Global Formüle Göre Paylaştırma Yöntemi (Global Formulary Apportionment) (Global Formulary Apportionment)

Transfer fiyatlamasının makul olmadığı yönünde tartışmalar da bulunmaktadır. İş açısından bakıldığında, pek fazla zaman kaybına neden olduğu, yarı mamullerin bir fabrikadan diğerine satışının incelenmesinde çok fazla zaman harcandığı, bir bölümden diğerine mal satışının incelenmesinin anlamsız olduğu, yönünde görüşler taraftar bulmaktadır. Bu görüşlerin taraftarlarına göre şirket yöneticilerinin mesailerini bu tür meselelere harcamaları iş ve zaman kaybı olarak değerlendirilmektedir. Çünkü şirketler kendilerini dünya ölçeğinde ya da belli bir bölgesel piyasada faaliyet gösterir gibi organize etmektedirler. Buna karşılık, vergi kanunları onların nasıl organize olacaklarını belirlemektedir. Vergi kısıtı nedeniyle yöneticilerin yerel düşünmelerine, kendi ülkelerindeki vergi sorunları üzerinde daha fazla yoğunlaşmalarına ve dolayısıyla asıl işlerine zaman ayıramamalarına neden olmaktadır. Haliyle bu şekildeki vergi sistemi sınırlı bir düşünüşü beraberinde getirmekte ve karlılık, piyasa payını yükseltme gibi asıl meselelerden uzaklaşılmasına sebep olunmaktadır.⁴⁴⁴ Emsallerine uygunluk ilkesi ABD tarafından tüm dünyaya ilk defa sunulmakla birlikte yine bu ülkede işlemeyeceği yönünde taraftar bulmaktadır. ABD Kongresine sunulan bazı

442 Adams; Coombes, 2003, a.g.e., s. 23

443 OECD Transfer Pricing, 2001, a.g.e., s. III – 11, Adams; Coombes, 2003, a.g.e., s. 23

444 The Economist, “Gimme Shelter”, Jan 29th 2000

raporlarda bu ilkenin beklenileni vermediği üstü kapalı olarak dillendirmektedirler.⁴⁴⁵

Emsallerine uygunluk ilkesiyle bağlantılı yöntemlerin yol açtığı sıkıntıları gidermek için, transfer fiyatlamasının bir yana bırakılıp küresel firmaların niyetlerine uygun, daha iyi bir sisteme geçilmesi önerilmektedir. İdeal bir çözüm bulunmamakla birlikte üniter vergi sistemi bir seçenek olarak düşünülmektedir. Üniter sistemde, şirketin tüm karları toplandıktan sonra, her bir ülkedeki faaliyet ölçeğine göre ülkelere dağıtılmaktadır. Her ülke kendi ülkesindeki dağıtılan karı, vergilendirmektedir. ⁴⁴⁶ Bu yöntem literatürde üniter (unitary) ya da paylaştırma (apportionment) yöntemi şeklinde tanımlanmaktadır.⁴⁴⁷ OECD Rehberinde global formüle göre paylaştırma yöntemi olarak adlandırılmaktadır.

Global formüle göre paylaştırma yöntemi, çok uluslu şirket grubunun karlarını değişik ülkelerdeki bağımlı şirketler arasında önceden belirlenmiş formüle göre dağıtmaktadır. Global formüle göre paylaştırmanın uygulanmasında şu üç esas unsur bulunmaktadır:

Vergilendirilecek birimin belirlenmesi, global karların sağlıklı olarak tespiti ve global karın dağıtımında kullanılacak formülün oluşturulmasıdır. Formül, maliyetlerin, varlıkların, ücretlerin ve satışların bir kombinasyonu olabilecektir.⁴⁴⁸

Global formüle göre paylaştırma yöntemi, işlemsel kar yöntemlerine benzer gibi gözükse de aynı anlama gelmemektedir.

Global formüle göre paylaştırma yöntemi, mükelleflerin üstlendikleri işlerin bütünü için daha önceden belirlenmiş oranlara göre karları dağıtırken, işlemsel kar yöntemleri her bir olay bazında, bağımlı şirketler arasında oluşan karı aynı koşullardaki bağımsız şirketler arasında oluşan koşullarla karşılaştırarak dağıtmaktadırlar.⁴⁴⁹ Vergilendirilecek gelirin paylaştırılmasında çok uluslu şirket grubunu

445 Michael C. Durst; Robert E. Culbertson, “How Much is Enough? Lessons on Transfer Pricing Documentation From the Recent IRS Report”, Tax Executive, Sep/Oct 2002, Vol. 54, Issue 5, s. 419

446 The Economist, “ Gimme Shelter”, Jan 29th 2000

447 Plasschaert, Editör: Plasschaert, a.g.e., 1994, s. 5

448 OECD Transfer Pricing, 2001, a.g.e., s. III – 19 - 20, Bucks; Mazerov, 1993, a.g.m., s. 388 – 389, Beylik, 2004, a.g.m.

449 OECD Transfer Pricing, 2001, a.g.e., s. III – 20, Borkowski, 2002, a.g.m., s. 14 - 15

oluşturan şirketlerin sermaye payı, satış payı, ücret ödemeleri, üretimde kullanılan sermaye malları gibi unsurlar dikkate alınmaktadır.⁴⁵⁰

Global formüle göre paylaştırma yöntemi Brezilya ve Venezüella’da uygulanmaktadır. Brezilya ve Venezüella’da yöntem uygulanırken ihracat ve ithalat için emsallerine uygunluğu sağlayacak yöntemler belirlenmekte ve her yöntemde daha önceden belirlenmiş oranlar uygulanmaktadır. Örneğin, Brezilya’da ulusal şirketler yeniden satış fiyatından %60 lık bir kar marjını indirmek suretiyle bağlı teşebbüslerden ithalattaki alış fiyatını bulmaktadırlar. Aynı ülkede ulusal bir şirket ithal edilmiş bir malı doğrudan bir başka mal veya hizmetin üretimi için kullanırsa tekrar satış fiyatından %20 oranında bir kar marjını indirerek bağlı teşebbüsten alış fiyatını bulabilecektir. Bu tür marjlar Brezilya’da kanunla, Venezüella’da ise hükümet tarafından çıkarılan rehberlerde sektörler itibariyle belirlenmektedir. Bütün mükellefler için bağlayıcı nitelik taşımaktadır.

Mükellefler daha önceden belirlenmiş oranları bağlı teşebbüslerle yaptıkları işlemlere uygulayarak emsal bedellere ulaşmaya çalışmaktadırlar.⁴⁵¹ ABD’nin California, Montana, Nort Dakota ve Alaska eyaletleri de global formüle göre paylaştırma yöntemini uygulamaktadırlar.⁴⁵²

Yöntemin savunucuları uygulanmasının kolaylığını ve mükellefler açısından kesinlik sağladığını iddia etmektedirler. Bu yöntemi savunanlar, yöntemi emsaline uygunluk ilkesine bir seçenek olarak desteklemekte, ekonomik gerçekle bağdaştığını ileri sürmektedirler. Yüksek derecede bütünleşmiş (entegre olmuş) çok uluslu şirketler grubunda her bir bağımlı şirketin katkısının belirlenmesi zor olacağı için ayrı muhasebe uygulanmasına gidilmesinin anlamı olmadığını savunmaktadırlar.⁴⁵³ Bu görüşlere ilave olarak mükelleflerin yargı masraflarının azalmasına olanak vereceğini iddia etmektedirler. Mükelleflerle vergi idareleri arasındaki ihtilafların diğer yöntemlere göre azalacağını ve vergi idarelerinin

450 Y. Öncel, 2002, a.g.m. s. 10

451 Robert B. Stack; Maria Lucia de Castillo; J Leyva Natan, “ Transfer Pricing in the United States and Latin America”, Tax Management International Journal, Jan 11, 2002, Vol.31, Issue 1, s. 32 - 35

452 Bucks; Mazerov, 1993, a.g.m., s. 389

453 OECD Transfer Pricing, 2001, a.g.e., s. III – 20, Bucks; Mazerov, 2003, a.g.m., 389 - 390

mükelleflerin işlemlerini incelemelerinin daha az maliyetli olacağını belirmektedirler. ⁴⁵⁴

Yöntem, çok uluslu şirket grubunun bir araya gelmesinden kaynaklanan sinerjinin yarattığı karın grup üyeleri arasında dağıtımındaki zorluk karşısında emsallerine uygunluk ilkesine göre daha rahat bir çözüm önermektedir. Aynı şekilde grubun ölçek ekonomilerinden yararlanması, riskleri azaltabilmeleri, teknik yardım ve bilginin açık piyasaya göre daha etkin bir şekilde temin edilmesinden kaynaklanan dışsal faydaların grup üyeleri arasında dağılımında daha etkin olabilmektedir.⁴⁵⁵

Bütün bunlara karşılık OECD üyesi ülkeler emsaline uygunluk ilkesine olan desteklerini devam ettirmektedirler. Az sayıdaki ülkede Global Paylaştırma Yöntemi uygulanmaktadır.