Fazla Çalışma Konusunda Özellik Gösteren Bazı Çalışan Grupları

Bazı çalışan gruplarının fazla çalışma iddialarında, fazla çalışma konusunda yukarıda değinilen genel ilkeler ile birlikte, yaptıkları işin özellikleri gereği, Yargıtay tarafından farklı kabul ve kurallar öngörülmüştür. Üst düzey yöneticilerin ve kapıcı-kalorifercilerin fazla çalışma iddialarında Yargıtay’ın belirlediği bazı farklı uygulama ve ispat usulleri bulunmaktadır.

a. Üst Düzey Yöneticiler

Yargıtay, işyerinde üst düzey yönetici konumunda olan işçinin görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanmayacağına hükmetmektedir. Yüksek Mahkeme, üst düzey yönetici kavramını “iş yerinde işveren vekili sıfatını taşımanın ötesinde iş yerinin bütününü sevk ve idare eden, işçilerin çalışmalarını ve çalışma saatlerini düzenleyerek onlara emir ve

287 Hakkaniyet indirimi oranını %40 olarak belirleyen ilk derece mahkemesinin kararının bozulmasına ilişkin bkz. Y22HD., 2017/24526 E., 2019/19149 K., 16.10.2019 T.; Hakkaniyet indirimi oranını 1/4 olarak belirleyen ilk derece mahkemesinin kararının bozulmasına ilişkin bkz. YHGK., 2015/22-2360 E., 2018/1904 K., 12.12.2018 T.

288 Y22HD., 2017/26110 E., 2019/22659 K., 09.12.2019 T.

talimat veren, duruma ve iş yeri düzenine göre işe alma ve işçi çıkarma yetkisini de taşıyabilen kimse” olarak tanımlamaktadır²⁸⁹.

Yargıtay’ın üst düzey yöneticiye fazla çalışma ücreti ödenmemesi yönündeki içtihadı, işyerinde kendisinin ve diğer işçilerin çalışma saatlerini kendi göre belirleyen, çalışma düzeni konusunda kendisinden daha üst bir birimden ya da kişiden emir ve talimat almayan, fazla çalışma yapıp yapmamak kendi inisiyatifinde olan işçilerin fazla çalışma ücretine hak kazanmamasına ilişkindir. Yargıtay’ın; genel müdürü²⁹⁰, bölge müdürünü²⁹¹, fabrika müdürünü²⁹², banka şube müdürünü²⁹³, şantiye şefini²⁹⁴ üst düzey yönetici olarak nitelendirdiği kararları bulunmaktadır. Ancak her durumda işçinin işyerindeki sıfatına göre üst düzey yönetici olduğu veya olmadığı kabul edilmemeli, somut olaya özgü değerlendirme yapılarak davacı işçinin çalışma gün ve saatlerini belirleyen daha üst konumdaki bir yöneticinin veya işyeri sahibinin bulunup bulunmadığı tespit edilerek fazla çalışma ücretine hak kazanıp kazanamayacağı değerlendirilmelidir²⁹⁵. Davacı işçinin çalışma gün ve saatlerine ilişkin emir ve talimat alıp almadığı hususu her türlü delille ispat edilebilecektir; nitekim Yargıtay, hafta sonu çalışma yapılacağı hususunda davacı işçiye e-posta gönderilmesini²⁹⁶, işçinin çalışma saatlerinin denetlenmesini²⁹⁷, işçiye kendi isminin de yer aldığı çalışma programı ve nöbet listesi gönderilmesini²⁹⁸, mesaiye riayet edilmesi hususunda işçiye yazı gönderilmesini²⁹⁹ işçinin kendi çalışma saatlerini belirleme yetkisinin bulunmadığına işaret kabul ederek koşullarının oluşması halinde fazla çalışma ücretine hak kazanabileceğine hükmetmiştir.

289 YHGK., 2015/22-3698 E., 2019/469 K., 16.04.2019 T.

290 Y22HD., 2015/25313 E., 2018/4022 K., 20.02.2018 T.

291 Y7HD., 2015/660 E., 2016/6576 K., 17.03.2016 T.

292 Y9HD., 2017/7826 E., 2017/21102 K., 12.12.2017 T.

293 Y9HD., 2012/11165 E., 2013/23723 K., 24.09.2013 T.

294 Y22HD., 2016/11576 E., 2019/9723 K., 25.04.2019 T.

295 Tuncay, Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi, 87.

296 Y7HD., 2015/3462 E., 2015/4026 K., 10.03.2015 T.

297 Y9HD., 2012/7915 E., 2014/10744 K., 31.03.2014 T.

298 Y22HD., 2016/25646 E., 2019/24137 K., 24.12.2019 T.

299 Y9HD., 2019/7262 E., 2019/20160 K., 18.11.2019 T.

Yargıtay, işyerinde yüksek ücret alarak görev yapan üst düzey yöneticiye işveren tarafından fazla çalışma yapması yönünde açık bir talimat verilmemişse, görevinin gereği gibi yerine getirilmesi noktasında kendisinin belirlediği çalışma saatleri sebebiyle fazla çalışma ücreti talep edemeyeceğini kabul etmekte ise de³⁰⁰, işçinin aldığı ücret miktarının bu hususta kriter olarak kabul edilmesi, belirsizliklere neden olabilecektir. Yargıtay, yerleşik bu içtihadı ile yüksek ücret alan üst düzey yöneticilere, fazla çalışma ücreti talep edebilmeleri için fazla çalışma yapılması yönünde kendilerine açık bir talimat verildiğini ispat yükü getirmiştir. Buna karşılık, yüksek miktarda ücret alan bir üst düzey yönetici de çalışma saatlerine ilişkin kendisinden daha üst pozisyonda bir yöneticiden veya işyeri sahibi ya da şirket ortağından emir ve talimat alabilecek olup, fazla çalışma ücreti talep edebilmesi için kendisine fazla çalışma yapması yönünde her seferinde açık talimat verilmesinin beklenmesi hakkaniyete uygun olmayacaktır³⁰¹. Burada, dikkate alınması gereken tek ölçüt işçinin kendi çalışma saatlerini belirleme yetkisinin bulunup bulunmadığı olmalıdır.

b. Kapıcı-Kaloriferciler

Apartman görevlisi olarak da bilinen konut kapıcılarının çalışmalarının kendine özgü niteliği nedeniyle diğer işçilerin fazla çalışma iddialarından ayrı olarak değerlendirilmesi gerekir. Zira, özellikle kaloriferli konutlarda kapıcıların çalışmasının sabahın erken saatlerinde başlayıp gece geç saatlerde sona erdiği, bununla birlikte çalışmaya başlama ve bitiş saatleri arasında geçen sürede özel hayat ile iş hayatının iç içe geçtiği ve dinlenme sürelerinin de uzun olduğu bilinen bir gerçektir. Nitekim 4857

300 Y9HD., 2015/32537 E., 2019/2563 K., 04.02.2019 T.

301 Üst düzey yöneticinin fazla çalışma ücreti alamayacağı yönündeki uygulamanın tamamen terk edilmesi veya istisnai bir uygulama olarak kabul edilmesi gerektiği yönündeki görüş için bkz. Çil, 162.

sayılı İş Kanunu’nun 110.maddesi ile konut kapıcılarının çalışmalarına ilişkin özel bir hüküm getirilmiştir. Buna göre konut kapıcılarının hizmetlerinin kapsam ve niteliği ile çalışma süreleri, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri, yıllık ücretli izin hakları ve kapıcı konutları ile ilgili hususların düzenlenmesinde uygulanacak değişik şekil ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.

Konut Kapıcıları Yönetmeliği’nin 4. Ve 5.maddesinde yönetici ve kapıcının yetki, görev ve sorumlulukları sayılmış, 7.maddede çalışma süresi genel olarak haftalık 45 saat olarak tespit edilmiş ve çalışma süresinin kapıcının işte geçirdiği zaman olduğu belirtilmiştir. Konut kapıcılarının işlerinin niteliği, işte geçirilen zamanın ve dolayısıyla çalışma süresinin belirlenmesini güçleştirmektedir.

Kapıcılara görevi nedeniyle konut yani kapıcı dairesi tahsisi zorunlu olmasa da uygulamada çoğunlukla kapıcılara aynı apartman veya site içinde konut verildiği görülmektedir. Aynı yerde yaşayıp aynı yerde çalışan işçinin iş hayatı ile sosyal hayatı bu nedenle iç içe geçmekte, ara dinlenme süresi fazla olmaktadır³⁰².

Yargıtay, davacı kapıcının çalıştığı apartman ya da sitenin ısınma sisteminin kombili mi merkezi kaloriferli mi³⁰³, kaloriferli ise doğalgazlı mı kömürlü mü olduğuna³⁰⁴, daire sayısına, kapıcının servis hizmeti verip vermediğine³⁰⁵, bahçe işi yapıp yapmadığına³⁰⁶ göre farklı değerlendirme yapılması gerektiğine işaret etmektedir.

Buna göre davacı kapıcının çalıştığı apartman ya da sitenin daire sayısı, ısınma sistemi, gün içinde yaptığı işlerin neler olduğu tespit edilerek gerekirse keşif yapılmak suretiyle davacı kapıcının işlerinin ne kadar zamanda yapılabileceğinin bilirkişi aracılığıyla

302 Y22HD., 2017/22081 E., 2019/10658 K., 15.05.2019 T.

303 Y22HD., 2016/9894 E., 2019/8229 K., 10.04.2019 T.

304 Y22HD., 2015/8725 E., 2016/13936 K., 09.05.2016 T.: “Ancak ısınmanın kömür ya da doğalgaz ile mi sağlandığı belirlenmemiştir. Doğalgaz yakıt sistemi var ise tanık anlatımları fazla mesaiyi ispata yeterli olmayıp ispatlanamayan fazla çalışma ücreti isteğinin reddi gerekmekte; kömür ile ısınma var ise kış aylarında fazla çalışma olgusunun gerçekleştiği dikkate alınarak, kaloriferin yandığı aylarla sınırlı olarak fazla çalşma ücreti alacağın dosya kapsamına göre belirlenmesi gerekmektedir.”

305 Y22HD., 2017/7537 E., 2017/9266 K., 24.04.2017 T.

306 Y22HD., 2017/6603 E., 2017/8511 K., 13.04.2017 T.

değerlendirilerek fazla çalışmanın hesaplanması gerekir³⁰⁷. Bazı durumlarda ise Yargıtay, keşif yapılmasına ve bilirkişi raporu alınmasına gerek dahi görmeden, daire sayısının az olmasına, kalorifer bulunmamasına, servise çıkmamasına göre haftalık 45 saatlik çalışma süresinin aşılamayacağını belirterek fazla çalışma iddiasının ispatlanamadığına hükmetmektedir³⁰⁸.

Yüksek Mahkeme, ısıtma sisteminin doğalgazlı olmasının fazla çalışmayı gerektirmediğine, çalışılan site ya da apartmanda belirli bir dönemden sonra doğalgazlı sisteme geçilmesi halinde yalnızca kömürlü dönem için fazla çalışma yapıldığının kabul edilebileceğine hükmetmektedir ³⁰⁹.

Kapıcılık hizmetinde iş sözleşmesi tam süreli veya kısmi süreli olarak kararlaştırılabilir; taraflar arasında sözleşmenin tam süreli mi kısmi süreli mi olduğu hususunda uyuşmazlık bulunması halinde ise yapılan işin niteliğine göre davacı kapıcının kısmi süreli çalıştığı kabul edilerek fazla çalışma iddiası buna göre değerlendirilebilecektir ³¹⁰.

307 Y22HD., 2017/8081 E., 2017/12358 K., 25.05.2017 T.; Y22HD., 2017/22081 E., 2019/10658 K., 15.05.2019 T.

308 Y22HD., 2017/6054 E., 2017/8275 K., 11.04.2017 T.; Y22HD., 2017/7537 E., 2017/9266 K., 24.04.2017 T.; Y22HD., 2017/12265 E., 2018/8628 K., 16.04.2018 T.: “Somut olayda, mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda, apartman görevlilerince açılan emsal dosyalar ile kış aylarında kalorifer yakım ve kapama saatleri nazara alınarak, davacının haftanın 6 günü, 05.00 ile 22.00 saatleri arasında çalışarak günde 17 saat çalıştığı kabul edilmiş, Kasım – Nisan (dahil) ayları arasındaki dönemler için, günde 8 saat fazla çalışma yaptığı; ancak, bir işçinin günlük yapabileceği fazla çalışma sınırının 3 saat olduğu yönündeki Yargıtay içtihatları gerekçe gösterilerek anılan dönem için haftalık 18 saat fazla çalışma yaptığı tespit edilmiştir. Tanık beyanlarına göre, davacının çalıştığı ve aynı zamanda oturduğu apartman 18 daireli ve kaloriferli olup sabahları apartman sakinlerine servise çıkıldığı, binanın temizliği ve akşam vakitleri çöp alımı ile sınırlı bir çalışmanın söz konusu olduğu anlaşılmaktadır. … Davacının yapmış olduğu işin ve işyerinin fiziki niteliklerine ve taraf tanık beyanlarına göre; somut olayda haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresinin aşıldığı ispatlanamamıştır.”

309 Y22HD., 2015/25376 E., 2018/3865 K., 19.02.2018 T.: “mahkemece sitede hangi tarihte doğalgaz ile ısınma sistemine geçildiği belirlenmeli, kalorifer tesisatının doğalgaz sistemli olduğu dönemde davacının haftalık kırkbeş saati aşan fazla çalışmasının bulunmadığı kabul edilmelidir. Bu itibarla, mahkemece, fazla mesai ücreti isteminin kömürlü sistemde ve kış aylarında kabulü gerekirken tüm dönem için kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.”

310 Y9HD., 2014/5712 E., 2015/20031 K., 02.06.2015 T.; Y22HD., 2017/9157 E., 2017/27899 K., 06.12.2017 T.; Y22HD., 2016/30596 E., 2016/26202 K., 02.12.2016 T.: “Somut olayda, dosya kapsamına göre, davacının kat maliklerinin ortak mülkiyetinde bulunan kapıcı konutunda kira ödeyerek oturmaya başladığı, bir müddet sonra ise taraflar arasında kira ödemeksizin kapıcı konutunda oturulması karşılığında apartmanın çöp toplama ve temizlik işlerinin yapılması hususunda anlaşma sağlandığı ve davacının kapıcılık hizmetlerini yerine getirmeye başladığı anlaşılmaktadır.

Kapıcılık hizmetlerine dair iş sözleşmesinin tam süreli ya da kısmi süreli olarak yürürlüğe konulması mümkündür. Davacının verdiği hizmetin çöp toplama ve ortak alanların temizliği ile sınırlı olduğu,