Bebek, Çocuk ve Anne Ölümleri ile Mücadele

Anne ve çocuk sağlığı konusunda sanayileşmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler arasında büyük bir farklılık bulunmaktadır. Anne ve çocuk sağlığı göstergeleri ülkelerin gelişmişlik durumunu yansıtır. Öyledir ki, istatistiklerden de anlaşıldığı gibi,

248 ibid.

249 African Union, (2017), African Union Commission and UNAIDS Discuss Implementation of Key Continental Policy Framework on Health, Erişim: https://au.int/en/pressreleases/20170703/african-union-commission-and-unaids-discuss-implementation-key-continental 13.10.2017.

250 The Global Fund, (2017), HIV and AIDS, Erişim: https://www.theglobalfund.org/en/hivaids/

20.11.2017.

özellikle dünya nüfusunun %16,41’ine ev sahipliği yapan Afrika kıtasında çocuk ölümlerinin %46’sı meydana gelmektedir ve anne ölümleri sanayileşmiş ülkelerin oranından 300 kat daha fazladır²⁵¹.

1990’da Birleşmiş Milletlerin Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi yürürlüğe girdiğinde, çocukları sağlıklı bir şekilde hayatta tutmaya söz verilmiştir. 2000 yılına gelindiğinde, dünya bu vaatleri Binyıl Kalkınma Hedefleri vasıtasıyla genişletmiştir.

BM Binyıl Kalkınma Hedefleri ile 2015 yılına kadar çocuk ölüm oranını üçte ikiye, anne ölümlerini %75 azaltmayı, geleceklerini tehdit eden hastalık ve yoksunluklarla mücadele etmeyi amaçlamıştır.

2012 yılında önlenebilir çocuk ölümlerini sona erdirecek Yenilenme Sözleşmesi

“A Promise Renewed” hareketi çerçevesinde Çocuğun Hayatta Kalma Hareketine Çağrı’sı (The Child Survival Call to Action) ile bu vaatler bir daha yenilenmiştir.

Etiyopya, Hindistan ve ABD Hükümetleri, Çocuğun Hayatta Kalma Hareketine Çağrı’sı forumu ile hükümet, sivil toplum ve özel sektörden 700’den fazla küresel temsilcileri bir araya getirmiştir. Bu üst düzey forum kapsamında, yüzlerce sivil toplum, özel sektör ve inanç temelli örgütler olmak üzere 178 hükümet, önlenebilecek nedenlerden dolayı yaşanan anne ve çocuk ölümlerini durdurmak için mümkün olan her şeyi yapmaya söz veren bir sözleşme imzalamıştır. Devamında 30 ülke “A Promise Renewed”’in temel ilkelerine dayanan, çocuk ölüm oranlarına yönelik keskinleştirilmiş ulusal stratejiler izlemiştir²⁵².

Binyıl Kalkınma Hedefinin “A Promise Renewed” ilkelerine dayanarak Etiyopya 2005-2015 yıllarını kapsayan, Ulusal Çocuğun Hayatta Kalma Stratejisini geliştirmiştir. Bu stratejinin uygulanması, gelişmiş koordinasyon, iş birliği, kaynak

251 Sanofi Espoir Foundation, (2012), Fighting Maternal and Infant Mortality: A Critical Issue for Development and the Fight Against Poverty, Erişim: http://fondation-sanofi-espoir.com/en/thematic_file_fighting_mortality.php, 04.01.2018.

252 UNICEF, (2014), s.5-7.

seferberliği ve müdahaleleri çoğaltmak yoluyla ülkenin çocuk sağlığı çabalarını arttırmıştır. Bu çabalar sonucunda Etiyopya, çocuk ölümlerinde belirgin bir azalma kaydetmiştir ve Binyıl Kalkınma Hedefinin 4. maddesinde belirtilen hedefe ulaşmıştır.

Genel sosyo-ekonomik statüdeki iyileşme ve birinci basamak sağlık hizmetlerine erişimdeki önemli artış dahil olmak üzere, beş yaş altı çocuk ölümlerinin azaltılmasına katkıda bulunduğu düşünülen birçok faktör vardır. Son 20 yılda Etiyopya’da çocuk sağ kalımının ilerlemesine yetersiz beslenmenin azaltılması, aşılamadaki artış, A vitamini desteği, böcek öldürücü ilaç ile işlenen yatak ağlarının yaygın olarak kullanımı, temiz suya erişim ve iyi hazırlanmış aile planlaması hizmetleri katkıda bulunmuştur²⁵³.

Şekil 23. 1990-2015 Yılları Arasında Dünya Geneli Yenidoğan, Bebek ve 5 Yaş Altı Çocuk Ölümlerindeki Düşüşler

Kaynak: UNICEF (2015) Progress Report

253 The Federal Democratic Republic of Etiyopya, Ministr of Health, (2015), National Newborn and Child survival Strategy Document brief Summary 2015/16-2019/20, s.5.

1990-2015 yılları arasında dünya genelinde çocuk ölümleri yarı yarıya gerilemiştir (Şekil 23). Özellikle Sahra-altı Afrika’da gerileme hızlanmaktadır. 2000-2015 yılları arasında beş yaş altı çocuk ölüm hızında yıllık azalma %3,8 iken, SAA’da

%4,1 düzeyinde gerçekleşmiştir²⁵⁴.

Dünya genelinde zatürre aşılarının kapsama alanı artmaktadır. Özellikle SAA’daki ilerleme küresel ortalamadan daha hızlıdır. Örneğin, dünyada üçüncü doz pnömokok (PCV) aşısı %11’den %31’e artmışken, SAA’da %4’ten %53’e artmıştır.

Aynı şekilde üçüncü HIB aşılanması SAA’da %3’ten %77’ye artış göstermiştir²⁵⁵. Sıtma nedeniyle beş yaş altı çocuk ölümünün en çok olduğu bölge Sahra-altı Afrika’dır. Aynı zamanda en az oranda cibinlik (ITN)²⁵⁶ kullanımına sahiptir. Bu nedenle SAA’da bulaşmayı önlemek için, koruyucu cibinliklerin kullanımını artırmaya odaklanmıştır. 2004’ten bu yana 1,1 milyardan fazla ITN bütün dünya ülkelerine dağıtılmış, yaklaşık 1 milyarı Sahra-altı Afrika’ya verilmiştir. Dağıtılan cibinlik sayesinde 2001 ile 2005 yılları arasında 5,9 milyon kişinin ölümü önlenmiştir. 5 yaş altı çocuklarda sıtmaya bağlı yaşanan ölüm oranında üçte ikilik bir düşüş kaydedilmiştir.

Sıtma kontrolü çabaları 2000 yılından bu yana yaklaşık 6 milyon çocuk ölümünü engellemiştir²⁵⁷. Ancak BM, Binyıl Kalkınma Hedeflerinin 4. Maddesinde belirtilen beş yaş altı çocuk ölümlerini üçte iki oranında azaltma hedefine ulaşamamıştır. Yine de 2000 yılından bu yana 5 yaş altı 48 milyon çocuğun yaşamı kurtarılmıştır²⁵⁸.

Afrika ülkeleri anne ölümleriyle mücadele noktasında, Binyıl Kalkınma Hedeflerinin 5. maddesine bağlı olarak, yeterli olmasa da ilerleme kaydetmektedir.

Afrika ülkeleri arasında Ekvator Gine’si, anne ölümlerini %81 azaltarak Binyıl

254 UNICEF, (2014), s.9.

255 ibid, s.42.

256 Hastalık taşıyan böceklerin erişmesini önlemek için bir yatağın etrafına sarılan ağ.

257 UNICEF, (2014), s.56.

258 ibid, s.16.

Kalkınma Hedeflerine ulaşmıştır. Yıllık ortalama %6,2’lik azalma ile Eritre, anne ölümlerinde %77’lik bir azalma ile hedefini gerçekleştirmiştir. Aynı şekilde anne ölümlerinde Etiyopya %69, Ruanda %76, Angola %68, Mozambik %64 ve Cape Verde

%77’lik bir düşüş gerçekleştirmiştir. 46 Sahra-altı Afrika ülkesinin 26’sı %40 düşüş çizgisinde bulunmaktadır. Küresel anne ölümlerinin %14’ünü oluşturan Nijerya da bu çizginin içerisindedir.²⁵⁹

Sağlıklı annenin sağlıklı bebek dünyaya getireceğinden, hamilelik, doğum ve doğumdan sonraki ilk ayda nitelikli bakıma erişim kadınların ve çocuklarının hayatlarını kurtarmanın anahtarıdır.

BKH deklarasyonundan bu yana, Nijerya ve diğer birçok ülke çocuk ölümlerini azalmak ve anne sağlığını iyileştirmek için belirlenen hedeflere ulaşamamıştır. Bu sonucun değişmemesi etkili müdahalelerin ihtiyaç duyulan nüfusa ulaştırılamamasından kaynaklanmaktadır²⁶⁰. Binyıl Kalkınma Hedeflerini devam ettiren Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri, Ocak 2016’da yürürlüğe girmiştir. BKH’nin başarılarının üzerine inşa edilmiştir ve iklim değişikliği, ekonomik eşitsizlik, sürdürülebilir tüketim, barış ve adalet gibi yeni alanları içermektedir²⁶¹.