Özel Taşıma Türler

a. Konteyner Taşımacılığı

Günümüzde düzenli hat taĢımacılığı büyük oranda konteyner gemileri ile yapılmaktadır. Bu nedenle konteyner ve konteyner taĢımacılığına yer vermek, bunların özelliklerinden bahsetmek yararlı olacaktır. Multimodal ve tek araçla yapılan (unimodal) taĢımalarda kullanılabilen konteyner ile eĢya taĢınması geleneksel limandan limana (port to port) taĢımanın yanında kapıdan kapıya (door to door) veya bir yükleme noktasından diğerine (terminal to terminal) taĢımaları kolay, hızlı ve güvenli bir hale getirmiĢtir473

.

ss.529-546, (Makale), ss. 534 vd.). Bir görüĢ bu hükmü genel hüküm olarak görür ve garanti sözleĢmesini düzenlemeyi amaçlamadığını fakat garanti sözleĢmesinin bu hükme dayandığını söyler. Ġkinci görüĢ, üçüncü kiĢinin eylemini taahhüt ile garanti sözleĢmesinin örtüĢtüğü durumlar olduğunu fakat bunların değiĢik Ģekillerde de ortaya çıkabildiklerini, bu nedenle farklı sözleĢmeler olmakla birlikte, üçüncü kiĢinin eylemini taahhüt sözleĢmesinin garanti sözleĢmesinin özel bir türü olduğunu kabul eder(Çebi, s. 135; Doğan, ss. 31 vd.; Eren, s. 1107; Franko, s. 576; Oğuzman, Öz, ss. 800, 801; Tekinay vd., s.304; Yüce, s. 20; Yüce, Makale, s. 545; Tunçomağ, ss. 550, 551; Yavuz, s. 578, 579; Feyzioğlu, s. 44). Yargıtay da bu görüĢtedir (YĠBK T. 13.12.1967, E.1966/16, K. 1967/7; YĠBK T. 11.6.1969, E. 1969/4, K. 1969/6 Vahit Doğan, Banka Teminat Mektupları, Seçkin Yay., Ankara, 2005, s. 33); http://www.kazanci.com.tr; Yrg. 19 HD, T. 13.6.2000, 4084/4634 (Nazif Kaçak, Emsal Ġçtihatlarla Borçlar Kanunu, Âdil Yayınevi, Ankara, 2002, ss. 541, 542)).

472

Yüce, ss. 72, 73; Oğuzman, Öz, s. 808.

Üçüncü kiĢinin edimini taahhütte asıl borçlu taahhüt edendir. Yrg. HGK, T. 31.3.1965 – 76/142 (Kaçak, s. 550)

Konteyner ile taĢımanın kırkambar sözleĢmesine konu olması da mümkündür. TaĢıyan, taĢıtanların ayrı kırkambar sözleĢmelerine konu eĢyasını bir konteyner içinde bir limandan diğerine taĢıyabilir, örneğin taĢıma iĢleri organizatörünün taĢıyan olarak bir konteyneri doldurmayan eĢyayı taĢıtmak isteyen taĢıyanlarla yaptığı ve bunların eĢyalarını bir konteyner içine yükleyip istiflediği durumlarda kırkambar sözleĢmesi söz konusu olur. EĢyanın taĢıyanın karadaki terminalinden gemiye kadar taĢınıyor olması, bu taĢımayı mutlaka multimodal taĢıma olarak nitelendirmeyi gerektirmez. Bu konteynerin taĢıma iĢleri organizatörünün taĢıtanı olduğu üst navlun sözleĢmesi ile düzenli hat taĢıyanı tarafından taĢınması da ikinci bir kırkambar sözleĢmesi olacaktır. Kırkambar sözleĢmesi uyarınca eĢyanın taĢınmasında kullanılan konteyner taĢıtana, taĢıma iĢleri organizatörü gibi gemi iĢleticisi olmayan taĢıyana, düzenli hat taĢıyanına veya üçüncü bir kiĢiye ait olabilir.

Konteyner ve gemi inĢa teknolojisindeki geliĢme düzenli hat taĢımacılığının yaygınlaĢmasını sağlayan iki temel teknik geliĢmedir. Ġlk zamanlarda gemiyi hareket ettirebilmek için kol gücünden yararlanılıyorken, ardından rüzgâr, sonra ise buhar gücü kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Buharlı gemilerle birlikte gemilerin kalkıĢ-varıĢ zamanları belirlenebilir hale gelmiĢtir. Nihayet deniz taĢımacılığında; metal gövdeli, motorlu gemiler ile deniz rizikolarına karĢı güvenli, hızlı, yüksek taĢıma kapasitesine sahip taĢıma araçları kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Düzenli hat taĢımacılığının ve aynı zamanda multimodal taĢımacılığın geliĢimini hızlandıran diğer önemli geliĢme ise konteynerdir474. Dünyada, konteynerlere özgü gemiler, limanlar, tren vagonları, elleçleme donanımları vs. mevcuttur475

. Bu limanlarda hizmetlerin hızlı ve güvenli yürütülmesini temin amacıyla elektronik veri değiĢim sistemi (Electronic Data Interchange) yoğun olarak kullanılmaktadır476. Konteynerler; günümüzde çelik ya da alüminyumdan imal edilen, genelde uzunluklarına göre 20 feet (20ft x 8ft x 8ft 6in) ve 40 feetlik (40ft x 8ft x 8ft 6in) olmak üzere ikiye ayrılmakla beraber, yükseklikleri (örneğin high-cube konteyner), üst kapaklarının açılabilmesi, üst ve yan duvarlarının olmaması, soğutma sistemine sahip olmaları bakımından farklı Ģekillerde

474 _{Schoenbaum, s. 516.}

475 _{Glass, ss. 1, 5.} 476 _{Kubilay, s. 19.}

sınıflandırılabilen taĢıma sandıkları, elemanlarıdır. 20 feet‟lik çelik konteyner 24 ton ağırlıkta eĢya taĢıyabilir.

Bu taĢıma elemanı genel olarak; kapıdan kapıya taĢıma imkânı sunmaları, içindeki eĢyanın çalınmasına karĢı güvenli olmaları, kırılma, ezilme, ıslanma, bükülme vb. dıĢ etkenlere karĢı korumalı olmaları, markalama ve gümrük geçiĢlerinde kolaylık sağlamaları, insan emeğinden, ambalajlama giderlerinden tasarruf sağlamaları; yükleme, istif ve boĢaltmayı hızlandırmaları, ucuzlatmaları ve eksik, yanlıĢ boĢaltmaları önlemeleri nedeniyle tercih edilir. Bu özelliklerinin yanında konteyner içindeki eĢyanın diğer yüklerle karıĢma ihtimalini; eĢyanın deniz, hava Ģartlarından etkilenme riskini önemli ölçüde azaltır; multimodal taĢımalarda sürat sağlayarak ve aktarma noktalarında içindeki eĢyanın tekrar elleçlenmesine gerek bırakmayarak eĢyanın hasarsız bir Ģekilde teslimini sağlar477

.

Pek çok avantajının yanında konteynerin içindeki eĢya aktarmalarda ve hatta taĢınması için gemiye yüklendiğinde kontrol edilmediğinden, varma noktasında eĢya hasarlı çıktığında hasarın taĢımanın hangi safhasında gerçekleĢtiği kolaylıkla tespit edilememektedir478. Ayrıca konteynerlerin güvertede taĢınması, içindeki eĢya için temiz koniĢmento alınmasını güçleĢtirmektedir. Konteynerin tamamını değil bir bölümünü dolduran eĢya için ayrı koniĢmento düzenlenmesini sağlamak da güçtür479

.

Uygulamada konteyner taĢımacılığı Ģu Ģekilde gerçekleĢtirilir. Öncelikle taĢıma iĢleri organizatörü (freight forwarder) anlaĢma yaptığı taĢıtana, eĢya bir konteyneri dolduruyorsa (FCL -full container load- adı verilir) ve konteynere yükleme iĢyerinde/fabrikada yapılacaksa boĢ bir konteyner gönderir bu durumda konteyner, içine eĢyayı istifleyen taĢıtan tarafından mühürlenir. EĢya bir konteyneri

477 _{Dockray, Thomas, ss. 12, 13; Tekil, Terimler, s. 17; Girvin, s. 5; Deniz, s. 12 vd.}

478 _{Gaskell, Asariotis, Baatz, P., 2.30; S. Arkan, Makale, s. 343; Mahmut Karaman, “Mühürlü}

Konteynerlerde Yapılan TaĢımalarda Varma Yerinde Malın Hasarlı ve Eksik Çıkması Halinde TaĢıyanın Sorumluluğu”, Deniz Hukuku Dergisi, Yıl 9, S. 1- 4, 2004, ss. 155-162, s. 156 vd.; Schoenbaum, s. 516.

doldurmuyorsa (LCL -less than a full container load-) taĢıtan eĢyayı organizatörün terminaline ya da limana gönderir ve eĢya orada konteynere istiflenir480.

KoniĢmentoda FCL/FCL kaydı bulunduğunda bu konteyner içindeki eĢyanın taĢıtan tarafından yüklendiğini, istiflendiğini ve kapatılıp taĢıyana teslim edildiğini, gönderilen tarafından açılacağını gösterir. Bu nedenle koniĢmento temiz koniĢmento olsa dahi zarar ziyandan taĢıyan sorumlu tutulamaz481

. Yargıtay da bir kararında taĢıtan tarafından mühürlenmiĢ ve varma yerine mühürü sağlam olarak ulaĢtırılmıĢ bir konteynerin içindeki eĢyanın eksik çıkması nedeniyle taĢıyana karĢı açılan tazminat davasında; konteynerin taĢıtan tarafından mühürlendiği, koniĢmentoda “shipper‟s load and count” (yükleten tarafından yüklenmiĢ ve sayılmıĢtır) kaydının bulunduğu, bu kayıt nedeniyle koniĢmentonun eĢyanın sayısına iliĢkin karine teĢkil etmeyeceğini (TTK m.1110/II), nitekim zararın eĢyanın hasarından değil, eksik olmasından kaynaklandığını, bu olayda taĢıyanın nezaret görevini yerine getirmediğinden ötürü sorumlu tutulamayacağını belirtmiĢtir482

. TaĢıyan, konteynerin içindeki eĢyanın ne durumda olduğunu bilemeyeceği için, taĢıma sırasında eĢyanın zarara uğradığını ispat ederek taĢıyanı sorumlu tutmak güçtür, ancak, konteynerin mühürünün sökülmüĢ olması ya da eĢyanın deniz suyundan zarar gördüğünün tespit edilmesi hallerinde veya soğutmalı konteynerin uygun olmayan Ģekilde taĢındığının kanıtlanması durumunda taĢıyanın sorumlu tutulması mümkün olabilir.

Konteynerin hukuki niteliğini tespit etmek, kırkambar sözleĢmesinde tarafların sorumluluklarının belirlenmesi bakımından önem arz eder. Bazı uluslararası sözleĢmelerde ve bu sözleĢmelerin uygulanmasına yönelik çıkartılan

480_{Bkz. D‟arcy, Murray, Cleave, s. 315.} 481

Acc Imports Pty Ltd v. Companhia de Navegagao Lloyd Brasileiro; The Esmeralda I (1988) Lloyd‟s rep. 206 nak. D‟arcy, Murray, Cleave, s. 315.

482 _{Yrg. 11. HD E. 1998/9109 K. 1999/917 T. 15.2.1999 http://www.kazanci.com.tr; Karaman, s. 159;}

aynı yönde Zeyneloğlu, s. 141.

Konteyneri taşıtan doldurmuş ise taşıyan onun içindekiler hakkında bilgi sahibi olmayabilir. Taşıma sırasında açılması da mümkün olmayıp teslim alındığı gibi nakil ve teslim edilir. Konteyner taşımasında da konişmento düzenlenir ve klozlar eklenebilir. Konteyner taşımasında taşıyıcının sorumluluğunun tespiti için, konteynerin kime ait olduğu, yükün konteynerlere nerede ve kimin tarafından doldurulduğu, içindeki emtiadan taşıyıcının bilgisi olup olmadığı, nerede, kimlerin huzurunda kapatılıp mühürlendiği, taşıma sırasında açılıp açılmadığı, hasarlanıp hasarlanmadığı gibi hususların bilinmesi gereklidir. Bu hususlar ise konişmentodaki kayıtlardan anlaşılabilir. Yrg. 11

yönetmeliklerde konteyner tanımlarına yer verilmiĢtir483

. IMO‟nun Avrupa Ekonomik Komisyonu ile birlikte hazırladığı, 2 Aralık 1972 tarihli Konteyner Güvenliği Hakkında Uluslararası Konvansiyon‟un (International Convention for Safe Containers) ikinci maddesinde konteyneri, ISO‟nun (The International Organisation for Standardisation) kabul ettiği tanıma benzer Ģekilde tanımlamıĢtır484

. Bu tanıma göre konteyner; sürekli kullanmaya elveriĢli dayanıklı yapıda, ara yüklemeye ihtiyaç duyulmaksızın birden çok taĢıma yolunda eĢya taĢımaya uygun olarak tasarlanmıĢ,

483_{Bu tanımlardan bazıları aĢağıdaki gibidir:}

TIR SözleĢmesinin (R.G. 31.3.1985 S. 18711) 1/j maddesi:

“Konteyner”deyiminden; taĢıma iĢlerinde kullanılan (büyük sandık, müteharrik sarnıç veya benzerleri) ve,

içine eĢya konmak üzere bir kompartman teĢkil edecek Ģekilde, kısmen veya tamamen kapalı, devamlılık niteliğine sahip olup, bu nedenle de bir çok defa kullanılabilecek Ģekilde sağlam,

yol boyunca aktarmaya gerek göstermeksizin, bir veya daha fazla sayıda taĢıt tarafından eĢya naklini kolaylaĢtıracak Ģekilde özel olarak yapılmıĢ,

bir taĢıttan diğerine bağlanması sırasında manevraya müsait bir Ģekilde yapılmıĢ, kolayca yüklenecek ve boĢaltılacak Ģekilde yapılmıĢ,

iç hacmi en aĢağı bir metre küp olan araçlar, anlaĢılır. “Ayrılabilen karoseriler” konteyner olarak telaki edilir.

Karayolu Ġle Uluslararası EĢya TaĢıyan Araçların Seyir, Konaklama,Denetleme, Güvenlik ve Gümrük ĠĢlemlerine Ait Yönetmelik‟in (R.G. 16 Nisan 1993 - Sayı: 21554) 3/e maddesi:

e) Konteyner: TaĢımacılık iĢlerinde kullanılan, 1972 Konteyner SözleĢmesine uygun olarak imal edilmiĢ, konteyner onay plakasına sahip sürekli ve uzun süreli kullanılacak Ģekilde sağlam (büyük sandık, müteharrik sarnıç veya benzerleri) bir kompartman teĢkil edecek Ģekilde kısmen veya tamamen kapalı, yol boyunca aktarmaya gerek gösterilmeden, bir veya daha fazla taĢıt tarafından eĢya naklini kolaylaĢtıracak Ģekilde özel olarak yapılmıĢ kolay yükleme ve boĢaltma yapılabilir, iki taĢıt arasında aktarmaya müsait, iç hacmi en az bir metreküp olan araçları,

1972 Konteynerlerle Ġlgili Gümrük SözleĢmesi'nin ve Geçici Ġthalat SözleĢmesi'nin Konteynerlerle Ġlgili Hükümlerinin Uygulanmasına Dair Yönetmelik‟in (R.G. 16 Nisan 2005 – S. 25788) 4/f maddesi:

f) Konteyner: 1972 Konteynerlerle Ġlgili Gümrük SözleĢmesinin 4 No.lu Ekinde yer alan teknik Ģartlara uygun olarak imal edilmiĢ, yine bu SözleĢmenin 5 No.lu Ekinde gösterilen yöntemlerden birine göre onaylanmıĢ, iç hacmi en az bir metreküp olan ve taĢıma iĢlerinde kullanılan büyük sandık, müteharrik sarnıç veya benzerleri ile,

Ġçerisine eĢya koymak için kompartıman oluĢturacak Ģekilde tamamen veya kısmen kapatılmıĢ, Sürekli kullanım özelliğine sahip ve buna uygun olarak defalarca kullanılacak kadar sağlam,

TaĢıma türü veya vasıta değiĢmesini gerektiren hallerde içindeki eĢyanın boĢaltılıp yüklenmesine yol açmayacak Ģekilde özel olarak imal edilmiĢ,

Özellikle bir taĢımacılık türünden diğerine transfer hallerinde, pratik kullanım özelliğine sahip biçimde yapılmıĢ,

Kolayca doldurulup boĢaltılabilecek Ģekilde imal edilmiĢ bir taĢıma aracı,

(Üzerinde taĢınması koĢulu ile tipine uygun çıkarılıp takılabilen özellikte olan aksam, parça ve teçhizat, konteyner kapsamında iĢlem görür. TaĢıma araçları, bunların aksamı, yedek parçaları, ambalajlar ile paletler konteyner tanımı içinde değerlendirilemez.)

g) Kısmen kapalı konteyner: Kapalı konteynere benzer bir taban ve üst çatıdan oluĢan ve yükleme yeri vazifesi gören tertibatla ilgili olan, üst çatısı genel olarak bir konteynerin çerçevesini oluĢturan metal unsurlardan yapılmıĢ, aynı zamanda bir ya da daha fazla yan ve ön duvarlar içeren, bazı durumlarda, sadece tabana direklerle bağlı bir tavandan oluĢan ve özellikle havaleli eĢyanın (örneğin; motorlu taĢıtlar) taĢınmasında kullanılan konteyner,anlamına gelir.

belli fiziksel özelliklere sahip taĢıma aracı veya ambalaj olmayan bir taĢıma elemanıdır485

. Multimodal Konvansiyon‟da eĢya, gönderen tarafından temin edilmiĢ olmak kaydıyla konteyner, palet ve diğer taĢıma elemanları ile kolileri de kapsar (m.I/7). Hamburg Kuralları‟nın eĢyanın tanımını yapan ilk maddesinin 5. bendinde ise bir taĢıma elemanı olan konteynerin gönderen (Hamburg Kurallarında geçen gönderen ibaresi m.I/3 uyarınca hem taĢıtanı hem de yükleteni kapsar) tarafından temin edilmesi halinde eĢya sayılacağı belirtilir. Bu hükmün zıt anlamından, gönderen tarafından temin edilmemiĢ olan (örneğin taĢıyan tarafından sağlanan); konteyner, palet veya paketlemede kullanılan taĢıma elemanlarının eĢya sayılmayacakları anlaĢılır. Rotterdam Kuralları‟nın I/26. maddesinde konteyner, bir taĢıma elemanı olarak tanımlanmıĢ; I/24. maddede taĢıyan tarafından ya da onun adına tedarik edilen konteynerin (taĢınacak) eĢya sayılmayacağı belirtilmiĢtir.

Öğretide Deniz, öncelikle konteynerin taĢıma konusu eĢya değil, taĢıma kabı olduğunu, boĢ olarak geri taĢınması durumunda ise taĢınan eĢya olarak kabul edilmesi gerektiğini, çünkü taĢıma sözleĢmesinin konusu olduğunu söyler486

. Konteynerin ambalaj sayılamayacağını ise, eĢyayı muhafaza değil, taĢımada hızı, verimliliği sağlama, masrafları azaltma nedeniyle kullanılması ile açıklar. Yazar, hâkim görüĢe göre, konteynerlerin; geminin yük bölümleri, hareket edebilir ambarları olduğunu belirtir487

. Konteynerin taĢıyana ait olması, onun tarafından temin edilmesi ve ticaret gemisinin kullanımına devamlı tahsisi söz konusu ise konteyner geminin eklentisi (TMK m.686) olarak düĢünülebilir488

. Kanımca konteyner, Yargıtay tarafından da belirtildiği gibi489, bir taĢıma elemanı, taĢıma

485_{1."Container" means an article of transport equipment:}

of a permanent character and accordingly strong enough to be suitable for repeated use;

specially designed to facilitate the transport of goods, by one or more modes of transport, without intermediate reloading;

designed to be secured and/or readily handled, having corner fittings for these purposes; of a size such that the area enclosed by the four outer bottom corners is either:

at least 14 sq. m. (150 sq. ft.) or

at least 7 sq. m. (75 sq. ft.) if it is fitted with top corner fittings;

the term "container" includes neither vehicles nor packaging; however, containers when carried on chassis are included.

486 _{Aynı görüĢte Zeyneloğlu, ss. 140, 141} 487

Zachoche 2425 ve Simon s, 512 nak. Deniz, ss.4-6, 37.

488 _{Deniz, s. 11.}

489_{Gerek 1S0 Uluslararası Standartlar Örgütünün tanımlamasına, gerekse doktrindeki tarif ve}

sandığıdır. Hem eĢyayı korumaya hem de taĢımada kolaylığa hizmet eder. BoĢ olarak taĢınan, taĢıtana ait konteynerler ise taĢıma konusu eĢya sayılır.

Konteyner gemilerin inĢasıyla ortaya çıkan yeni bir sözleĢme de “hücre sözleĢmesi”dir (slot charterparty)490

. Bu sözleĢme tipinin, geminin bir bölümünün birden fazla taĢıtana tahsisini konu aldığı, genellikle paketlenmiĢ kimyasal maddelerin ya da konteynerlerin taĢınmasında kullanıldığı491

ve bir yolculuk çarteri sözleĢmesi türü olduğu belirtilmektedir492

. TaĢıyan açısından bakıldığında hücre sözleĢmesi; taĢıyanın, geminin ihtiyacından fazla olan kapasitesini yolculuk çarteri ya da koniĢmento ile baĢka kiĢilerle paylaĢtığı böylelikle maliyetten tasarruf ettiği sözleĢmedir493

. Düzenli hat taĢımacılığı yapan Ģirketler de kendi aralarında bu tür çarter sözleĢmesini kullanmaktadırlar494

. Geminin bir bölümünün bir veya birkaç yolculuk için taĢıtana tahsisinin söz konusu olması nedeniyle hücre sözleĢmesini yolculuk çarteri sözleĢmesinin bir türü olarak kabul etmek gerekir.

Çakıcı — Taşıma kapları ile Zincirleme Taşımacılık - 1978) bir çok heterojen malın tek bir yükleme ve taşıma ünitesi haline gelmesine yardım eden, içine konan malların birkaç indirme, bindirme işlerinden sonra da taşınmasını sağlayan, hiçbir taşıma aracına bağlı olmayan ve bir araçtan diğerine teknik araçlar yardımı ile kolaylıkla aktarılabilen, büyüklüğü ve dizaynı indirme ve bindirmeye uygun olan, tekrar kullanılabilmesi için gerektiği kadar sağlam yapılan sandıklar ve taşıma kaplarına konteyner denilebilir.

Konteyner doğrudan doğruya yük değildir. Nakli vasıtası ve ambalajda değildir. Taşımada süratı sağlayan ve masrafları azaltan hareket edebilir, anbarlar olarak tavsif edilebilir. Konteynerler. bir gemiye veya taşıma aracı sahibine ait olabileceği gibi, yükleten veya başka konteyner işletmecisine de ait olabilir. Konteynerlere yükün doldurulması bazan taşıyan tarafından yapılır. Bazan yükleten tarafından doldurulup kapalı olarak taşıyana teslim edilir. Doldurulan konteynerin kapıları kapatılır, kapı kolu çeşitli şekillerde bağlanır ve mühürlenir. Yrg. 11 HD E. 1984/2187 K. 1984/2760 T.

11.5.1984 (Aybay, Kararlar, ss. 248 vd.)

490 _{Hücre (slot), konteyner gemilerinde her bir konteyner özel olarak ayrılmıĢ, teknik bazı niteliklere}

sahip bölümlerdir.

491 _{Hill, s. 179.} 492

Girvin, s. 18.

493 _{Gold, Chircop, Kindred, ss. 379, 380.}

494 _{David A. Glass, Freight Forwarding and Multimodal Transport Contracts, LLP, London,}

b. Ro-ro Taşımacılığı

Ġkinci Dünya SavaĢı sırasında tankların taĢınmasında kullanılan gemilerin geliĢtirilmesiyle bugünkü Ģeklini alan495

ro-ro gemileri yolcu ve eĢya taĢımada kullanılır. Düzenli hat taĢımacılığında önemli yeri olan Ro-ro (roll on-roll off) taĢımacılığında eĢya gemiye, araçtan indirilmeden, araçla birlikte yüklenir ve boĢaltılır. Bu taĢımacılıkta, lokomotif ve vagonlar dâhil olmak üzere tekerleğiyle hareket edebilen her türlü araç ve makineler taĢınabilmektedir. TaĢıma aracının yatay olarak içine alındığı ro-ro gemilerinin yanında, eĢyanın dikey olarak taĢıma aracına alındığı lo-lo (lift on-lift off) gemileri de mevcuttur496

.

Nasıl ki eskiden yelkenli gemilerle yapılan taĢımacılıkta taĢıtan tacir eĢyasıyla beraber yolculuk etmekteyse497, ro-ro taĢımacılığında da taĢıtan veya adamı ya da temsilcisi, eĢyayla birlikte yolculuk edebilmektedir. Bu nedenle taĢıyanın eĢyaya özen göstereme yükümlülüğü; yükleme, istif ve boĢaltma safhaları diğer taĢımalara göre farklılık gösterir. Ayrıca ro-ro taĢımacılığında taĢınan, bir baĢka taĢıma aracı ve eĢyadır bu nedenle de ro-ro taĢımacılığının ayrıca incelenmesi gerekir. Ro-ro gemisiyle baĢka bir taĢıma aracı içinde eĢya taĢınması halinde, bu taĢımanın kırkambar sözleĢmesine konu olup olamayacağı yanıtlanması gereken bir sorudur. Nitekim burada taĢıyanın eĢyaya özen borcu oldukça hafiflemektedir. EĢya sahibinin, eĢyasını bizzat gemiye yüklemesi ve ona nezaret etmesi halinde bu kiĢi ile taĢıyan arasındaki sözleĢmeyi kira sözleĢmesi olarak gören yazarlar bulunmaktadır498

. Bazı yazarlar ise ro-ro taĢımacılığını yolcu ve eĢya taĢımanın karma türü olarak görür499. Bu sorun özellikle eĢyanın ro-ro gemisinde taĢınırken zarara uğraması halinde uygulanacak hükümlerin tespiti açısından önem taĢır. Mode on mode adı verilen bu taĢımacılıkta karayolu taĢıma aracının bir taĢıma elemanı olarak mı, yoksa bir taĢıma modu olarak mı kabul edileceği yanıtlanmalıdır500.

495

Ro-ro taĢımacılığının Türkiye‟deki geliĢimi için bkz. Huriye Kubilay,“Legal Issues on Roll- on/Roll-off Transportation”, New Approach to Harbour, Coastal Risk Management and

Education, editör Marcin Forkiewicz, ss. 56-63, Eurocoast – Littoral, Gdansk, 2006, ss. 56 vd.

496 _{Glass, s. 6.} 497

Gaskell, Asariotis, Baatz, P. 1. 1.

498 _{Wahl, s.185.} 499 _{Okay, s. 9.} 500 _{Glass, ss. 6, 7.}

Kanımca, karayolu ya da demiryolu ile eĢya taĢımayı taahhüt eden taĢıyıcının deniz yolu ile kara ya da demir yolu aracını içindeki eĢyayla ya da eĢya olmadan taĢımayı taahhüt eden taĢıyan ile ücret karĢılığı yapacağı sözleĢme navlun sözleĢmesi olacaktır. Bu sözleĢmeye sürücü araçla birlikte yolculuk etsin ya da etmesin, deniz yolu ile eĢya taĢımaya iliĢkin hükümlerin uygulanması gerekecektir. Nitekim sözleĢmede taĢıtanın ifa menfaati sürücünün değil aracın varma limanına ulaĢtırılmasıdır. Sürücü bakımından ise deniz yoluyla yolcu taĢıma sözleĢmesine iliĢkin hükümlerin uygulanması gerekir.

c. Multimodal Taşıma

EĢya taĢıma iĢi; kara yolu, deniz yolu, hava yolu, demir yolu, akarsu, göl ve boru hatları ile yapılır501

. Bunlardan yalnızca biri kullanılarak eĢyanın taĢınması iĢine tek yollu (unimodal502) taĢıma, birden fazlasının kullanılarak eĢyanın bir taĢıma sözleĢmesi ile taĢınmasına ise; değiĢik tür araçlarla, çok yollu, çok türlü, multimodal,