Finansal Türev Araçlarında İkincil Finansal Yenilikler

Finansal yeniliklerin tanımı; ticari hayatın türü ve boyutlarına bağımlıdır.

Örneğin makro düzeydeki yenilik kavramı (innovationen); ekonomik anlamda dinamik bir rekabetin temel unsurudur. Belirtilen bu dinamik rekabet ise; türetme (invention), yenilik (innovation) ve taklit (imitation) aşamalarını içermektedir⁴⁹. Ekonomi alanındaki

46 Ceylan, Finansal Teknikler, a.g.e., s. 243.

47 Ceylan, Finansal Teknikler, a.g.e., s. 233.

48 Stein, Jerome L., The Economics of Futures Markets, John Wiley, New York, 1987, p. 30-34.

49 Büschgen, Hans E., “Finanzinnovationen, Neuerungen und Entwicklungen von National und Internationalen Finanzmaerkten”, Zeitschrift für Busin, no. 4–5, (1986), s. 301.

yenilik; içeriğinden çok, tarafların algılama ve uygulamaya sokabilme dereceleriyle önem kazanmaktadır. İşletmelerdeki yenilik daha çok ürün pazarlamasıyla ilgilidir⁵⁰.

Finansal yenilikler işletmelerin ekonomik gücüne bağımlı olarak, özellikle uluslararası finansal piyasalarda gözlenmektedir. Finansal yenilikler arasında, kredilerin finansal varlıklara dönüştürülmesi (securitisation) türüne sıklıkla rastlanmaktadır.

Özellikle uluslararası işletmelerin bütünleşerek, mal ve hizmette sınırlar ötesi pazarlara yayılmaları ve birçok yan ürün piyasasına sahip olmaları da, önemli bir finansal yeniliktir⁵¹. Finansal yenilik gerekçelerinin başında; mevcut yasal koşullar, müşteri istekleri, rekabet, pazarlama siyaseti, işletme ve kârlılık, gelmektedir⁵². Enflasyon ve faiz oranları gibi ekonomik olumsuzluklar, risk bilincini artırmaktadır. Nitekim, bankacılık sistemi kapsamında a) Sermaye hareketlerinde gözlenen sınırlandırılmalar kaldırılarak, piyasalar liberalleştirilmiştir. b) Finansal piyasalar ve finansal kurumlar yeniden düzenlenmektedir⁵³.

Bir ürünün gerçekten yenilik olarak nitelendirilebilmesi için, finansal piyasaların daha etkin ve tam rekabetçi yapıya dönüşmesinde, katkı göstermesi gerekmektedir.

Finansal yeniliğe neden olan bir diğer faktör ise deregülasyondur^{54 , 55}. Finansal yeniliklerin yukarıda belirtilen hedeflerine ek bir hedef; “enflasyonist ortamda ortaya çıkabilecek risklerin taraflara dağıtılması ya da ortadan kaldırılması”dır. Günümüzde yatırım kararlarını etkileyen en önemli faktörlerin başında; kambiyo, faiz ve enflasyon oranları gelmektedir. Sözü edilen bu etmenler, krediyi sağlayanlar kadar, kredi alan ve dolayısıyla borçlu durumundaki taraflar için de aynı önemdedir. Bu nedenle, finansal piyasada, kambiyo, faiz ve enflasyon risklerini taraflar arasında en uygun biçimde dağıtan, sınırlayan ve aktaran finansal araçlar, belirli ölçüde finansal yenilik içermektedirler. Bazı finansal yenilikler, tamamen spekülâtif işlem amaçlıdır. Örneğin

50 Shumpeter, Joseph A., Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung, Berlin, 1934, s. 100.

51 Schwolgin, Armin, Finanzielle Innovationen und Mindestreservepolitik, Verlag Neue, Frankfurt, a.M., 1986, s 41.

52 Budde, Rob, Marktinnovationen von Universalbanken, Verlag Neue, Berlin, 1983, p. 25–32.

53 Fettahoğlu, Abdurrahman, Finansal Piyasalarda Yenilikler ve 1980 Sonrası Türkiye, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Türkiye İş Bankası Vakfı, Hukuk Fakültesi, Ankara, 1991, s. 6–8.

54 Kaygusuz, Sait Y., Finansal Türev Ürünlerinde Muhasebe Esasları, SPK, sy. 113, 1998, s. 4–5.

55 Koçak, Çiğdem İ., “Financial Innovations and Monetary Control: The Central Bank of The Republic of Turkey, Research in Department Discussion Paper”, TCMB Araştırma Genel Müdürlüğü Tartışma Tebliğleri, sy. 9515, (1995), s. 13–14.

finans piyasasında, bir korunma amaçlı tarafın (hedger) varlığında, mutlaka risk üstlenmek isteyen spekülâtörün varlığı gerekmektedir. Finansal yeniliklerin ikincil amaçları sırasıyla; maliyeti düşürme, geliri yükseltme, finansal esneklik, yatırım esnekliği, arbitraj ve likidite’dir.

Belirli bir finansal türev aracı için, finansal işlem hedefine göre, yukarıdaki yeniliklerden bir veya bir kaçı kullanılmaktadır. Finansal yeniliklerin, finansal sektör işlevlerine olumlu yönde büyük ve pozitif katkılar gösterdiği muhakkaktır56 , 57 , 58. Yeniliklerin finansal kurumca özümlenmesi, yeniliğin türü kadar, finansal sektörün niteliğine de bağımlıdır^59,60. Finansal sektörlerin risk dönüştürme ve dağıtma görevi, oldukça önemlidir. Finansal sektör kapsamında, risk düşürme ve dağıtma işlemleri, menkul değerler piyasası ve bankalarca yürütülmektedir. Yatırımcılar; finansal analistlerin ve giderek finans yöneticilerinin rehberliğinde çok iyi çeşitlendirilmiş portföylerin varlığında, istatistiksel anlamda sistematik nitelik göstermeyen riskleri ortadan kaldırabilmektedir. Sistematik olmayan risklerin kaynağı genel olarak, ilgili ortaklıklar ve sektörün yapısıdır ve uygun piyasa koşullarıyla giderilebilmektedir.

Menkul değerlerin uygun kombinasyonuyla, olası risk minimum yapılabilmektedir.

Piyasa riski niteliğindeki sistematik risk; ekonomik, toplumsal ve siyasal gelişme kaynaklıdır. Bu tür risk; sözü edilen finansal yeniliklerle giderilememektedir⁶¹.

Riski dağıtma işlemi; oluşan risklerin sadece ekonomik birimler üzerinde değişik oranlarda pay edilmesinde değil, aynı zamanda işletmelerin karar yapılarında da değişikliğe neden olabilmektedir. Örneğin finansal sektörde, riskli araçların geniş pazar hacmiyle satılmaları durumunda, riskin piyasa değerinde düşme gözlenebilmektedir.

Böylece diğer koşulların aynı kalması durumunda, riskli sermaye maliyeti düşmekte ve işletmelerin riskli yatırımlar yapabilmesi yönündeki girişimcilikleri

56 Rudolph, Barry, Innovationen zur Steuerung und Begrenzug Bankbetrieblicher Risiken, Bankmanagement für neue Maerkte, Hrsg.von Krummel, Frankfurt, a.M., 1987, s. 23.

57 Brestel, Norbert, Innovationen am Finanzmarkt, Vogel Verlag, Heusenstamn, 1987, s. 11–13.

58 Altıntaş, Berra, “Bir finans Tekniği Olarak Risk Sermayesi”, Para ve Sermaye Piyasası Dergisi, (1985), s. 32.

59 Eser, Serdar, Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Sermaye Piyasasından Finansmanı ve Risk Sermayesi, SPK, Yeterlilik Etüdü, Ankara, 1990, s. 49–51.

60 Tuncel, Kürşat, Risk Sermayesi Finansman Modeli, SPK, sy. 31, Ankara, 2000, s. 3.

61 Zaimoğlu, Tülay, Risk Sermayesi ve Türkiye’de Uygulama Olanakları, SPK, sy. 19, Ankara, 1995, s.

4–6.

mektedir^{62 , 63}. Finans sektörünün riski dağıtma görevi yanında, bir diğer görevi de, likiditeyi koruma ve likiditeyi fonksiyonel kılmadır. Likidite kavramının içeriğinde;

nakit haricinde, kolay el değiştirebilen menkul değerlerin varlığı da söz konusudur.

Likiditeyi yükselten en önemli yenilik, “ securitisation” dır. Bu tür finansal araç işlemi, kredi ve yatırımların finansal varlıklara dönüştürülmesi olarak tanımlanabilmektedir^64,65.