Eşyanın Muayenesi, Zararın Tespiti ve İhbarı

Hukukumuzda taĢıyanın koniĢmentodaki kayıtlardan sorumluluğu ex scriptura değil ex receptodur, bu durum kıymetli evrak hukukunda var olan hukuki görünüĢe güven prensibini yok saymakta, kıymetli evrak hukuku tarafından üçüncü kiĢi iyiniyetli gönderilene tanınan hakları ortadan kaldırmaktadır589

. Bu açıdan güvensiz bir durumda bulunan üçüncü kiĢi gönderilen, TTK m.1065‟e göre gönderilen eĢyayı teslim almadan önce, kaptan veya gönderilen eĢyanın durumunu, ölçü, sayı ve tartısını mahkemeye, yetkili bir makama veya resmen yetkilendirilmiĢ uzmanlara muayene ettirebilir. Muayene sırasında mümkün ise diğer taraf da hazır bulundurulur. Muayene masrafları muayene talebinde bulunan tarafından karĢılanır. Gönderilenin yaptırdığı muayene sonucunda taĢıyanın tazmin etmesi gereken bir zararın varlığı tespit olunursa muayene masrafları da taĢıyandan talep edilebilir (TTK m.1068).

EĢya bir zarara uğramıĢsa ve zarar dıĢarıdan tespit edilebiliyorsa bunun taĢıyana veya yetkili temsilcisine yazılı olarak bildirilmesi gerekir, 1066. maddenin ikinci fıkrasındaki hallerde ise ihbara gerek yoktur. DıĢarıdan tespit edilemeyen zararın ise üç gün içinde ihbarı gerekir. Gönderilen üzerine düĢen bir külfet niteliğinde olan bu ihbarda zararın genel olarak belirtilmesi yeterlidir (TTK m.1066/I). ġayet zarar ihbar edilmemiĢ ve tespit de ettirilmemiĢse zararın taĢıyanın sorumlu olduğu bir nedenden ileri gelmediği, taĢıyanın eĢyayı koniĢmentoda belirtilen Ģekilde teslim ettiği kabul edilir590

. Bu karinenin aksinin ispatı mümkündür

589 _{YeĢilova, ss. 56, 57.}

590_{Yrg. HGK E. 1969/821, K. 1971/729, T. 8.12.1971 (http://www.kazanci.com.tr) ; Malların ziya ve}

hasarı TTK m.1066 ya uygun olarak ihbar edilmemiş ve TTK m.1068 uyarınca tesbit ettirilmemiş olursa malların konşimentoda yazılı olan halde teslim edildiği kabul olunur; ancak bu karinenin aksi ispat edilebilir. Yrg. 11 HD. E. 1991/2014 K. 1992/9130 T. 21.9.1992 Aybay, Kararlar, s. 358. TTK 1066‟ya göre alıcı, taşıyana ziya ve hasarı zamanında ihbar etmezse taşıyanın malları konişmentoda yazılı olan halde teslim ettiği ve bir zarar varsa bu zararın taşıyanın mesul olmayacağı bir sebepten ileri geldiği kabul edilir. Ancak bu karinelerin aksi ispat olunabilir.

Dava konusu olayda, boşaltma limanında alıcı tarafından taşıyana veya temsilcisine ziya veya hasardan dolayı yapılmış bir ihbar yoksa da dosyada mevcut 5.3.1983 tarihli gemi rezerve tutanağında 6 adet konteyner dış kapaklarının ezik ve yırtık olduğu tesbit olunmuş ve bu zabıt gemi 2. kaptanı tarafından da imzalanmıştır. Bu durumda gemi adamınca imzalanan bir zaptın bulunması sebebiyle TTK 1066 ya göre taşıyana bir ihbar yapmaya lüzum bulunmamaktadır. Kaldı ki hasarla ilgili olarak gönderen tarafından gemi acentesine yazılı ihbarın yapıldığı da dosyada mevcut

(TTK m.1066/son)591. Gümrük iĢlemleri sırasında gümrük müdürlüğü tarafından düzenlenen tutanakta eksiklik ya da hasarın belirtilmesi halinde bu tutanağın TTK m.1066 anlamında resmi belge olarak kabul edilemeyeceği çünkü resmi bir belge

belgelerden anlaşılmaktadır. (…) Yrg. 11 HD E. 1986/1381K. 1986/2176 T. 15.4.1986

(http://www.kazanci.com.tr)

Gönderilen veya kaptan teslimden önce, taşınan eşyanın durumunu mahkeme veya yetkili makamlar yahut bilirkişiler aracılığıyla tesbit ettirebilirler. Böyle bir tesbit yaptırılmadığı hallerde, gönderilen, yükteki ziya ve hasarı en geç teslim alma sırasında, eğer ziya ve hasar haricen belli değilse, teslimden itibaren üç gün içinde taşıyana veya temsilcisine yazılı olarak ihbar etmelidir. Bu biçimde bir ihbar yapılmamışsa, taşıtanın veya gönderilenin tazminat istemek hakkı düşmez, fakat, isbat yükü taşıyanın aleyhine olmak üzere yer değiştirir. Bu durumda, taşıyan veya gönderilen yasada öngörülen, bu ikili karineden aksini isbat ettikleri takdirde zararı taşıyandan isteyebilirler TTK. 1066. Mahkemece, gönderilen tarafından TTK. 1066. maddesine uygun biçimde bir ihbarın yapıldığı kabul edilmiş ise de, dosyadaki davalı gönderilene ait 17.11.1977 tarihli dilekçeye ekli yazıların böyle bir ihbarı içermediği yani bu ihbarların taşıyana veya yetkili temsilcisine yapılmadığı anlaşılmıştır. Bu itibarla TTK.nun 1066. maddesinde taşıyan aleyhine olan ikili karinenin aksini davacının ispat etmesi gerekir. Diğer bir anlatım ile, davacı dava konusu ( motorin ) in taşıma sırasında noksanlaştığı ve davalı taşıyıcının kusurlu olduğunu ispat etmesi gerekir. Kara taşımacılığı ile ilgili olması nedeniyle olayda uygulama olanağı bulunmayan TTK.nun 781. maddesi hükmüne göre, ispat külfetinin taşıyıcı davalıya yüklenmesi doğru değildir. Bu bakımdan, ispat külfetinin davacıya ait olduğunun kabulü ile iddiayı ispat edecek başkaca delillerinin olup olmadığı hususunda davacıya gerekli mehillerin verilmesi gerektiğinin düşünülmemesi doğru değildir. Yrg. 11 HD E. 1981/1402 K. 1981/1753 T.

16.4.1981 (http://www.kazanci.com.tr)

Gerekli hasar ihbarı yapılmamışsa, taşıyanın yükü konşimentoda yazılı olan halde teslim ettiği karinesi doğar.Hasar sabit olsa bile, ihbar yapılmamışsa, hasarın (ziyaın) taşıma sırasında meydana gelmediği karinesi doğar. Bu iki karine de çürütülmedikçe, taşıyan hasardan (zıyadan) sorumlu tutulamaz Yrg. 11 HD E. 1985/6758 K. 1985/6661 T. 05.12.1985 (Aybay, Kararlar, s. 211 vd.) Her ne kadar mahkemece kargo zabıt tutanağında 1109 torba gübrenin eksik olduğu kabul edilerek davacının istediği tazminata karar verilmiş ise de, kargo tutanağında kaptanın imzadan imtina ettiği ve dolayısıyla kaptanın eksikliği kabul etmediği anlaşılmış bulunmaktadır. Kargo tutanağının taşıyıcıyı bağlayabilmesi için bu tutanağın taşıyıcı veya temsilcisi yahut acenta tarafından imza edilmiş olması gerekmektedir. Ayrıca taşıtan TTK. 1065 ve 1066 maddelerinde öngörülen biçimde, taşınan maldaki eksikliği de tespit ettirmemiştir Ancak tarihsiz, yükleme boşaltma başlığını taşıyan belgede gemide eksik çıkan gübre torbalarının 35 olduğu kayıt edilmiş ve bunu kaptan imza etmek suretiyle bu eksikliği kabul etmiştir. Kargo tutanağı ile yükleme boşaltma belgesinde tespit edilen eksiklik farklı ise de, bu eksiklik bir çelişki olarak görülmemiştir. Çünkü kaptan kargo tutanağını imza etmemekle, iddia edilen 1109 adet eksikliği kabul etmediğini açıklamak istemiştir. Kaptanın yükleme boşaltma belgesindeki eksikliği kabul etmesine ve bu eksiklikten fazla olduğunu da davacı tarafın ispat edememiş bulunmasına göre mahkemenin 35 torba gübre eksikliğini gözönünde tutarak buna göre karar vermesi gerekirken taşıyıcıyı bağlamayan kargo raporunu esas alması doğru görülmemiş ve hükmün bozulması gerekmiştir. Yrg. 11 HD. E. 1988/9925 K.1989/7000 T. 11.12.1989 (Aybay,

Kararlar, ss. 356 vd.)

591_{Dava, taşıma rizikolarına karşı sigortalı emteanın uğradığı hasar bedelinin rücuen tahsili istemine}

ilişkindir. Davalı H... Karaer 1. Gemisi Kaptanı tarafından 28.3.2999 tarihinde yazıldığı anlaşılan "ilgili makama" başlıklı yazıda, yükün tahliyesinin tamamlandığı sırada hasarsız olduğu, "iddia edilen durumun" kara taşıması sırasında meydana geldiği ve gemi olarak kendilerini bağlamayacağı bildirilmiştir. Bu durum karşısında davalı taşıyana, geçerli bir ihbar yapıldığının kabulü zorunludur. Kaldı ki ihbar yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde dahi malların konişmentoda yazılı olan halde teslim edildiği ve şayet bir hasar sabit olursa, bunun taşıyanın sorumlu olmayacağı bir sebepten ileri geldiği karine olarak kabul olunur. Ancak TTK.nun 1066/son maddesi uyarınca bu karinenin aksi ispat edilebilir. Yrg. 11. HD. E. 2002/7563 K. 2003/567 T. 23.1.2003 (http://www.kazanci.com.tr)

olsa bile tek taraflı olduğu, taĢıyan veya temsilcisinin yokluğunda tutulmakta olduğu haklı olarak belirtilmektedir592

.

EĢyanın tesliminden veya teslim edilmesi gereken tarihten bir yıl geçmekle taĢıyandan eĢyanın zıyaı ve hasarı nedeniyle tazminat talep hakkı düĢer (TTK m.1067). Kanunda, sorumluluk davası hakkının düĢmesine iliĢkin süre, hak düĢürücü süredir593

.