Çömlekler

“Çömlek” gövde genişlikleri ve yükseklikleri birbirine yaklaşık, ağız çağı gövdenin yarısına yakın kaplara denilmektedir. Çömlek terimi İngilizce, “jar-pot”, Almanca “topf”, Fransızca “jarre-pot” kelimeleri ile ifade edilmektedir (Ökse, 2012: 95,107). Çömlekler özelliklerine göre 7 tip altında toplanmıştır.

Tip 1

Tip 1’i oluşturan çömlekler; hafif dışa doğru çekik basit ağız kenarlı, çok kısa sıilindir boyunlu örneklerdir (Lev. 69-70). Bu tip içerisinde ele alınan örnekler Orta Anadolu Bölgesi’nde Assur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne tarihlenen Boğazköy’ün Büyükkale yerleşiminin IVd tabakasında (Fischer, 1963: Taf. 57/507); Batı Anadolu Bölgesi’nde ise Orta Tunç Çağı’na tarihlenen Kocabaş Tepe’nin 1-3. tabakalarında (Aykurt, 2004: Lev. 48/d), Aphrodisias’ta akropolde (Joukowsky, 1986b: 436/17) ve Beycesultan’ın V. tabakasında (Llyod ve Mellaart, 1965: Fig. P.9/3) kullanılmıştır.

Tip 1a

Tip 1a; dışa çekik basit ağız kenarlı örneklerin Tip 1’den farkı kısa boyunlarının altında var olan yuvarlak omuzlu profilidir (Lev. 71-72).

Bu tip alında ele alınan çömlekler Orta Anadolu Bölgesi’nde Assur Ticaret Kolonileri Dönemi’nin geç safhası ile çağdaş Boğazköy’de Büyükkale yerleşiminin IV. tabakasında bulunmuştur (Fischer, 1963: Taf. 4/56). Benzer örnekleri ise Batı Anadolu Bölgesi’nde gerçekleştirilen kazı çalışmalarında Kocabaş Tepe’nin (Aykurt, 2004: Lev. 50), Aphrodisias akropol alanının 5. tabakasından (Joukowsky, 1986b: 457/5) ve Demircihöyük’ün (Kull, 1988: Taf. 6/11, 12/2, 15/2, 29/16) Orta Tunç Çağı’na tarihlenen tabakalarından tanınmaktadır.

Tip 2

Tip 2 içerisinde ele alınan çömlekler; hafif içe çekik basit ağız kenarlı, küresel gövdeli, genellikle düz diplidir (Lev. 73-74). Bu çömlekler Orta Anadolu Bölgesi’nde Orta Tunç Çağı’na tarihlendirilen Ovaören yerleşiminde yapılan çalışmalarda (Aydın, 2012: Lev. 50), ve Assur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne tarihlenen Acemhöyük’ün III. katında bulunmuştur (Türker, 2008: Lev. XXV/1). Paralelini Batı Anadolu Bölgesi’nde

166

Orta Tunç Çağı’na tarihlendirilen Çavlum Köyü Mezarlığı’nda ele geçen bir örnek temsil edilmektedir (Bilgen, 2005: Lev. LXX/10/LIX/3).

Tip 3

Bu tipe giren çömlek örnekleri dışa kalınlaştırılmış ağız kenarlı, kısa boyunlu, geniş karınlıdır (Lev. 75). Orta Anadolu’da Boğazköy Yukarışehir’de ele geçirilen bir örnek Assur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne tarihlenir (Fischer, 1963: Taf. 52/574). Batı Anadolu’da ise Kocabaş Tepe’de Orta Tunç Çağı II ve III tarihlenen tabakalarında (Aykurt, 2004: Lev. 45) ele geçmiştir.

Tip 4

Tip 4’ü oluşturan bu çömlekler dışa çekik ağız kenarlı, gövdenin üst kısmı konik bir görünüme sahip, kısa boyun oluşturarak keskin dönüşle ağız kısmına bağlanmaktadır (Lev. 76-77). Daha dar bir kullanım gördüğü görülen bu örnekler Orta Anadolu Bölgesi’nde Boğazköy’ün Büyükkale yerleşiminden (Fischer, 1963: Taf. 54/506) ve Alişar’ın II. tabakasından (Schmidt, 1932: Fig. 138) gelmektedir. Bu çömleklerden Boğaköy örneği Assur Ticaret Kolonileri Dönemi’ne, Alişar örneği ise M. Ö. 2. binin ilk yarısına tarihlenir. Batı Anadolu’da karşılaştırabilecek paralelleri Beycesultan'ın V. tabakasında (Llyod ve Mellaart, 1965: Fig. P.9/9) ve Kocabaş Tepe’nin 1. tabakasında bulunmuştur (Aykurt, 2004: Lev. 48/a-b). Orta Tunç Çağı III'e tarihlenen Kocabaş Tepe örneklerinni sadece boyun kısımları korunmuştur.

Tip 5

Dışa çekik ağız kenarlı, kısa boyunlu, yuvarlak omuzlu bir profil vermektedir (Lev. 78-79). Bu tip örnekler Orta Anadolu’da yapılan çalışmalarda sadece Boğazköy'ün Büyükkale yerleşiminde ele geçmiştir. Sağlam olarak bulunan bu örnek halka diplidir (Fischer, 1963: Taf. 66/605). Benzerlerini ise Batı Anadolu’dan Beycesultan’da Orta Tunç Çağı’na tarihlenen V. tabakasından gelen dört örnek oluşturur (Llyod ve Mellaart, 1965: P. 10/10). Bunun yanı sıra Kocabaş Tepe’de Orta Tunç Çağı III’e tarihlenen tabakada sadece boyun kısımları korunan üç örnek bu tip çömleklerle birlikte değerlendirilebilir (Aykurt, 2004: Lev. 49/c-e).

167 Tip 6

Çömlekler içerisinde en yoğun kullanım Tip 6 grubudur. Dışa çekik ağız kenarlı, uzun boyunlu bu tip çömlekler basit ağız kenarına sahiptir (Lev. 80-83). Orta Anadolu Bölgesi’nde Alişar’ın Eski Hitit Dönemi tabakalarında bu tip çömleklere rastlanmıştır (von der Osten, 1937: Fig. 195/c1085-e1436, Fig. 196/d2979). Bununla birlikte Boğazköy'de Aşağışehir'de (Fischer, 1963: Taf. 60/552) ve Kaman Kalehöyük'ün 3. tabakasında (Omura, S., 1992: Res. 11/2) bu tip içerisinde ele alınabilecek parçalar tespit edilmiştir. Söz konusu örnekler M. Ö. 2. bine tarihlenir.

Batı Anadolu Bölgesi’nde de birçok merkezden bu çömlekler bilinmektedir. Bu örnekler Kocabaş Tepe örnekleri 1-3. tabakalarında (Aykurt, 2004: Lev. 55/a-d), Beycesultan örnekleri V ve IVb ve tabakalarında (Llyod ve Mellaart, 1965: Fig. P.30/3) ve Demircihöyük Sarıket Mezarlığı’nda (Seeher, 2000: Abb. 72,G.462/4) ele geçmiştir. Söz konusu merkezlerde ele geçen çömlekler Orta Tunç Çağı'na tarihlenir. Bunun yanı sıra Kusura'nın C evresinde bulunan kısa boyunlu bir örnekte bu tip içinde değerlendirilebilir (Lamb, 1937: Fig. 15/13). Kusura örneği ise M. Ö. 2. bine tarihlenir.

Tip 6a

Dışa kalınlaştırılmış ağız kenarlı bu tip çömlekler geniş uzun boyunlarıyla Tip 6’dan farklılık göstermektedir (Lev. 84-85). Orta Anadolu'da Boğazköy Aşağışehir ve Osmankayası’nda yapılan kazılarda benzer tipte boyuna sahip örnekler bulunmuştur (Fischer, 1963: Taf. 59/540-541, 64/586). M. Ö. 2. bin yılın ilk yarısı boyunca uzunca kullanılan bu tip çömleklere ait örneklerin ele geçtiği diğer bir merkez Kültepe’dir (Özgüç, T., 1999: Şek. A.1,6). Batı Anadolu'da da Aphrodisias’ta akropol 5’te yapılan çalışmalarda bu tip içerisindeki örnekler ile benzer parçalara rastlanmıştır (Joukowsky, 1986b: 457/22). Kocabaş Tepe’de Orta Tunç Çağı III ile çağdaş tabakalarda da benzer forma sahip çömlek örnekleri incelenmiştir (Aykurt, 2004: Lev. 56).

Tip 7

Tip 7 içerisinde ele alınan çömlekler; basit ağız kenarlı, yuvarlak gövdeli, üç ayaklı ve kulpludur (Lev. 86-87). Orta Anadolu'da sadece Acemhöyük'ün IV. kat yerleşiminden bu tip içerisinde ele alınabilecek bir örnek ele geçmiştir (Türker, 2008:

168

Lev. XXIV/12). Batı Anadolu Bölgesi’nde ise bu çömlekler daha çok merkezde kullanılmıştır. Bu merkezleri Liman Tepe'nin III.4. mimari tabakası (Erkanal ve Artzy, 2002: Res. 3), Milet'in III. tabakası (Raymond, 2005: Fig. 5.30) ile Kusura'nın C evresi (Lamb, 1938: Fig. 10/11) yerleşimleri oluşturur. Bu merkezlerden Liman Tepe ve Milet yerleşimleri Orta Tunç Çağı'na, Kusura yerleşimi ise M. Ö. 2. bine tarihlenir.