Finans amaç fonksiyonu ve finansal yönetimin işletmedeki görevleri

Finans yöneticisinin işletme ile ilgili amaç fonksiyonu;

Max V = f(I,F,D) (2.1)

genel ifadesiyle verilebilmektedir. V fonksiyonu üç değişkenli bir fonksiyondur. I, F ve D değişkenleri; finans yöneticisinin V verimlilik büyüklüğünü belirleyen finansal kararlardır. Değişken nitelikli bu kararlar aşağıda tanımlanmaktadır.

a) Yatırım Kararları (I ); finans yönetiminin hangi iktisadi varlıklara (aktif değerlere) hangi ölçüde yatırım yapılacağına ilişkin kararları kapsar.

b) Finansal kararlar ( F ); yatırım kararlarının gerektirdiği fonların nasıl sağlanacağını tanımlayan ve belirleyen kararları içermektedir.

c) (D) değişkeni; işletmenin kâr dağıtımına yönelik yapısını göstermektedir. Bu üç değişken birbirinden bağımsızdır. Yatırım kararları (I) faaliyet riskine, oysa (F), finansal riske yol açmaktadır. Bir işletmede faaliyet riski ile, finansal risk arasındaki korelasyon katsayısı 0 değerine oldukça yakındır

(

r_I,_F =⁰

)

. Bazı finansmancılar;

Modigliani-Miller yaklaşımı’ndaki amaç fonksiyonu üzerinde, üç değişkenden sadece

8 Ceylan, Ali., İşletmelerde Finansal Yönetim, Yedinci baskı, Ekin Kitabevi, Bursa, 2001, s. 5.

9 Akgüç, 1989, a.g.e., s. 12.

( I ) yatırım kararı değişkeninin etkili olduğunu düşünmekte ve böylece, amaç fonksiyonu, MaxV = f

( )

I şekline indirgenebilmektedir. Finans amaç fonksiyonu ile ilgili değişkenlerin yapısından da anlaşılabileceği üzere, finans yönetiminin görevi oldukça kapsamlıdır ve taşıdığı risk yüksektir^10,11.

İşletmelerde finansal konularda uzmanlaşmış diğer yöneticiler de vardır.

Bunların başında fon yöneticileri gelmektedir. Örneğin, fon yöneticisi; finans sağlamakta, işletmenin nakit hareketlerini yönetme işlemlerinde ve işletmenin menkul kıymetlerini yönetmede birinci derecede sorumlu kişidir¹². İşletme bünyesinde alternatif finans politikalarının etkin biçimde gerçekleştirilebilmesi için, finans biriminin; işletme teşkilatlanmasında yer alan değişik birimlerden sırasıyla; pazarlama, üretim, personel birimi gibi diğer birimlerle irtibat halinde olması gerekmektedir. Finansal yönetim;

faaliyet alanı gereği; müşterisine en kaliteli fakat olabildiğince ucuz mal veya hizmet sunmayı hedeflemelidir. Diğer bir anlatımla; finansal yönetim; işletme ile doğrudan ve dolaylı olarak tüm ilgili kesimlerin işletmeden yararlanma fonksiyonlarını maksimize etmeyi amaçlamaktadır^13,14.

İşletmelerdeki değişimlerin dinamik özellikleri nedeniyle, zaman içinde ortaya çıkan gelişmeler ölçüsünde işletmenin faaliyet alanına, hacmine ve sektöre de bağlı olarak, fona yönelik gereksinim türü ve derecesi de artmaktadır. Ne var ki; işletmelerin fon taleplerine karşılık, fonların; fon sağlayıcı durumda olan kişi veya kuruluşlardan ya da tasarruf sahiplerinden, işletmeye doğru yönelmesi, diğer bir anlatımla, fonların tasarruf sahiplerinden işletmeye fon akımı görünümüyle transfer edilmesi, uygulamada tasarruf sahiplerine beklendiği ölçüde çekici olamamaktadır¹⁵. Bu olumsuzluğun çok sayıda nedeni vardır. Bu nedenler arasında; işletmelerin muhasebe kayıtlarına yönelik güvensizlikler, işletme varlıklarının gerçeği yansıtmaması ve menkul kıymet ticareti yapan aracıların başarılı ve güvenilir bulunmamaları sayılabilmektedir. İşletme ve

10 Brealey, a.g.e., s. 21-22.

11 Akgüç, 1989, a.g.e., s. 15-16.

12 Ceylan, 2001, a.g.e., s. 6.

13 Weston, a.g.e., s. 6.

14 Horne, Van James, Financial Management and Policy, Prentice Hall, Englewood Cliffs, 1968, p. 5.

15 Ceylan, Ali, - Korkmaz, Turhan, Borsada Uygulamalı Portföy Yönetimi, 3. Baskı, Ekin Kitabevi, Bursa, 1998, s. 231.

dolayısıyla risk yönetiminde başarısızlığa uğrayan işletmelerin, sıklıkla başvurduğu hileli yöntemler nedeniyle, ülkelerin bu yönde yürüttüğü düzenleme, kontrol ve denetimleri zorunlu kılmaktadır. Bu tür yeni düzenlemeler vasıtasıyla, işletmelerin kamuoyuna açıkladıkları bilgilerde artış olabilmekte ve böylece finansal analizin önemi artmaktadır. Günümüzde bu düzenlemelerin irdelemeleri finans analistleri tarafından yürütülmektedir.

İşletmeler açısından, 1940–1950 yılları arasına rastlayan dönemlerde, finansal konular üzerinde verilen kararlarda genellikle geleneksel yaklaşım etkin olmuş ve işletme ile ilgili analizler, oluşan kararlar ve dolayısıyla uygulamaya konulan planlar, hemen tümüyle işletme dışındaki kişi ve kuruluşlar tarafından oluşturulmuş ve denetlenmiştir¹⁶. 1950’li yılları takip eden dönemlerde, finansal yönetim konularında hızlı gelişmeler sürdürülmüş ve işletmenin hissedarları yanında, kredi verenlerin de işletmelerin finansal niteliğini değerlendirme dönemleri başlamıştır. Daha sonraki dönemlerde, bilgisayarların finansal analiz aracı olarak kullanılmaları; finansal yönetime büyük kolaylıklar sağlamış ve özellikle finansal tablolar üzerinde gerçekleştirilen temel ya da teknik analiz işlemlerinin değerlendirmelerine büyük ölçüde nicellik kazandırmıştır^{17 , 18}. Bilgisayarların ve internetin işletmelerdeki kullanımı, öncelikle finansal analiz işlemlerinde gerekli bilgi akışını hızlandırmıştır. Bu nedenle bilgi işlem sistemleri; yapılan analizlerin türü, süresi ve her şeyden önemlisi, analizlerde kullanılan parametrelerin sayıca arttırılarak incelenmesine olanak verebilmektedir.

Finans yöneticilerinin, bilgisayar kullanarak belirtilen bu yöntem ve analiz işlemlerini bizzat kendilerinin yürütmeleri ölçüsünde, daha verimli olabilecekleri muhakkaktır.

Finansal analiz yöntemleri; zaman içinde giderek artan ölçülerde daha fazla matematiksel konulara ve değişik bilgisayar programlarına gereksinim duymaktadır ki;

bu niteliği ile finans yönetimi bir yönüyle finans mühendisliğine dönüşmektedir.

1960’lı yılları takip eden dönemlerde, işletmelerin değerini olabildiğince arttırabilmek için kullanılan, aktif–pasif kıyaslama yöntemi, 1980’li yıllarda da devam etmiştir. İşletmelerde küreselleşmenin en önemli göstergesi bir ölçüde, finansal

16 Ceylan, 2001, a.g.e., s. 7.

17 Ceylan, Borsada Uygulamalı Portföy Yöntemi, a.g.e., s. 104.

18 Çabuk, Adem, Finansal Tablolar Analizi, Ekin Kitapevi, Bursa, 1989, s. 13.

yönetim kurumudur. Finansal yönetim konuları arasına bu dönemde eklenen yeni başlıklar aşağıda sıralanmaktadır.

1) Enflasyon ve enflasyonun işletme kararlarına etkisi,

2).Finansal kurumların esnekleşmesi ve çok çeşitli finansal hizmet veren şirketlerin artışı,

3) Bilişim teknolojisinin gelişimi ve bilgisayarların finansal analiz aracı olarak kullanımı,

4) Uluslararası pazarların ve uluslararası girişim fırsatlarının artan önemi ve risk yönetimidir.

Günümüzde teknolojik gelişmeler nedeniyle, finansal yönetim biliminin ilerlemesi yüksek bir ivme ile devam etmektedir. 1990’lı yıllardaki en önemli gelişim, işletmelerin giderek küreselleşmesi, bu nedenle homojen bir yapıya dönüşmesi ve giderek elektronik teknolojiyi kendi bünyesine absorbe edebilmesidir¹⁹. Para ve sermaye piyasası konuları; büyük ölçüde makroekonomik konu içeriklidir. Bu nedenle;

finansal yöneticiler; sadece para ve sermaye piyasaları değil, diğer taraftan makro ekonomi konularına da ilgi duymalıdır. Finansal yöneticiler; ayrıca aracı kurumların teşkilâtlanma biçimini, ticari ve yatırım bankalarındaki işlemleri ve finansal türev araçlarının ayrıntılı olarak işleyiş biçimlerini, sermaye piyasasındaki kullanımlarını ve üzerlerinde gerçekleştirilecek finansal analizleri bilmeli ve sonuçları irdeleyebilir bilgi düzeyi ve donanımına sahip olmalıdır. Finansal yönetim konuları; çeşitlilik yönünden geniş spektrumludur. Sabit yatırım kararlarından, finansman kaynağının seçimine kadar tüm konular finansal yönetimin sorumluluğundadır. Finansal yönetimin görevleri; beş ayrı temel gruptan oluşmaktadır^20,21. Bunlar aşağıda sıralanmaktadır.

1) Finansal analiz,

2) Finansal planlama ve denetim,

3) Varlıkların yönetimi ve yatırım kararları,

a) Dönen varlıkların (döner değerler-işletme sermayesi) yönetimi, b) Duran varlıklar (sabit değerler)yönetimi,

19 Ceylan: 2001, a.g.e., s. 8.

20 Miller, Donald E., The Meaningfull Interpretation of Financial Statement, The Case and Effect Ratio Approach American Management Association, John Wiley, New York, 1972, p. 8.

21 Ceylan, 2001, a.g.e., s. 9-11.

4) İşletmelerin gereksinim duyduğu kaynakların sağlanması, 5) Özel finansal sorunlara çözüm getirmedir.

1) Finansal analiz işlemleri; İşletme ile ilgili verilerin, işletmeyi karakterize edebilme ve doğru analiz edilebilirlikleri oranında, işletmenin geleceği daha yüksek doğrulukla tahmin edilebilmektedir. Ülkemizdeki işletmelerin hesap planlarında ve finansal tablolarında,1994 yılında tekdüzen uygulaması’nın yürürlüğe girmesine kadar sağlıklı karşılaştırma ve değerlendirme işlemleri yapılamamıştır^{22 , 23}. Enflasyon muhasebesinin henüz gündeme gelmesi, ve. SPK’nın konu ile ilgili çalışmaları hızlandırması, finansal parametrik analizlerin gelecekte daha anlamlı olacağını göstermektedir. Tüm bu açıklamalar; finansal yöneticinin gerek geçerli analiz yöntemlerinin kullanımında, gerekse finansal tabloların irdelenmesinde, yeterli bilgi ve potansiyele sahip olması gerektiğini göstermektedir²⁴.

2) Finansal planlama ve denetim; işletmelerde nakit giriş ve çıkışlarının miktar ve zaman bakımından uyumlu olmasını gözetmektedir. Finansal planlamaların gelecekte hedefe ulaşmalarında etkin olan en önemli parametre, gerekli fonları belirlemek ve bu fonların kullanımlarını doğru biçimde uygulamaktır. Finans yöneticisi; planlama doğrultusunda, nakit bütçesi, tahmini bilânço, tahmini gelir tablosu ve fizibilite raporu hazırlamak durumundadır. Finans yöneticisinin bir diğer görevi de, denetimdir.

Finans yöneticisi ayrıca planlar üzerinde gözlenen sapmaları da belirleyerek, gerekli düzeltmeleri zamanında yapabilmelidir^25,26.

3) Kaynakların (fonların) sağlanması; işletmenin gereksinim duyduğu planlama çerçevesinde gerçekleştirilmelidir. Finans yöneticisi; işletmenin amaçları doğrultusunda alternatif kaynakları inceleyerek ve irdeleyerek, en uygun kaynağı bulmalıdır.

İşletmelerde fon açığı oluştuğunda, bankalara, üçüncü şahıslara, işletmelere ve sermaye

22 Kotar, Erhan, - Ildır, Ali, Tekdüzen Hesap Planında Maliyet Hesapları, Ekin Kitabevi, Bursa, 1995, s.

37. 23 Gücenme, Ümit, Mali Tablolar Analizi, Marmara Kitabevi, Bursa, 1996, s. 4–5.

24 Çabuk, Adem, - Lazol, İbrahim, Mali Tablolar Analizi, Uludağ Üniv. Güçlendirme Vakfı, sy. 154, Bursa, 2000, s. 3.

25 Johnson, Robert W., Financial Management, Allyn and Bacon, Boston, 1996, p. 10-11.

26 Ceylan, 2001, a.g.e., s. 13.

piyasalarına başvurulmalıdır²⁷.

4) Varlıkların yönetimi ve yatırım kararları; günümüzde fonların etkin biçimde kullanımı anlamında, fon sağlanması işleminden daha önemlidir. İşletmenin kasasında gerektiğinden fazla nakit bulunması likiditeyi arttırırken, kârlılığı olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Oysa; kasadaki nakitin, çalışmamızın temel konusu olan ‘uygun portföy oluşturulması’ çerçevesinde, belirli bir vadeyi öngören, örneğin hazine bonosu ya da diğer bir menkul varlığa yatırım yapılarak kullanımı, işletmeyi daha kârlı kılabilmektedir. Fonların yatırımda kullanımıyla ilgili bir diğer sorun, alacaklarla ilgilidir. Bir işletme, alacaklarını bizzat tahsil edebileceği gibi, bir factoring şirketine satabilmektedir. Finans yöneticisi; dönen veya duran varlıklara yatırılmasından bağımsız olarak, yatırımdaki her birim paranın alternatif maliyeti olduğunu göz önünde tutarak, kaynak kullanımında, işletmenin piyasa değerini en yüksek düzeye çıkartacak biçimde, dolayısıyla kârlılık ölçüsünde, yüklenilen riski belirlemeli ve açıklayabilmelidir. İşletmenin risk büyüklüğü, gerektiğinde kârlılıktan fedakârlık yapılarak belirli ölçüde azaltılmalı ve yönetilebilir düzeye indirgenmelidir^{28 , 29}. Varlıklara yapılacak yatırım getirisinin boyutunu bilmek olanaklı olmadığından, fonların kullanımı, risk içermektedir. Finans yöneticisi beklenen gelir ve riski birlikte gözeterek, yatırım boyutunu doğru belirlemelidir³⁰.

5).Özel finansal sorunlara çözüm getirme; şeklinde tanımlanan işlemlerle, nadiren karşılaşılmaktadır. Bir işletmenin başka bir işletme ile birleşmesi, tamamının veya bir kısmının satılması, işletmenin halka açılması, konkordatoya gidilmesi ve işletmenin tasfiyesi bu türden işlemlerdir. Finans yöneticisi, işletmenin piyasa değerini arttırmak amacıyla, sürekli olarak reel ve finansal varlıkları alıp satan kişi olma özelliği ile bu tür özel sorunları işletme yararına çözebilmelidir³¹. Finans yöneticisi, belirtilen tüm bu faaliyetlerini yürütürken, başta bankalar olmak üzere, firmaya kredi verenler,

27 Ceylan, Ali, Sermaye Piyasası ve Menkul Değer Analizi, Ekin Kitapevi, Bursa, 2000, s. 29.

28 Christy, George A., - Peyton, Richard F., Finance Environment and Decision, Second Edition, John Wiley, New York, 1976, p. 99-100.

29 Johnson, a.g.e., s. 334-335.

30 Uludağ, İlhan, - Arıcan, Erişah, Finansal Hizmetler Ekonomisi, Piyasalar, Kurumlar, Araçlar, Beta Kitabevi, İstanbul, 1999, s. 114.

31 Spencer, Milton H., Contemporary Economics, Seventh Edition, Worth Publishers, New York, 1989, p.

185.

birikim sahipleri, kamu kuruluşları, sermaye piyasasındaki aracılar, işletmenin müşterileri, işletmenin ortakları gibi, işletme dışındaki fakat dolaylı ilgili kişi ve kurumların değerlendirmelerini de göz önüne almak durumundadır^32,33.

Finansal yönetimde temel akış; öncelikle finansal durum analizi yapmak, daha sonraki aşamada risk analizinin temelini oluşturmak ve son aşamada ise değerleme işleminin gerçekleştirilmesi, şeklinde sürdürülmektedir. Bu işlemler için, değişik ve çok sayıda finansal teknik geliştirilmiştir. Bu tekniklerden beklenen temel amaç;

işletmenin faaliyet alanında yatırım, kredi, satış, pazarlama veya mikro finans piyasaların oluşumuna göre, farklı biçimlerde uygulanarak, işletmenin kazanç oranını arttırmak ve mevcut koşullara dayalı olarak, işletmenin kârlılık oranını olabildiğince maksimize etmektir.

Fortune Magazin; 2002 yılı için, Amerika’da faaliyet hacmi ve diğer finansal nitelikleri yönünden en başarılı firma olarak nitelendirdiği, başta General Electric, Microsoft, Dell Computer, Lucent Technologies gibi ilk on sırada yer alan uluslararası işletmelerin bünyesinde, başta finans yöneticisi, finansman direktörü, risk yöneticisi, üretim geliştirme, pazarlama, risk güvenlik yöneticisi ve benzeri görevler üstlenen eleman sayıları toplamının 10 000’in üzerinde olduğunu belirtmektedir³⁴. Finansal yönetimin temel ve sürekli amacı; diğer birimlerle diyalog kurarak, toplam sabit yatırım maliyetiyle, değişken maliyetin toplamını, dolayısıyla birim üretim maliyetini minimize etmek üzere gerekli ve ileri düzeyli teknolojilerin kullanımını sağlamaktır. Finansal yönetimin temel hedeflerinden diğer ikisi de sırasıyla; üretilen mal ve hizmetin hedef kitleye ulaşım hızının arttırılması ve giderek maliyetin düşürülmesi ve işletme envanter dönüşüm oranının (inventory turnover ratio) arttırılması olmalıdır^35,36.

Finansal yönetim; işletmenin üretim - hizmet bandının olabildiğince hızlı ve kalitesinin daha da yükseltilmesini gözetmek üzere, sistemin tüm ürün aşamalarını ve

32 Kotar, Erhan, Menkul Kıymet Borsalarında Borsa Emirleri ve Muhasebesi, Sevinç Matbaası, Ankara, 1971, s. 5.

33 Horne, Van James, Fundementals of Financial Management, Prentice Hall, Englewood Cliffs, 1971, p.

293.

34 Eugene, 2002, a.g.e., s. 3-4.

35 Proxy, Season, Financial Menagement, Springer, New York, 1999, p. 89–98.

36 http://brigham.swcollege.com., 3 Haziran 2005.

aralarındaki bağlantıları planlamalıdır. Örneğin Dell Computer çok uluslu şirketin ürün dağıtım ağları ve kanallarında, bilgisayar donanım ve yazım işlemlerinde son on yıl içinde gerçekleştirilen teknolojik gelişmeler sonucunda, ürünün stoktan nihai tüketiciye ulaşım hızı, ortalama olarak iki kat artmış,dolayısıyla gerekli zaman da ½ oranında azalmıştır. Diğer taraftan GE (General Electric) uluslararası firmasının plastik ürün dağıtımı işlemi için de benzer gelişmelere rastlanmaktadır³⁷. Yukarıda sözü edilen on büyük uluslararası firmanın yıllık stok oranları %23.5 ile %65.4 arasında değişen bir düzeyde artış göstermektedir ki, bu tür pozitif artışlar; özellikle işletme bünyesindeki nakit akışın sağlıklı olmasıyla dolayısıyla etkin bir finansal yönetimle sağlanabilmektedir³⁸.

Finans kavramının ilgi alanına giren ve aralarında belirli düzeyde korelasyon bulunan üç temel konu sırasıyla; 1) sermaye pazarı ve sermaye pazarının gerçekleştiği kurumların organizasyonları, 2) sermaye yatırımları, 3) finansal yönetim, şeklinde adlandırılabilmektedir. Finansal yönetimin çalışma hacmini belirleyen işletme organizasyonları, yatırımcıların sayıları yönünden de farklılık göstermektedir. Çünkü tek kişilik bir işletme, birkaç kişinin ortaklığı ile oluşan işletme ve giderek artan sayıda pay sahiplerinden oluşan, dolayısıyla çok kişinin ortaklığının söz konusu olduğu işletmelerin faaliyet alanları, farklı boyutlarda gerçekleşmektedir. Yukarıda sözü edilen üç tür işletme organizasyonunun birbirine göre olumlu ve olumsuz yönleri söz konusudur. Örneğin Amerika’da pay sahibi çok ortaklı şirketler yaygındır. Çünkü ancak bu tür işletme organizasyonlarının, ekonomik anlamdaki katma değerleri maksimum düzeye ulaşabilmektedir³⁹.

Finansal yönetimde ortakların kazancının arttırılması temel amaçtır. Bu da ancak ürün stok fiyatının maksimum olmasıyla olanaklıdır. Firmanın kazanç oranını arttıran en önemli parametre, nakit akışı’dır. Nakit akışının yüksekliğini belirleyen önemli üç parametre ise sırasıyla; satışlar, vergilendirme işlemi sonrası net gelir ve sermaye yeterliliğidir. Finansal yönetimin gözetmesi gereken parametrelerden, firmanın stok

37 Eugene, 2002, a.g.e., s. 5-8.

38 Neil, Seitz, Shareholder Goals, Firm Goals and Firm Financing Decision, Financial Management, Autumn, New York, 1982, p. 20–26.

39 Eugene, 2002, a.g.e., s. 28-32.

fiyatı sırasıyla; başta firman nakit akış büyüklüğüne, nakit akışın zamana bağımlılığına ve bu iki özelliğin ayrı ayrı taşıdıkları risk büyüklüklerine bağımlıdır. Finansal yönetimlerin işleyişinde, günümüzde karşı karşıya kaldığı en önemli iki işletme dışı etken olarak; 1) işletmelerin uluslararası ölçekte küreselleşme eğilimleri, 2) bilgisayar ve bilgi teknolojilerinin büyük bir hızla gelişim göstermeleri, sayılabilmektedir⁴⁰. Finansal yönetim bilim dalının genel ve büyük hacimli işletmeler bünyesinde ele aldığı temel ve ayrıntılı inceleme konuları, aşağıda kısaca özetlenmektedir.

2.1.2. Finansal yönetimin ekonomik ve pazar katma değeri hesaplama

Belgede TÜREV PİYASALARDA VAR YÖNTEMİYLE RİSK YÖNETİMİ (sayfa 92-100)