T.: “davacının , davalı işveren yetkilileri hakkında sendikal faaliyetin engellenmesi suçundan şikayetçi olduğu ve yetkililer hakkında isnat edilen eylem sebebiyle kamu davası açıldığı ve açılan davanın derdest olduğu, davacının iş akdinin feshinin geçerli nedene dayanmadığı, tanık beyanlarına göre davacının sendikaya üye olmasından sonra işyerinde baskılara maruz kaldığı ve yetkililer hakkında ceza davası açıldığı anlaşılmakla davacının işe iade talebi ile sendikal tazminat talebinin kabulü gerekirken…”

444 Y9HD., 2018/11050 E., 2019/2606 K., 04.02.2019 T.; Y9HD., 2018/8058 E., 2019/6888 K., 27.03.2019 T.

445 Y9HD., 2018/4525 E., 2018/14932 K., 09.07.2018 T.: “Sendikaya üye olduğu halde işyerinde çalışmaya devam eden işçiler olduğu gibi, işten çıkarılanların hepsi de sendikalı işçi değildir. Her ne kadar davada işe iade kararı verilmesi doğru ise de, feshin sendikal sebeple yapıldığı iddiası ispatlanamadığından…”

446 Y22HD., 2018/9744 E., 2018/16236 K., 27.06.2018 T.: “Davacının sendika üyelik tarihinin üzerinden bir yıla yakın bir süre geçtikten sonra iş akdinin sona erdirildiği ayrıca davacının süresinde tanık listesi vermediğinden tanık dinletemediği görülmüştür. Sendikal sebeple feshin ispatı noktasında ispat yükü üzerine düşen davacı iş akdinin sendikal sebeple feshedildiğini ispat edememiştir.”

447 Tuncay, Toplu İş Hukuku, 108; Doğan, 376.