Birleşmiş Milletler Sözleşme Dışı Denetim Mekanizmaları

2.1.1.3.1. Genel Kurul

BM Sözleşmesi’nde Genel Kurula ayrımcılıkla mücadele konusunda önemli bir görev verilmiştir. Bu amaçla Genel Kurul:

“Ekonomik, sosyal, kültürel alanlarda, eğitim ve sağlık alanlarında uluslararası

işbirliği geliştirmek ve ırk, cinsiyet, dil ya da din ayrımı gözetmeksizin herkesin insan hakları ile ilgili temel özgürlüklerden yararlanmasını kolaylaştırmak için araştırmalar yapılmasına önayak olur ve bu amaçla tavsiyelerde bulunur”(md.13/b).

BM tavsiye kararlarının hukuki bağlayıcılığı olmamasına rağmen insan haklarının yorumlanması ve insan hakları alanında politika belirlenmesinde büyük önem taşır. Nitekim daha sonraki yıllarda İHEB ve IAOK Sözleşmesi gibi pek çok sözleşme Genel Kurulun Tavsiye Kararlarıyla hazırlanmış ve kabul edilmiştir.

2.1.1.3.2. Ekonomik ve Sosyal Konsey

BM Sözleşmesi’ne göre, insan hakları alanına giren konularda faaliyet gösteren Ekonomik ve Sosyal Konsey, insan hakları alanında sözleşmeler hazırlar ve

48 Genel Kurula bu konularda önerilerde bulunur.150

Konsey, BM’nin uzman kuruluşlarından da raporlar alır. Bu kuruluşların başında UÇÖ, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu (UNESCO) gelmektedir. Genel Kurul tarafından üç yıl süreliğine seçilen ve 54 üyeden oluşan Konsey, bünyesinde iki komisyon barındırmaktadır. Bunlar, İnsan Hakları Komisyonu ve Kadının Statüsü Komisyonu’dur.151

2.1.1.3.2.1. İnsan Hakları Komisyonu (Konseyi)

Daha önceki adıyla İnsan Hakları Komisyonu, Ekonomik ve Sosyal Konsey’in kararıyla 1946 yılında oluşturulmuştur. Üç yıllık süreyle seçilen ve 18 üyeden oluşan Komisyon, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin yanı sıra, ikiz sözleşmeler olarak bilinen Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi ile Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’ni de hazırlamıştır. Belli konularda insan hakları ihlallerini inceleme hakkına sahiptir. Gerektiği durumlarda ülke veya sorun temelinde özel raportör veya çalışma grupları oluşturabilir. Komisyon Güney Afrika’daki ırk ayrımcılığı (apartheid) konusunda özel bir rapor hazırlamış ve ilgili ülkeye ciddi eleştiriler yöneltmiştir.152

İnsan Hakları Komisyonu 60’lardan sonra insan hakları ihlallerini daha yakından incelemeye başlamış, bu konularda gelen şikayetleri almaya başlamıştır. Komisyon faaliyetlerini “1235 Usulü”153

ve “1503 Usulü”154155 çerçevesinde yapmaktadır. Ancak özel usulle yürüttüğü çalışmalar da vardır.156

150

Mustafa Erdoğan, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, 2.b., Ankara: Orion Kitabevi, 2011, s. 308. 151

Karaosmanoğlu, s. 140. 152

Erdoğan, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, s. 308, Karaosmanoğlu, s. 140. 153

İnsan Hakları Komisyonu, bireylerden ve sivil toplum kuruşlarından gelen insan hakları ihlallerini inceleme taleplerini, yetkisi olmadığı gerekçesiyle geri çeviriyordu. İnsan hakları ihlalleriyle alakalı şikayetleri araştırmak ve incelemek için Ekonomik ve Sosyal Konsey’den karar talebinde bulundu. Konsey, 1967 yılında 1235 sayılı kararla Komisyon’a insan hakları ihlallerinin ülke bazında araştırma ve inceleme yetkisi verdi. Komisyon, böylece 1235 Usulü aracılığıyla ülke bazında insan hakları ihlallerini ve bunların ağır ve sürekli olup olmadığını araştıracak, yapılan araştırma ve incelemelerden sonra kendi önerilerini de içeren raporlar hazırlayacaktı. Bu raporları yayınlama ve açık toplantılarda sunmak suretiyle ülkeler ve hükümetler üzerinde uluslararası kamuoyu baskısı oluşturma

49 İnsan Hakları Komisyonu, BM Genel Kurulunca 15 Mart 2006 tarih ve 60/251 sayılı kararıyla, İnsan Hakları Konseyi’ne dönüştürülmüştür. Konsey’in 47 üyesi bulunmaktadır. Konsey üyeleri gizli oyla ve üç yıllık süre için seçilirler.157

2.1.1.3.2.2. Kadınların Statüsü Komisyonu

Kadın Statüsü Komisyonu, kadın haklarının ekonomik, sosyal, kültürel, siyasi ve eğitim alanlarında geliştirilmesi amacıyla Ekonomik ve Sosyal Konsey’e tavsiyeler içeren raporlar hazırlamak amacıyla kurulmuştur. Üyeleri hükümetler tarafından, Genel Sekreter’e danışılarak atanır. Üye sayısı 45 olan Komisyon, her yıl 8 çalışma günü toplanmaktadır.158

verilmemiştir. Sadece şikayete konu olan ülkede hak ihlalini araştırma, inceleme ve sonrasında da rapor hazırlama ve yayınlama yetkisi verilmiştir. Bkz. Karaosmanoğlu, s. 137-138.

154

Ekonomik ve Sosyal Konsey’in 1235 ve 1503 Sayılı Kararlarına dayandırıldığı için pratikte 1235 Usulü ve 1503 Usulü olarak ifade edilmektedir. Bkz. Karaosmanoğlu, s. 137-138.

155_{1503 Usulü ise, Ekonomik ve Sosyal Konsey’in 1503 sayılı kararına dayanan ve insan haklarını} araştırma ve inceleme yetkisi veren 1235 sayılı kararın tamamlayıcısı niteliğindedir. 1503 Usulü de bireysel hakların ihlalinin tespit ve kararıyla ilgilenmez. Zira 1503 Usulü genel bir usuldür. Bireyler, topluluklar ve sivil toplum kuruluşları başvurabilir. Başvurular Genel Sekreterliğe yapılır ve görüşmeler gizli yürütülür. Şikayetlerle ilgili Hükümetin de görüşleri alındıktan sonra bir Çalışma Gurubu’na havale edilir. Çalışma Gurubu, hazırladığı raporu ilgili Alt-Komisyon’a, Alt Komisyon da İnsan Hakları Komisyonu’na sunması halinde, Komisyon kendisine sunulan dosyayı inceledikten sonra iki yoldan birini tercih edecektir. Komisyon ya, kendisinin de yapacağı bir araştırmadan sonra tavsiyelerini de içeren bir raporu Ekonomik ve Sosyal Konsey’e sunar, ya da özel (ad hoc) bir komisyon kurarak konunun soruşturmasını isteyecektir. Bunun için söz konusu devletin tam mutabakatı gerekir. Ayrıca insan hakları ihlali ile ilgili ulusal düzeyde bütün kanuni yolların tüketilmiş ve başka bir uluslararası incelemeye tabi tutuluyor olmaması gerekir. İnceleme gizli yürütüldüğü için dostane bir çözüm yoluna gidilecektir. Bkz. Erdoğan, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, s. 309.

156

Erdoğan, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, s. 309. 157

Kalabalık, s. 227. 158

50