Avrupa Birliğinin Temel Antlaşmalarında Ayrımcılık Yasağı

Avrupa Ekonomik Topluluklarını Kuran Antlaşma’nın 119’uncu maddesi kadın erkek arasındaki ücret eşitliğini kabul etmiştir: “Her Üye Devlet, ilk aşama boyunca, aynı iş için kadın ve erkek işçilere eşit ücret ödenmesi ilkesinin uygulanmasını temin eder ve daha sonra bu uygulamayı sürdürür.” Topluluğun ayrımcılık yasağı ile ilgili ilk hükmü, kadın ve erkek arasında ücret eşitliği ilkesidir.

Avrupa Toplulukları Antlaşması’nın 13’üncü maddesinde: “Konsey, bu Antlaşma’nın diğer hükümlerine dokunmaksızın ve topluluk hakkında kendisine devredilen yetki sınırları içinde kalmak koşuluyla, Komisyon’dan gelen bir teklif üzerine, köken, din ya da inanç, engellilik, yaş ya da cinsel yönelim temelinde ayrımcılığa karşı mücadele etmek üzere uygun tedbirleri almak amacıyla oybirliği ile hareket eder.”293

Topluluk Antlaşması’nın 13’üncü maddesinde, doğrudan bir ayrımcılık yasağına yer verilmemektedir. Ancak ayrımcılığın önlenmesi ve yasaklanmasına ilişkin bir yetkilendirme yapılmaktadır. Bu yetki çerçevesinde şimdiye kadar ayrımcılık yasağı ile ilgili pek çok düzenleme yapılmıştır.294

292 _{Enver Borkurt, Mehmet Özcan ve Arif Köktaş, Avrupa Birliği Hukuk, 6.b., Ankara:Yetkin} Yayınları, 2012, s. 157.

293

Bu madde ABİH Anlaşmasının 19’uncu maddesi olarak yeniden düzenlenmiştir. Bkz. Korkut, s. 24.

294

122

3.2.2.1. Avrupa Birliği Antlaşmasında Ayrımcılık Yasağı

Avrupa Birliği Antlaşması’nın 2’nci maddesinde eşitlik, ayrımcılık yapmama ve azınlık haklarının korunması ve kadın erkek eşitliği teminat altına alınmıştır:

“Birlik, insan onuruna saygı, özgürlük, demokrasi, eşitlik, hukukun üstünlüğü ve azınlıklara mensup kişilerin hakları da dahil olmak üzere insan haklarına saygı değerleri üzerine kuruludur. Bu değerler çoğulculuk, ayrımcılık yapmama, hoşgörü, adalet, dayanışma ve kadın erkek eşitliğinin hakim olduğu bir toplumda üye devletler için ortaktır.”295

AB Antlaşması’nın 3’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasında: “…Birlik, sosyal dışlanma ve ayrımcılık ile mücadele eder ve sosyal adaleti, sosyal korumayı, kadın-erkek eşitliğini, nesiller arası dayanışmayı ve çocuk haklarının korunmasını destekler…”

AB Antlaşması’nın 9’uncu maddesinde Birlik vatandaşları arasında eşitlik ilkesinin gözetilmesi hükmü yer almaktadır: “Birlik, tüm faaliyetlerinde, kurumları, organları, ofisleri ve ajanslarından eşit ilgi görecek olan vatandaşları arasında eşitlik ilkesini gözetir. Bir üye devletin uyruğu olan her kişi Birlik vatandaşıdır. Birlik vatandaşlığı, ulusal vatandaşlığa ilave nitelikte olup, ulusal vatandaşlığın yerini almaz.”

3.2.2.2. Avrupa Birliğinin İşleyişi Hakkında Antlaşmada Ayrımcılık Yasağı

2009 yılında Lizbon Antlaşması’nın yürürlüğe girmesi ile ayrımcılık yasağı ilkesi, istihdam dışındaki alanlarda da uygulanma imkanı buldu. Sözkonusu Antlaşma ile ABİHA’na yeni bir hüküm eklenmiştir.296

Buna göre: “Birlik,

politikalarının ve tedbirlerinin belirlenmesinde ve uygulanmasında, cinsiyet, ırk veya etnik köken, dini inanç veya kanaat, engellilik, yaş veya cinsel tercih temelinde yapılan ayrımcılıkla mücadele için çaba gösterir”(md.10). Böylece direktiflerde yer

alan ayrımcılık temelleri ABİH’da da yer aldı.

295

Avrupa Birliği Antlaşması tercümeleri için Bkz: Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Avrupa Birliği Antlaşması ve Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma, 2011, (Çevrimiçi) http://www.ab.gov.tr/eva/ (Erişim Tarihi: 26.11.2013).

296

123 ABİHA’nın “Ayrımcılık Yapmama ve Birlik Vatandaşlığı” başlığı atındaki 18’inci maddesinde, “bu Antlaşmalar’ın uygulama alanı çerçevesinde ve Antlaşmalar’da öngörülen belirli hükümlere halel gelmeksizin, uyrukluktan kaynaklanan nedenlerle yapılan her türlü ayrımcılık yasaktır.

Avrupa Parlamentosu ve Konsey, olağan yasama usulü uyarınca hareket ederek, böyle bir ayrımcılığı yasaklamaya yönelik kurallar kabul edebilir,” denmektedir.

ABİHA’nın 19’uncu maddesinin 1’inci fıkrasında ise: “Antlaşmalar’ın diğer hükümlerine halel gelmeksizin ve Birliğe Antlaşmalar’da verilen yetkilerin sınırları dahilinde, Konsey, Avrupa Parlamentosunun muvafakatini aldıktan sonra, özel yasama usulü uyarınca hareket ederek, oybirliği ile cinsiyet, ırk ve etnik köken, dini inanç veya kanaat, engellilik, yaş veya cinsel tercih temelinde yapılan ayrımcılıkla mücadele amacıyla gerekli tedbirleri alabilir,”297

denmektedir. ABİHA’nın verdiği bu yetkiye dayanarak, Parlamento ve Konsey birlikte, ayrımcılıkla mücadeleye dair pek çok direktif çıkardı.

3.2.2.3. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartında Ayrımcılık Yasağı

AB Temel Haklar Şartı, Avrupa Birliği kurumlarını bağlamakla birlikte AB hukukunun yorumlanması ve uygulanmasında AB üye devletlerine de uygulanır.298

Şart’ın 15’inci maddesinin 2 ve 3’üncü fıkrasında serbest meslek seçimi ve çalışma hakkı düzenlenmiştir: “Birliğin her vatandaşı, iş arama, çalışma ve herhangi bir devlette yerleşme ve hizmet sunma serbestisine sahiptir” (md. 15/2).

“Üye devletlerin topraklarında çalışma izni verilmiş üçüncü ülke vatandaşları, Birlik vatandaşları ile aynı çalışma koşullarına tabi olurlar” (md. 15/3).299 _{Şart’ın bu}

hükümleri, hem AB vatandaşları arasında, hem de AB vatandaşı ile AB vatandaşı

297

Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Avrupa Birliği Antlaşması ve Avrupa Birliğinin İşleyişi Hakkında Antlaşma.

298

Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı ve Avrupa Konseyi (FRA ve AK), Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı, 2010, (Çevrimiçi)

http://www.anayasa.gov.tr/files/insan_haklari_mahkemesi/kitaplar/elkitabi.pdf (Erişim Tarihi: 23.03.2014), s. 89.

299_{AB Temel Haklar Şartı için Bkz. Avrupa Birliği ile İlişkiler Genel Müdürlüğü, 2001, (Çevrimiçi)} http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/hukuk/temelhak.pdf (Erişim Tarihi: 25.11.2013).

124 olmayıp çalışma izni olan üçüncü ülke vatandaşları arasında çalışma şartları bakımından ayrımcılık yasağı getirmektedir.

Şart’ın 3’üncü bölümü eşitlik ilkesine yer vermektedir. Bu bölüm altında Şart’ın 20’nci maddesinde: “Herkes, kanun önünde eşittir,” denmektedir.

Şart’ın 21’inci maddesinde “ayrımcılık yapmama” başlığı altında şu hükümlere yer verilmiştir: “Cinsiyet, ırk, renk, etnik ve sosyal köken, genetik özellikler, dil, din veya inanç, siyasi veya diğer her türlü düşünce, bir ulusal azınlığa mensubiyet, servet, doğum, sakatlık, yaş veya cinsel eğilime dayalı her türlü ayrımcılık yasaktır (mad. 21/1). Şart bu hükümle, şu ana kadar gerek AB antlaşmalarında gerekse

direktiflerinde yer almayan geniş bir ayrımcılık yasağı getirmektedir. Daha önce direktiflerde ırk, cinsiyet, din ve inanç, engellilik, yaş ve cinsel yönelim temelinde ayrımcılık yasaklanmıştı. Şart’ın bu hükmü ise, uluslararası insan hakları belgelerinde ve AİHS’de yer alan ayrımcılık temellerini büyük oranda içerecek şekilde ayrımcılık yasağını genişletmiştir.

Şart’ın 21’nci maddesinde milliyet temelinde ayrımcılık yasağı getirilmiştir: “Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşmanın ve Avrupa Birliği Antlaşmasının uygulama alanı

kapsamında ve bu Antlaşmaların özel hükümlerine halel gelmemek kaydıyla, milliyet esasına dayalı her türlü ayrımcılık yasaktır” (mad. 21/2).

Şart’ın 22’inci maddesinde Birliğin kültür, dil ve din çeşitliliğine saygılı olduğu belirtilmektedir. Şart’ın 23’üncü maddesi kadın ve erkek arasındaki eşitlik ve pozitif önlemler şu şekilde yer almıştır: “Kadın ve erkek arasındaki eşitlik; istihdam, çalışma ve ücretleri de kapsayacak şekilde her alanda sağlanmalıdır.

Eşitlik ilkesi, eksik temsil edilen cinsiyet lehine olan tedbirlerin muhafazasını veya kabul edilmesini engellemez.”

Şart’ın 25’inci maddesi yaşlıların, 26’ıncı maddesi engelli kişilerin haklarını düzenlemektedir: “Birlik yaşlıların saygın ve özgür bir yaşam sürme ve sosyal ve kültürel hayata katılma haklarını tanır” (md.25).

“Birlik özürlü kişilerin bağımsızlığını, sosyal ve mesleki bütünleşmelerini ve toplum hayatına katılmalarını temin etmek üzere alınan tedbirlerden yararlanma hakkını tanır ve

125

gözetir” (md.26). Şart, üç dezavantajlı grup olan kadınlara, engellilere ve yaşlılara koruma getirmiştir.

Lizbon Antlaşması’yla tüzel kişilik kazanan AB, üye devletlerden bağımsız olarak AİHS’ni imzalayabilecektir. AB, AİHS’ne taraf olduğu takdirde, Birlik düzeyinde genelde insan hakları, özelde de ayrımcılık yasağı ilkesi, daha iyi korunacaktır. Dolayısıyla AB’ye verilen bu yetki sayesinde, AB vatandaşları arasında ayrımcılıkla mücadele güç kazanacaktır.300