Finansal parametrik analizlerin kapsam amaç ve analistin konumuna göre türleri

Finansal ya da eşdeğer anlamdaki kullanımıyla mali analiz sırasıyla; kapsamı, amacı ve parametrik analizi yapan analistlerin konumuna göre aşağıdaki şekillerde türlendirilebilmektedir^75,76.

A) Kapsamına göre finansal analiz türleri

Kapsamına göre yürütülebilecek ve uygulanabilecek başlıca finansal parametrik analiz türü sayısı ikidir. Bunlar; 1) Statik finansal analiz, 2) Dinamik finansal analiz, şeklinde adlandırılabilmektedir⁷⁷.

1) Statik finansal analiz; Finansal verilerden hareketle, ileriye yönelik plânların yapılabilmesi amacıyla, mevcut faaliyet sonuçları analizlenmektedir. Statik analizlerde genellikle oranlar, dikey yüzdeler ve diğer finansal analitik teknikler kullanılmaktadır.Örneğin dikey yüzdeler yöntemi kullanılarak, işletmenin bir dönemine ait varlık dağılımları, yabancı kaynak ve öz kaynak ilişkileri ile işletmeye ait net satış

74 Lazol, İbrahim, Genel Muhasebe, Ekin Kitabevi, Bursa, 1998, s. 133–134.

75 Koç, Yüksel, İşletmelerde Mali Analiz Teknikleri, 3.Baskı, Ankara Üniv. S. B. F., İşletme İktisadı ve Muhasebe EnstitüsüYayını, Ankara, 1973, s. 55-58.

76 Ceylan, 2001, a.g.e., s. 34.

77 Koç, a.g.e., s. 60-65.

hâsılatına oranla, gelir tablosunun diğer kalemlerinin paralellik dereceleri irdelenmektedir⁷⁸.

2) Dinamik finansal analiz; İşletmelerin içinde bulundukları döneme ait cari finansal verilerin, aynı işletmenin geçmiş yıllarına ait verileriyle veya aynı faaliyet alanına sahip işletmelerin benzer verileriyle yapılan karşılaştırma işlemleridir. Bu tür analizler için, genellikle karşılaştırmalı finansal tablolar ve rasyolar’dan yararlanılabilmektedir. Bu tür irdelemelerle, risk analizine temel teşkil eden yatırım kârlılık dereceleri de belirlenebilmektedir⁷⁹.

B) Finansal analizin yapılma amacına göre türleri

1) Yönetim analizleri; Finansal yöneticilerin; işletmenin geleceğine yönelik kararların oluşmasında izleyecekleri politikalara temel teşkil etmek üzere gerçekleştirilmektedir. Hem statik hem de dinamik analizler geçerli olup işletme faaliyetlerinin başarısı için, finansal tabloların içeriğine ve bu bilgilerin iyi anlaşılmasına gereklilik vardır. Yönetim analizlerinin işletme yönetimine ve özellikle risk yönetimine sağlayabileceği bazı temel avantajlar sırasıyla;

a) Bir bütün olarak işletme faaliyet sonuçlarını ölçmek,

b) İşletmenin çeşitli bölüm ve ürünleriyle ilgili verimlilik ve kârlılık durumlarını belirlemek,

c) Mevcut durumda ve içinde bulunulan dönemde işletmenin likidite, kârlılık, verimlilik ve finansal yapıya ilişkin bilgiler elde etmek,

d) İşletmenin bünyesindeki değişik bölümler ve ürünleriyle ilgili verimlilik ve kârlılık durumlarını belirlemek,

şeklinde tanımlanabilmektedir.Yönetim analizleri arasında; işçilik ve malzeme kullanım verimliliği, pazar dağılımı, üretim maliyeti ve kârlılık, kapasite kullanımı, değişik tür devir hızları, satış sonrası müşteri tatmin ve memnuniyet analizleri, sayılabilmektedir.

2) Kredi analizleri; İşletmelerin yaptığı yatırımların finansal kaynağını karşılamak üzere, çevresindeki kurumlardan temin ettiği kaynaklarla ilgilidir.

78 Çabuk, 2000, a.g.e., s. 140.

79 Çabuk, 2000, a.g.e., s. 142-143.

İşletmeler; kısa ve uzun vadeli borçlarını belirli bir süre sonunda faizleriyle birlikte geri ödemektedirler. Kredi analizleri, işletmenin mali durumu ile borç ödeme gücünü birlikte değerlendirmektedir. Bu tür analizlere, işletmeden çok, kredi sağlayan kuruluşlar ilgi duymakta ve bu nedenle çoğu defa işletme tarafından değil, kredi borcunu sağlayan kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Kredi analizleri ile amaçlanan en önemli parametrik kriter, işletmenin dönen varlıklarıyla, kısa vadeli yabancı kaynakları arasındaki ilişkiyi karakterize eden artı işaretli korelasyon katsayısı’dır.

3) Yatırım analizleri; İşletmenin gelecek dönemlerdeki kârlılık potansiyellerinin tahminlenmesi amaçlıdır. Buna göre, özellikle sermaye yatırımcıları adına portföy risk yöneticileri; işletmeye ait hisse senedi ya da tahvil gibi finansal varlıkları koruma, satma veya yenilerini satın alma kararını verebilmektedir. Yatırım analizleri; genellikle işletmenin mevcut ve gelecekteki olası ortakları ve işletmeye uzun vadeli fon sağlayan veya sağlamayı düşünenlerce gerçekleştirilmektedir. Bu analizleri yürütmede gereksinim duyulan iki temel finansal veri kaynağı; bilânço ve gelir-gider tablosudur.

Yatırım kararlarının doğruluk dereceleri, yürütülen analizler için de başarı ölçüsüdür⁸⁰. C) Analizi yapanın konumuna göre finansal analiz türleri

Bu yöndeki finansal analiz yöntemleri; iç analiz ve dış analiz’dir

1) İç analiz; Finansal analizi yapan kişi ya da grup, işletme bünyesinden olup,başta bilânço ve gelir- gider tablosu ve ek olarak işletmeyi karakterize eden tüm bilgi ve belgelerden yararlanabilmektedir. Böylece; işletmenin kârlılığı, verimliliği, ekonomik ve mali yapısı detaylı olarak ortaya çıkartılabilmektedir.İç analiz genellikle, işletmenin yönetimine yöneliktir. Bu amaçla, ayrıca performans değerlemelerine ilişkin teknik analiz yöntemlerinden de yararlanılabilmektedir.

2) Dış analiz; Finansal analist, işletme dışındandır ve işletme yönetiminin üçüncü kişilerin kullanımı amacıyla oluşturduğu tüm mali tablolar ve bunların dipnotlarında yer alan her türlü finansal bilgilerden yararlanabilmektedir. İşletme ile ilgili dış analizler; işletme dışında fakat işletme ile doğrudan ya da dolaylı ilgisi bulunan

80 Akgüç, 1989, a.g.e., s. 290-294.

satıcılar, kredi kurumları, işletme dışındaki portföy risk yönetimi ve işletmeye yatırımda bulunmak isteyen kişi ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir.Bu tür finansal analizlerde, mali tabloların değerlendirmelerine yönelik aşağıdaki ilke ve niteliklere gerek duyulmaktadır.

a) Temel mali tablolar kapsamındaki veriler, işletmelerin nihai durumunu göstermeye yeterli değildir. Temel mali tablolar, işletmenin sürekliliği kavramı çerçevesinde, kesikli zaman dilimlerine aittir. Mali tablo verileri, finansal açıdan işletmenin bu günkü değerini göstermede yeterli değildir⁸¹.

b) Temel mali tablolar enflasyondan etkilenmektedirler. Enflasyon, taşıdığı finansal özellik gereği mali tablolardaki kalemleri farklı oranlarda değiştiren bir finansal parametredir. Özellikle, işletme ile ilgili duran varlıklar, uzun vadeli yabancı kaynaklar, sermaye, kâr yedekleri ve benzeri kalemler bağıl olarak enflasyondan fazla etkilenmektedir. Ayrıca enflasyon, işletmelerde fiktif nitelikli kâr oluşturabilmektedir.

c) Temel mali tablolar, bunları düzenleyenin kişisel kararlarından etkilenmektedir. Temel muhasebe ilkeleri ile çelişki oluşturmayacak biçimde, bazı muhasebe uygulamaları, mali tabloları oluşturan kişilerin inisiyatifine bırakılmaktadır. Nitekim, seçilen amortisman yöntemi; stok değerleme yöntemi, maliyet giderlerinin dağıtımı, karşılık ayrılması, senetli alacak ve borçların reeskonta tabi tutulup tutulmamasına yönelik muhasebe uygulamaları yöntemleri; mali tabloların düzeni ve işletmenin finansal verilerinin doğruluğu ve duyarlık derecesi üzerinde etkilidir.