• Sonuç bulunamadı

Gemi Tahsisi Sözleşmeler

Belgede Kırkambar Sözleşmesi (sayfa 51-54)

GENEL OLARAK KIRKAMBAR SÖZLEŞMESİ

A. Benzer Deniz Ticareti Sözleşmeleriyle Karşılaştırılması

2. Gemi Tahsisi Sözleşmeler

a. Zaman Çarteri Sözleşmesi

Zaman çarteri sözleĢmesi (Ġng. time charter, Alm. Zeitcharter, Ġta. noleggio a tempo); belirli bir geminin yalnızca ticari yönetiminin yine belirli bir süre için gemiyi tutana (çarterer) ücret karĢılığında devredilmesini konu alan sözleĢme tipidir125

. Bu sözleĢme türünde gemi, personeli ve teknik donanımıyla birlikte tahsis edilir ancak geminin teknik yönetimi donatanda kalmaya devam eder. Çarterer, ticari konularla sınırlı olarak talimat yetkisine sahip olur126

. Çartererin kaptana emir ve talimat verme yetkisi yalnızca ticari konularla sınırlı olduğundan ve gemi malikinin kaptan ile gemi adamları üzerindeki hâkimiyeti devam ettiğinden zaman çartereri gemi iĢletme müteahhidi sayılmaz127

. Öğretide zaman çarteri sözleĢmesinin hukuki niteliği tartıĢmalıdır128

.

124 Anglo-Amerikan Hukuku‟nda bazı yazarlar miktar sözleĢmesini zaman çarteri sözleĢmesinin

özelliklerini taĢıyan bir yolculuk çarteri sözleĢmesi olarak kabul ederler (Gold, Chircop, Kindred, s. 379). Ülgener de miktar sözleĢmesini yolculuk çarterinin bir türü olarak görür. Bununla birlikte, taĢıyan tarafından belirli bir sonuç taahhüt edildiğinden ötürü navlun sözleĢmesi niteliğinde olduğunu söyler. Yazar, bu sözleĢmenin kırkambar sözleĢmesine benzediğini kabul etmekle beraber, sözleĢmede taĢıyanın geminin taĢıma kapasitesini taĢıtana tahsisi söz konusu olduğu için sözleĢmenin kırkambar türü navlun sözleĢmesi sayılamayacağını ifade etmektedir (Ülgener, Çarter SözleĢmeleri, ss. 70, 73).

125

Zaman çarterinin bir türü olan süreye tâbi yolculuk çarteri sözleĢmesinde ise (time trip charter), geminin tamamı veya bir kısmı belli bir süreyle tek yolculuk için çarterere tahsis edilir. Anglo- Amerikan Hukuku‟nda bu sözleĢme zaman çarteri sözleĢmesinin bir türü olarak görülür (Girvin, s. 18; Gold, Chircop, Kindred, s. 349; Hill, s. 178). Ülgener de adı geçen sözleĢmeyi, gecikme rizikosuna çartererin katlanacak olması nedeniyle ve ayrıca ücret de zaman üzerinden hesaplandığı için zaman çarteri sözleĢmesinin bir alt türü olarak görmektedir (Ülgener, Çarter SözleĢmeleri, ss. 74, 75). Bu sözleĢmenin zaman çarterinin bir türü olduğu doğruysa da sözleĢme ile eĢya taĢıma tahsis edenin asli edim yükümü olarak belirlenmedikçe ödenecek ücretin navlun olarak adlandırılmaması, aynı nedenle tarafların da taĢıyan ve taĢıtan olarak değil; tahsis eden ve tahsis olunan olarak belirtilmesi gerekir (bkz. Hill, s. 178).

126Aybay ve diğerleri, Deniz Hukuku, s.586; Okay, s.4; Anglo-Amerikan Hukuku‟nda da durum

aynıdır. bkz. Gold, Chircop, Kindred, s.399; Hill, s. 179; Lucas, s. 575.

127

Çağa, Kender, 1. Cilt, s. 119, dn. 2; Yrg. 11 HD. T. 9.11.1983, E. 83/4532, K. 83/5431 (www.kazanci.com.tr)

128 Okay‟a göre bu sözleĢmelere kira hükümlerinin uygulanması, gemi adamlarının emir ve talimatlara

Kanımca; her ne kadar TTK‟nın 1016. maddesinde yalnızca “çarter mukavelesi” baĢlığı kullanılarak tüm çarter sözleĢmelerinin navlun sözleĢmesi olduğu gibi bir izlenim uyandırılmıĢ olsa da bu doğru değildir. SözleĢmenin hukuki niteliği tarafların asli edim yükümleri göz önünde bulundurularak değerlendirilmelidir. Zaman çarteri sözleĢmesinde taĢıyanın eĢya taĢıma borcunun asli edim yükümü olmadığı görülür. Bu nedenle eĢya taĢıma taahhüdünün zorunlu olmadığı zaman çarteri sözleĢmesini navlun sözleĢmesi olarak kabul etmemek gerekir129.

b. Gemi Kirası Sözleşmeleri

Gemi kirası sözleĢmesi; kiraya verenin ücret karĢılığında geminin zilyetliğini, teknik ve ticari yönetimini belirli bir süre için kiracıya devrettiği sözleĢme türüdür. Geminin teknik ve ticari yönetimi tamamıyla kiracıya geçtiği için kiracı, TTK m.946/II uyarınca gemi iĢletme müteahhidi olarak anılır, donatan sayılır. Kiraya veren kiĢi ise, sözleĢme konusu gemi açısından, artık donatan sayılmaz yalnızca gemi malikidir130. TTK‟da gemi kirası sözleĢmesine iliĢkin açık bir hüküm yoktur. Yalnızca Kanunun “Geminin kiralanması” baĢlıklı 890. maddesinde sicile kayıtlı gemilerin kiralanmasında Borçlar Kanunu‟nun taĢınmaz kirasına iliĢkin hükümlerinin (BK m.248 vd.) kıyasen uygulanacağı belirtilmiĢtir. Özellikle BK m.249‟da yer alan ve kiraya verene kiralananı sözleĢme süresince iyi bir halde

Ġzveren ise zaman çarterini navlun sözleĢmeleri baĢlığı altında incelemiĢ fakat tam çarter olarak zaman üzerine yapılan sözleĢmelerin kira karakterine sahip olduğunu belirtmiĢtir (Ġzveren, s. 117). Erdem, zaman çarteri sözleĢmesinde donatanın çarterere taĢıma taahhüdünde bulunmasına bir engel olmadığını söyler (Ercüment Erdem, Sif, s. 97). (Türk Hukuku‟nda zaman çarteri sözleĢmesinin hukuki niteliği konusundaki tartıĢmalar için bkz.Muran, s. 107 vd.)

Zaman çarterinin navlun sözleĢmesi sayılıp sayılamayacağı Alman Hukuk öğretisinde tartıĢılmıĢtır. Bir grup yazar zaman çarteri sözleĢmesini geminin ve gemi adamlarının hizmetlerinin kiralanması Ģeklinde görmüĢ, ikinci görüĢ kira ve istisna karıĢımı karma bir sözleĢme olduğunu iddia etmiĢtir. Üçüncü fikir, eĢya taĢımanın önde gelen borç olduğundan yola çıkarak navlun sözleĢmesi olarak kabul etmiĢ, son görüĢ ise taĢıyanın asli edim yükümünü dikkate alarak sözleĢmenin navlun ya da kira sözleĢmesi olarak adlandırılması gerektiğini savunmuĢtur (GörüĢler için bkz. Okay, ss. 4, 5).

129Tasarı‟da navlun sözleĢmeleri, yolculuk çarteri ve kırkambar sözleĢmesi olarak düzenlenmiĢ, zaman

çarteri sözleĢmesine ise 1131 vd. maddelerinde bunlardan ayrı olarak yer verilmiĢtir. Böylelikle zaman çarterinin navlun sözleĢmesi olmadığı gösterilmiĢtir. Tasarı Genel Gerekçesi‟nde ise; zaman çarteri sözleĢmesinin hukuki niteliğinin tartıĢmalı olduğu, bu tartıĢmalara girmeden somut ihtiyaçları karĢılayacak kurallara yer verildiği belirtilmektedir (Tasarı Genel Gerekçe).

bulundurma yükümlülüğü getiren hükmün, gemi kirası sözleĢmelerinde, kiraya veren açısından hakkaniyete aykırı bir durum yaratacağından uygulanmaması yerinde olur131.

Gemi kirası Anglo-Amerikan Hukuku‟ndan gelen bir ayrım ile “Bare-boat charter” ve “Demise charter” (veya “Charter by Demise”) olmak üzere ikiye ayrılır132

. Çıplak gemi kirası sözleĢmesi ve gemi adamlarının temini yolu ile gemi kirası sözleĢmesi olarak adlandırılan bu iki gemi kirası sözleĢmesi türü bazı yazarlar tarafından aynı sözleĢmenin farklı isimleri olarak görülmektedirler133

. Çıplak gemi kirası sözleĢmesinde gemi, kiraya veren tarafından personeli ile birlikte veya personelsiz olarak kiralanır. Bu sözleĢme Tasarı‟nın 1119. maddesinde “Gemi kira sözleşmesi öyle bir sözleşmedir ki, bununla kiralayan, geminin kullanılmasını bir bedel karşılığında kiracıya bırakmayı üstlenir” Ģeklinde tanımlanmıĢ, ikinci fıkrada ise kiralayanın gemi ile birlikte gemi adamlarını da kiracının emrine vermeyi üstlenmesinin sözleĢmenin niteliğini değiĢtirmeyeceği, bu halde de gemi kirası sözleĢmesinin söz konusu olacağı belirtilmiĢtir. Böylelikle aĢağıda bahsedeceğimiz gemi adamlarının temini yolu ile gemi kirası sözleĢmesi ile çıplak gemi kirası sözleĢmesi tek baĢlık altında birleĢtirilmiĢtir.

Gemi adamlarının temini yolu ile gemi kirası sözleĢmesinde kiralayan, ücret karĢılığında geminin zilyetliği ile teknik ve ticari yönetimini belirli bir süre için kiracıya devretmesinin yanında, çıplak gemi kirası sözleĢmesinden farklı olarak, ayrıca kiracının temsilcisi sıfatıyla gemiyi donatmak ve gemi adamlarını tutmak gibi iĢleri de ücret karĢılığı yerine getirir. Bu amaçla sözleĢmeye yönetim (management clause) ve yönetim ücreti (management fee) Ģartları konur. Bu sözleĢme türünde de geminin teknik ve ticari yönetimi ve geminin donatımı gemi iĢletme müteahhidi olan kiracıya aittir134

.

131 bkz. Fahiman Tekil, Deniz Hukuku, Alkım Yay., Ġstanbul, 2001 (Deniz Hukuku), s. 234. 132 Lucas,s. 574.

133

Gold, Chircop, Kindred, s. 379; John F. Wilson, Carriage of Goods by Sea, Pearson-Longman, Fourth Edition, Harlow, 2001, ss. 7, 8.; Bareboat Amerikalı petrol Ģirketlerinin kullandığı bir tabirdir (Hill, s. 177).

Belgede Kırkambar Sözleşmesi (sayfa 51-54)