Boğazköy

4.1.1.1.Kazı, Konum ve Tarihçesi

Boğazköy; Çorum İli’nin 82 km güneybatısında, Budaközü Çayı vadisinin güney ucunda Boğazkale’nin doğusunda yer alan, Ankara’nın 150 km doğusunda, Hitit İmparatorluğuna uzun yıllar başkentlik yapmış, geniş bozkırlar ile kaplı, İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin ikliminin geçiş noktasında yer almaktadır. Bir plato üzerinde yer alan yerleşimin denizden yüksekliği 1030 ile 1280 m arasında değişmektedir (Bittel, 1970: 3, Seeher ve Schnacher, 2014: 131-132).

Boğazköy yerleşiminde ilk çalışmalar 1882 yılında Humann ve O. Puchstein tarafından gerçekleştirilmiştir. 1893 yılında ise Chantre tarafından çalışmalar sürdürülmüştür. 1906-1912 yılları arasında çalışmalar Wickler ve Macridy tarafından devam ettirilmiştir. Daha sonra ise 1931 yılından 1970 yılına kadar Bittel, 1978 ve 1993 yılları arasında Neve çalışmalar yapmıştır. 1994-2004 yıllarında Seheer ve ekibi tarafından gerçekleştirilen çalışmalara, 2005 yılından itibaren Schnacher başkanlık etmektedir (Schnacher, 2008:167).

4.1.1.2. Stratigrafisi

Boğazköy yerleşiminde yapılan kazı çalışmaları Büyükkale, Kuzeybatı Terası, Aşağı Şehir ve Büyükkaya yerleşimlerinde sürdürülmektedir. Büyükkale’de yapılan çalışmalarda; beş yapı katı belirlenmiştir ve en üst tabaka Helenistlik-Roma Dönemi'ne verilmektedir. Romen rakamlarıyla adlandırılan tabakalardan I. tabaka (a, b, c) en fazla beş alt evreye ayrılmaktadır ve Geç Frig Dönemi’ne aittir. II. tabaka (a, b) en fazla üç

106

alt evreli olmak üzere Erken Frig Dönemi’ne, III. tabaka (a, b, c) Geç Hitit öncesi döneme, IV. tabaka (a, b, c, d) ise Eski Hitit-Assur Ticaret Kolonileri Dönemi yani Orta Tunç Çağı’na ait buluntular vermektedir. V. tabaka (a, b, c, d, e, f, g?) olmak üzere altı alt evreye ayrılmıştır ve Hitit öncesi dönem olarak adlandırılmıştır (Neve, 1982: 2- 6).

Aşağı Şehir’de yapılan çalışmalarda ise beş tabaka açığa çıkarılmıştır. I. tabaka (a, b) Geç Hitit öncesi döneme, 2 ve 3. tabakalar Eski Hitit, 4. tabaka Assur Ticaret Kolonileri Dönemi ve 5. tabaka Hitit öncesi döneme tarihlendirilmektedir (Neve, 1992: 86).

Kuzeybatı Terası tabakalanmasına baktığımızda ise; dokuz yapı katının varlığı tespit edilmiştir. 1. tabaka Helenistlik - Roma Dönemi, 2. tabaka Geç Frig Dönemi’ne, 3 ve 4. tabaka Erken Frig Dönemi’ne it kalıntılar verirken, 5. tabaka Geç Hitit öncesi dönem, 6 ve 7. tabakalar Eski Hitit Dönemi’ne, 8. tabaka Assur Ticaret Kolonileri Dönemi'ne, 9. tabaka ise Hitit öncesi dönem ile temsil edilmektedir (Neve, 1992: 89).

Tablo 18: Boğazköy Yerleşim Stratigrafisi (Orthmann, 1963, Tab.3, Bittel, 1970:

Stratigraphic table, Neve, 1982: 2-6, 1992: 89).

4.1.1.3. Orta Tunç Çağı Yerleşimi

Boğazköy’de Orta Tunç Çağı’na tarihlendirilen kalıntılar Aşağı şehirde geniş bir alanda açığa çıkarılmıştır. Aşağı şehir IV. tabakada geniş alanlarda gözlemlenen Orta Tunç Çağı kalıntıları yerleşimde aynı zamanda Büyükkale'de IVd tabakasında,

DÖNEM BÜYÜKKALE AŞAĞI ŞEHİR KUZEYBATI TERASI

Helenistik -Roma Dönemi Üst Tabaka Mezarlar 1

Frig Dönemi Ia-b Mezarlar 2

Erken Frig Dönemi IIa-b Mezarlar 3-4

Hitit Dönemi IIIa-b Ia-b 5

Eski Hitit Dönemi IVa-b-c 2-3 6-7

Assur Ticaret Kolonileri Dönemi IVd,Va-b 4 8

107

kuzeybatı yamaçta 8b-a, Büyükkaya’da ve de Yukarı Şehir’in bir kısmında da tespit edilmiştir.

Büyükkale IVd tabakasında Neve tarafından yapılan çalışmalarda, savunma duvarının iç kısmında mimari kalıntılar belirlenmiştir (Neve, 1982: 21-33). Yapı ve form özellikleri dikkate alındığında hem Büyükkale 5. tabaka evleri hem de Aşağı Şehir 4. tabaka evleri ile çağdaştır. Büyükkale yerleşiminde açığa çıkarılan tek ev örneği olan, 6 numaralı ev olarak adlandırılan yapı dört kısımdan oluşmaktadır ve teras şeklinde yapılmıştır. Yapının duvarları çağdaşlarına göre daha kalın olarak inşa edilmiştir. 6 numaralı evin doğusunda yer alan bir mekan ve mekan ile aynı büyüklükte dörtgen planlı iki oda yer almaktadır. Güney ve kuzeyde tarafta ise daha küçük boyutlu, düzensiz temeli olan dörder oda bulunmuştur. Avluda açığa çıkarılan ocak yeri, atık su kanalı, bir üfleç ve ateş kabı ele geçen buluntular arasında sayılmaktadır (Neve, 1982: 26-28, Müller-Karpe, A., 1994: 68-70). Birbirine bitişik inşa edilen bu yapıların birer depo odası olarak inşa edildiği düşünülmektedir (Schachner, 2018: 90). Yapının üst katlarının ise ikamet ihtiyacını karşılamaya yönelik kullanım gördüğü öne sürülmektedir. 6 numaralı evde yerli bir zanaatkarın yaşadığını düşündüren çok sayıda mühür baskılı bullar bulunmuştur (Neve, 1982: 30). Bu yapının daha eski evrelerdeki evler ile benzerliği, Erken Tunç Çağı’ndan itibaren toplumsal geleneğin devam ettiğinin de bir göstergesidir (Schachner, 2018: 89-90).

Kuzeybatı yamaçtaki kalıntılara baktığımızda; 8b tabakasında açık bir kanal yapısına sahip yolun bir kısmı açığa çıkarılmıştır. Yolun iki kenarında olasılıkla evlerin yer aldığı düşünülmektedir. Evlerin odaları küçük boyutta yapılmış mekanlardan oluşmaktadır. Kuzeybatı yamacın 8a tabakasında “pithoslu yapı” olarak adlandırılan, mimari ve buluntularıyla yerleşimde bulunan diğer yapılardan farklı bir yapı açığa çıkartılmıştır. Konuttan farklı özelliklere sahip yapının, merkezi bir depo yapısı olarak tasarlandığı düşünülmektedir. Kuzeybatı yamacı ve Büyükkale’de birbirini takip eden mimari kalıntılar yerleşimin sürekliliği göstermektedir (Schachner, 2018: 92). Yukarı Şehir’de döneme ilişkin kalıntılara ulaşılabilinmesi adına iki sondaj çalışması yapılmıştır. Balçıklı tabakanın üzerini örten moloz kalıntılarının Hitit yerleşiminden önce, Yukarı Şehir’de Assur Ticaret Kolonileri Dönemi'ne ait bir yerleşimin izlerine ulaşılmıştır.

108

Boğazköy'de Karum Dönemi’ne ait en geniş çaplı yerleşim Aşağı Şehir’de açığa çıkarılmıştır. Boğazköy’de ve Kültepe’de ele geçirilen yazılı kaynaklarda Aşağı Şehir’in adının Eski Assurca “Hattuş” olduğu bilinmektedir (Otten, 1957:1-40). Hattuş’un kuzey kısmında yer alan evlerde sayısı 70’in üzerinde tablet ele geçirilmiştir. 4. tabakada Assur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne tarihlendirilen bir mahalle belirlenmiştir. Bu mahallede kuzeydoğu-güneybatı yönünde devam eden ana yollar, daha sonra küçük yollar ile birleşmektedir. Yerleşimi oluşturan evler yollar boyunca belirli sıralar halinde yer almaktadır. Alanda 3 tane ev yapısının tamamı ortaya çıkarılmıştır. 1, 2 ve 3 nolu evler, M. Ö. 2. bin yılında yaygın olarak kullanılan merkezi odalı yapı tarzında inşa edilmiştir. Merkezde yer alan odalarda bir ocak yeri bir de fırın bulunmaktadır. Küçük odalarda ise çok sayıda depolamaya yönelik kullanımı gösteren kalıntılar tespit edilmiştir. Aşağı Şehir’de açığa çıkarılan evlerin Kültepe evleri ile benzer kullanım evrelerine sahip olduğu düşünülmektedir. Mimari kalıntılar haricinde Aşağı Şehir’in güneyinde moloz içerisinde kafes motifli mimari düzeni yansıtan üç boyutlu model bulunmuştur. Arka yüzeyinde kazıma olarak yapılmış kapı ve pencere modellerinin olduğu bir kült vazosuna ait olduğu sanılmaktadır. Modelin yan duvarları girintili çıkıntılı olarak olup ön yüzüne bir koçbaşı eklendiği belirlenmiştir ve bu modelin bir tapınak modelini yansıttığı düşünülmektedir (Schachner, 2010: 169).

Boğazköy'de Assur Ticaret Kolonileri Dönemi'nde diğer Anadolu yerleşimleri gibi gelişmiş bir düzene ve yerleşime ev sahipliği yaptığı görülmektedir. Geçiş evresi ve Karum Dönemi’nde görülen mimari geleneğin birbirlerine benzer özellikler taşıması, maddi kültürün M. Ö. 3. bin yıldan itibaren süregelen varlığının kanıtı olarak yorumlanmaktadır. Hattuş’ta ele geçen kalıntılar Kültepe ile benzerlik gösterse de detaylı incelendiğinde farkların olduğu tespit edilmiştir. Maddi kültürlerdeki farklılıklara rağmen Eski Assur dilinde çivi yazılı tabletlerin bulunduğu yerleşimlerden biri olması bakımından önem taşımaktadır. Buradan yola çıkarak yerleşimin dönemin ticaretinde önemli merkezler arasında yer aldığının göstergesidir (Schachner, 2018: 102- 103).

109