Ankara ve Konya Makine Sanayi Kümelerinde Firma ve Girişimc

Girişimcilik ya da girişimci özellikleri farklı yönlerden bölgesel ekonomik büyümenin başarısına etki eder. Girişimcilik risk alma, fırsatları kovalama, hayata geçirme ve yenilik yapma süreçleri olarak tanımlanmaktadır [257]. Brockhaus[258], girişimci

141

özelliklerini üç aşamada tanımlamaktadır. Birinci aşama girişimcilerin başarı inancı ve azmi; ikinci aşama girişimcinin başarıları, yetenekleri ve performansını ortaya koyan özellikleri; son olarak, girişimcinin risk alma eğilimidir [259]. Ekonomik coğrafya yazınında, girişimcilik özellikleri ile bölgenin ekonomik başarısı arasında önemli ilişkiler tespit edilmiştir. Örneğin, Silikon vadisinde risk sermayeli girişimciler ve belirli eğitim düzeyine sahip genç girişimciler, bölgenin başarısında önemli paya sahiptir[260, 261]. Girişimcilik özellikleri, firmalar arası işbirliklerinde firma davranışlarının belirlenmesi sürecinde önemli etkenlerdendir.

Bu bağlamda, Ankara ve Konya makine sanayi kümesinde firma ve girişimci özelliklerini tanımlamak ve kümenin yenilikçilik, ekonomik performansı arasındaki ilişkiler analiz edilmiştir. Tez çalışmasının metodoloji bölümünde belirlenen, “…firma ve girişimci özellikleri ile yenilikçilik aktiviteleri ve ekonomik performansı arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. İstihdam, deneyim, eğitim düzeyi, köken, sosyal statü gibi firma ve girişimci özelliklerindeki benzerlikler ya da farklılıklar firmanın yenilikçilik ve ekonomik performansında da benzerliklere ya da farklılıklara neden olur…” hipotezi bu kapsamda test edilmiştir. Bu bağlamda firma özellikleri firmanın lokasyonu, deneyimi, istihdam büyüklüğü, kuruluş biçimi ve girişimci sayısı gibi değişkenler bağlamında değerlendirilirken; girişimci özellikleri girişimcinin yaşı, deneyimi, kökeni, eğitim durumu, sosyal ve ekonomik statüsü gibi değişkenler ele alınmıştır. Bu bağlamda, yenilikçilik-firma ve girişimci özellikleri ile firma ekonomik performansı-firma ve girişimci özellikleri arasındaki ilişkiler ki-kare bağımsızlık testi yöntemiyle analiz edilmiştir.

- Firma-Girişimci Özellikleri ile Bilişsel Aktiviteler Arasındaki İlişkiler

Bu bağlamda ilk aşamada, firma bilişsel aktiviteleri ile firma ve girişimci özellikleri analiz edilmiştir. Firma ve girişimci özellikleri ile ürün ve süreç yenilikçilik aktivitesi arasındaki ilişkiler analiz edildiğinde, Ankara ve Konya makine sanayi kümelerininde büyük ölçüde benzerlik olduğu görülmüştür. Benzer biçimde; ürün yenilikçilik aktiviteleri ile firma ve girişimci özellikleri arasındaki ilişkiler, süreç yenilikçilik aktiviteleri ile firma ve girişimci özellikleri arasındaki ilişkiler gerek Ankara makine sanayi kümesinde gerekse Konya makine sanayi kümesinde büyük ölçüde benzerlik göstermektedir (çizelge 4.13, çizelge 4.14).

142

Çizelge 4.13 Ankara makine sanayi kümesinde bilişsel aktiviteler ile girişimci özellikleri arasındaki ilişki

ÜRÜN YENİLİKÇİLİK SÜREÇ YENİLİKÇİLİK

Value df Asymp. Sig.(2sid.) Value df Asymp. Sig.(2sid.) FİRMA ÖZELLİKLERİ LOKASYON Pearson Chi-Square 28.259‡ 22 .097 15.563‡ 12 .092 Likelihood Ratio 25.350 22 .091 16.884 12 .094 Linear-by-Linear Assoc. 11.368 1 .001 12.065 1 .001 FİRMA DENEYİMİ Pearson Chi-Square 70.993* 45 .008 15.605 30 .986 Likelihood Ratio 46.078 45 .427 18.045 30 .958 Linear-by-Linear Assoc. 3.876 1 .049 .791 1 .374 NİTELİKLİ İŞGÜCÜ Pearson Chi-Square 120.879* 55 .000 66.959* 30 .000 Likelihood Ratio 95.383 55 .001 53.017 30 .006 Linear-by-Linear Assoc. 31.798 1 .000 21.133 1 .000 KURULUŞ BİÇİMİ Pearson Chi-Square 55.879* 33 .008 45.833* 18 .000 Likelihood Ratio 24.239 33 .866 15.736 18 .611 Linear-by-Linear Assoc. .417 1 .518 2.756 1 .097 AR-GE Pearson Chi-Square 68.703* 44 .010 40.979† 24 .017 Likelihood Ratio 58.290 44 .073 32.756 24 .089 Linear-by-Linear Assoc. 12.265 1 .000 13.829 1 .000 GİRİŞİMCİ ÖZELLİKLERİ GİRİŞİMCİ YAŞI Pearson Chi-Square 52.361 64 .851 39.363 36 .322 Likelihood Ratio 53.040 64 .834 39.027 36 .335 Linear-by-Linear Assoc. 2.624 1 .105 .082 1 .774 GİRİŞİMCİ DENEYİMİ Pearson Chi-Square 153.320* 45 .000 38.942† 22 .014 Likelihood Ratio 35.807 45 .835 16.665 22 .782 Linear-by-Linear Assoc. .167 1 .683 .827 1 .363 GİRİŞİMCİ KÖKENİ Pearson Chi-Square 82.955* 55 .009 41.338‡ 30 .081 Likelihood Ratio 66.205 55 .143 36.737 30 .185 Linear-by-Linear Assoc. .802 1 .371 4.142 1 .042 GİRİŞİMCİ EĞİTİMİ Pearson Chi-Square 64.447‡ 55 .080 49.423‡ 36 .067 Likelihood Ratio 65.901 55 .049 35.497 36 .492 Linear-by-Linear Assoc. 7.266 1 .007 1.722 1 .189 SOSYAL GRUP Pearson Chi-Square 34.543 44 .846 23.144 24 .511 Likelihood Ratio 39.115 44 .681 25.856 24 .360 Linear-by-Linear Assoc. 4.631 1 .031 1.151 1 .283 N 81

143

Çizelge 4.14 Konya makine sanayi kümesinde bilişsel aktiviteler ile girişimci özellikleri arasındaki ilişki

ÜRÜN YENİLİKÇİLİK SÜREÇ YENİLİKÇİLİK

Value df Asymp. Sig.(2sid.) Value df Asymp. Sig.(2sid.) FİRMA ÖZELLİKLERİ LOKASYON Pearson Chi-Square 25.274‡ 18 .098 25.224† 12 .014 Likelihood Ratio 27.795 18 .065 19.219 12 .081 Linear-by-Linear Assoc. 11.727 1 .001 3.928 1 .037 FİRMA DENEYİMİ Pearson Chi-Square 53.067 45 .191 26.767‡ 30 .035 Likelihood Ratio 55.816 45 .129 31.722 30 .381 Linear-by-Linear Assoc. 3.386 1 .066 5.156 1 .023 NİTELİKLİ İŞGÜCÜ Pearson Chi-Square 79.864* 45 .001 49.732† 30 .013 Likelihood Ratio 71.357 45 .007 36.991 30 .077 Linear-by-Linear Assoc. 18.445 1 .000 13.748 1 .000 KURULUŞ BİÇİMİ Pearson Chi-Square 11.027 18 .893 8.668 12 .731 Likelihood Ratio 11.837 18 .856 9.435 12 .665 Linear-by-Linear Assoc. .049 1 .825 .265 1 .607 AR-GE Pearson Chi-Square 52.419* 25 .001 27.128‡ 20 .092 Likelihood Ratio 54.626 25 .001 28.050 20 .088 Linear-by-Linear Assoc. 26.938 1 .000 .457 1 .499 GİRİŞİMCİ ÖZELLİKLERİ GİRİŞİMCİ YAŞI Pearson Chi-Square 110.310 58 .584 21.782† 12 .040 Likelihood Ratio 93.652 58 .895 20.435 12 .059 Linear-by-Linear Assoc. 3.417 1 .065 .071 1 .790 GİRİŞİMCİ DENEYİMİ Pearson Chi-Square 38.741† 30 .078 25.677† 15 .042 Likelihood Ratio 35.439 30 .099 21.695 15 .086 Linear-by-Linear Assoc. .071 1 .437 .016 1 .898 GİRİŞİMCİ KÖKENİ Pearson Chi-Square 22.265 27 .724 14.608 18 .689 Likelihood Ratio 19.601 27 .847 14.925 18 .667 Linear-by-Linear Assoc. 1.088 1 .297 .020 1 .888 GİRİŞİMCİ EĞİTİMİ Pearson Chi-Square 63.934† 45 .033 22.518 30 .835 Likelihood Ratio 54.270 45 .162 25.820 30 .684 Linear-by-Linear Assoc. 9.448 1 .002 4.453 1 .035 SOSYAL GRUP Pearson Chi-Square 15.634 20 .739 42.961† 25 .014 Likelihood Ratio 12.631 20 .893 42.512 25 .016 Linear-by-Linear Assoc. 3.777 1 .052 6.758 1 .009 N 89

Koyu yazılı değerler * 0.01, † 0.05, ‡ 0.10 önem seviyesinde anlamlıdır.

Çizelge 4.14 ve 4.15’de görüldüğü gibi ki-kare benzerlik analizi sonucunda; lokasyon değişkeni ile ürün ve süreç yenilikçilik aktiviteleri arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Bir başka deyişle, firma yer seçiminin firma yenilikçilik ve ekonomik başarısıyla doğrudan ilişki olduğu söylenebilir.Bu kapsamda yapılan analizler sonucunda; OSB’lerde faaliyet gösteren firmaların KSS ve bağımsız gelişen sanayi bölgelerindeki firmalara göre daha yenilikçi ve ekonomik performansı yüksek olduğu tespit edilmiştir.

144

Diğer taraftan, nitelikli işgücü sayısı ile ürün ve süreç yenilikçilik aktiviteleri arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Buna göre mühendis, tekniker ve usta gibi nitelikli işgücü yüksek firmaların yenilikçilik aktivitelerinin nitelikli işgücü sayısı düşük firmalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Çizelge 4.8 incelendiğinde; Ankara ve Konya örneklerinde, son üç yılda ürün ya da süreç yenilikçilik aktivitesi gerçekleştiren firmalarda istihdam edilen mühendis, tekniker ve usta sayılarının yenilikçilik aktivitesi gerçekleştirmeyen firmalara göre oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Firmalardaki girişimci sayıları ya da ortak sayıları ile ürün ve süreç yenilikçilik aktiviteleri arasında anlamlı ilişki tespit edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda; girişimci/ortak sayısındaki benzerlikler ya da farklılıkların firma ürün ve süreç yenilikçilik aktivitesine etki etmektedir. Çizelge 4.6 incelendiğinde; Ankara ve Konya’da yenilikçi firmaların iki ve daha fazla ortaklı firmalardan oluştuğu, yenilikçilik aktivitesi düşük firmaların ise tek ortaklı ve şahıs firması konumunda olduğu belirlenmiştir. Yine, girişimci deneyimi ile ürün ve süreç yenilikçilik arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Ancak çizelge 4.11 irdelendiğinde; Ankara’da deneyimi az olan girişimcilerin ürün ve süreç yenilikçilik aktivitelerine katılımı oranının deneyimi fazla olanlara göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Konya’da ise, deneyimi fazla olan girişimcilerin ürün ve süreç yenilikçilik aktivitelerine katılım oranının deneyimi az olanlara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

Dolayısıyla lokasyon, nitelikli işgücü büyüklüğü, ar-ge ve girişimci deneyimi gibi değişkenler ile yenilikçilik aktiviteleri arasındaki ilişkiler açısından Ankara ve Konya örnekleri benzerlik gösterirken; firma deneyimi, firma kuruluş biçimi, girişimci yaşı, kökeni, eğitim durumu ve sosyal statüsü gibi değişkenler ile yenilikçilik aktiviteleri arasındaki ilişkiler açısından Ankara ve Konya örnekleri faklılıklar göstermektedir. Örneğin, firma deneyimi Ankara’da ürün yenilikçilik aktiviteleri üzerinde belirleyici bir etkiye sahipken; Konya’da firma deneyiminin ürün yenilikçilik aktiviteleri üzerinde etkisi tespit edilememiştir. Yine kuruluş biçimi Ankara’da ürün ve süreç yenilikçilik aktivitelerine etkisi tespit edilmişken; Konya’da kuruluş biçimlerinin ürün ve süreç yenilikçilik aktiviteleri üzerindeki etkisi tespit edilememiştir. Konya’da aile firmalarının yoğunluğu ve işbirlikçi firmalarda girişimciler arasındaki aile bağlarının baskın olması, firmaların sosyal açıdan homojen bir yapı göstermesi ve firma kuruluş biçimlerinin ürün ya da süreç yenilikçilik aktiviteleri için belirleyici bir değişken olmaması sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Konya sanayi kümesinde girişimcilerin belirli sermaye biçimine

145

sahip olması ve güçlü arkadaşlık ilişkileri güçlü ağların doğmasına neden olmaktadır [262, 263, 264]. Bu tür ilişkilerin yoğun olduğu sanayi kümelerinde ise, firmalar çoğunlukla yeni ürün geliştirmek yerine taklide dayalı üretimlerle ayakta kalmaktadırlar.

Girişimcilerin yaşı, her iki bölgede de yenilikçilik aktiviteleri ile ilişkili olmadığı - Konya’da süreç yenilikçilik aktivitesi hariç- tespit edilmişken; girişimcinin kökeni ile yenilikçilik aktiviteleri arasında, Ankara örneğinde anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Buna karşın, Konya’da girişimci kökeni ile yenilikçilik aktiviteleri arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Bu durum, farklı bölgelerden gelen girişimciler arasındaki sosyal ilişkinin gücünü göstermektedir. Bir başka deyişle, Granovetter’in [91, 176] işaret ettiği gibi “zayıf ağların gücü (the strength of weak ties)” varsayımını desteklemektedir [216]. Çünkü Ankara makine sanayi kümesinde girişimcilerin yaklaşık %51’i Ankara dışından gelmiş olan girişimcilerden oluşmaktadır. Örneğin girişimcilerin %33’ü Ankara merkez, %17’si Ankara merkez dışındaki ilçeler, %28’i İç Anadolu Bölgesi, %9’u Karadeniz Bölgesi, %7’si Doğu Anadolu Bölgesi, %2’si Güneydoğu Anadolu Bölgesi, %0.5’i Akdeniz Bölgesi ve %2’si yurt dışından gelen girişimcilerden oluşmaktadır (çizelge 4.12). Dolayısıyla, farklı bölgelerden gelen girişimcilerin yoğun olduğu sanayi kümesinde firmalar arası oluşan zayıf ağlar, firmaların ürün ve süreç yenilikçilik performansına pozitif yönde etki etmektedir. Konya makine sanayi kümesi ise, girişimci kökeni açısından homojen bir yapı göstermektedir. Konya sanayi kümesinde girişimcilerin %59’u Konya merkez, %33’ü Konya ilçeler, %7’si İç Anadolu Bölgesi, %0.8’i Akdeniz Bölgesinden gelen girişimcilerden oluşmaktadır. Bir başka deyişle, Konya’daki girişimcilerin %94’ü Konya kökenlidir. Sonuç olarak; firmalar arası ilişkilerde farklı kökenlere sahip girişimciler, yenilikçilik aşamasında birbirleri için köprü görevi görebilmektedirler. Çünkü farklı insanlar arasında oluşan bilgi, zayıf ağlar boyunca yayılabilir. Güçlü ağlar arasında oluşan bilgi sadece yakın arkadaş ve aile ilişkileri içerisinde kalır.

Eğitim durumu ile yenilikçilik arasındaki ilişkinin arka planını açıklarken, eğitim durumu ile girişimcinin mesleği değişkenlerini beraber değerlendirmek daha anlamlı olacaktır. Çünkü Ankara ve Konya sanayi kümesinde girişimcilerin eğitim durumu ile meslekleri arasında doğrusal bir ilişki vardır. Ankara’da girişimcilerin %29’u lisans ya da lisansüstü eğitim almış girişimcilerden oluşmaktadır. Lisans ve lisansüstü mezunu girişimcilerin fazla olması, firma ile üniversiteler ve araştırma kurumlarıyla işbirliğini

146

arttırmakta ve firmanın yenilikçilik aktivitesine pozitif yönde katkı sağlamaktadır. Bu kapsamda, Ankara ve Konya makine sanayi kümelerinde girişimci eğitim durumu ile yenilikçilik aktiviteleri arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir.Girişimcinin eğitim durumu ya da mesleği ile yenilikçilik aktiviteleri arasındaki ilişkileri iki bakış açısıyla değerlendirmek mümkündür. Öncelikle, belirli eğitim düzeyindeki girişimcilerin, bilgi alt yapısını zengin olması ve nitelikli işgücünden daha fazla yararlanma arzusu, firmanın bilgi kapasitesinin artmasına neden olmaktadır. İkinci olarak, aynı eğitim kurularından mezun kişiler ve meslektaşlar arasında, sosyal ağlar aracılığıyla bilgi paylaşımı süreci gerçekleşmektedir [265, 266]. Çünkü bir kümede bilgi sosyal ağlar yoluyla yayılır [180]. Benzer eğitimi almış ya da aynı okulu bitiren girişimciler arasında ortaya çıkan sosyal ağlar, firmalar arasındaki bilgi paylaşımını ve yenilikçilik aktivitelerini arttırmaktadır. Örneğin, aynı okuldan mezun olmuş mühendisler ve üniversiteler arasında ortak projelerin geliştirilmektedir [265].

- Firma-Girişimci Özellikleri ile Ekonomik Performans Arasındaki İlişkiler

Firma ve girişimci özelliklerinin firma ekonomik performansı üzerindeki etkilerini belirlemek üzere yapılan analizler sonucunda; Ankara ve Konya makine sanayi kümesinde firma ve girişimci özellikleri ile firma ekonomik performansı arasında büyük ölçüde benzerlikler tespit edilmiştir (çizelge 4.15).

Bu kapsamda; firmanın lokasyonu, firma deneyimi, nitelikli işgücü sayısı, firmanın kuruluş biçimi gibi firma özellikleri ile girişimcinin yaşı, girişimcinin deneyimi gibi girişimci özellikleri ile firma ekonomik performansı arasında -hem Ankara hem de Konya- örneklerinde anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. İkinci aşamada, firma ekonomik performansı ile girişimci özellikleri analiz edilmiştir. Buna karşın; firma ortak sayısı gibi firma özellikleri ile girişimcinin kökeni, girişimcinin eğitimi, girişimcinin sosyal statüsü gibi girişimci özellikleri ile firma ekonomik performansı arasındaki ilişkiler açısından, Ankara ve Konya örneklerinin farklılaştığı görülmektedir (çizelge 4.15).

147

Çizelge 4.15 Ankara ve Konya makine sanayi kümesinde firma ekonomik performansı ile girişimci özellikleri arasındaki ilişki

ANKARA KONYA Value df Asymp. Sig.(2- sid.) Value df Asymp. Sig.(2-sid.) FİRMA ÖZELLİKLERİ LOKASYON Pearson Chi-Square 49.381‡ 36 .068 39.833‡ 27 .053 Likelihood Ratio 19.983 36 .986 29.774 27 .324 Linear-by-Linear Assoc. .016 1 .899 1.663 1 .197 FİRMA DENEYİMİ Pearson Chi-Square 36.606* 17 .004 38.361‡ 26 .056 Likelihood Ratio 14.959 17 .598 33.493 26 .148 Linear-by-Linear Assoc. 4.131 1 .042 12.785 1 .000 NİTELİKLİ İŞGÜCÜ Pearson Chi-Square 59.984* 34 .004 69.943† 48 .021 Likelihood Ratio 30.250 34 .652 41.692 48 .728 Linear-by-Linear Assoc. 7.250 1 .007 .040 1 .841 KURULUŞ BİÇİMİ Pearson Chi-Square 164.292* 45 .000 59.437* 27 .000 Likelihood Ratio 78.016 45 .002 30.910 27 .275 Linear-by-Linear Assoc. 1.673 1 .196 16.535 1 .000 AR-GE Pearson Chi-Square 53.631 45 .077‡ 113.496* 40 .000 Likelihood Ratio 39.035 45 .722 37.785 40 .570 Linear-by-Linear Assoc. .160 1 .689 6.656 1 .010 GİRİŞİMCİ ÖZELLİKLERİ GİRİŞİMCİ YAŞI Pearson Chi-Square 97.119* 64 .005 65.769* 34 .001 Likelihood Ratio 35.849 64 .998 20.117 34 .972 Linear-by-Linear Assoc. .015 1 .902 .167 1 .682 GİRİŞİMCİ DENEYİMİ Pearson Chi-Square 79.702* 44 .001 61.046* 34 .003 Likelihood Ratio 22.210 44 .997 26.763 34 .807 Linear-by-Linear Assoc. 2.756 1 .097 7.645 1 .006 GİRİŞİMCİ KÖKENİ Pearson Chi-Square 78.761‡ _{64 .091 23.735 32 .854} Likelihood Ratio 55.240 64 .674 17.335 32 .984 Linear-by-Linear Assoc. .147 1 .601 3.230 1 .072 GİRİŞİMCİ EĞİTİMİ Pearson Chi-Square 115.790* 50 .000 33.430 36 .591 Likelihood Ratio 40.259 50 .836 33.283 36 .598 Linear-by-Linear Assoc. 6.856 1 .009 1.720 1 .190 SOSYAL GRUP Pearson Chi-Square 59.651 64 .631 100.410* 32 .000 Likelihood Ratio 56.654 64 .731 30.588 32 .538 Linear-by-Linear Assoc. .060 1 .806 7.770 1 .005 N 81 89

Koyu yazılı değerler * 0.01, † 0.05, ‡ 0.10 önem seviyesinde anlamlıdır.

Ankara ve Konya makine sanayi kümelerinde firma ve girişimci özellikleri ile firma ekonomik performansı arasındaki ilişkiler açısından, en önemli farklılıklar girişimcinin kökeni, girişimcinin eğitimi ve girişimcinin sosyal statüsü gibi girişimci özelliklerinde ortaya çıkmıştır. Bu farklılıkların nedenini, Ankara ve Konya örnek alanlarının iç dinamikleriyle açıklamak mümkündür. Öncelikle, önceki bölümde de vurgulandığı gibi; Konya’daki girişimcilerin tamamına yakını Konya ya da Konya ilçelerinden gelmişler girişimcilerden oluşmaktadır. Yani, Konya’da girişimcilerin kökeni açısından homojen bir durum söz konusudur. Dolayısıyla, Konya’da girişimcilerin kökeni firma ekonomik

148

performansı açısından belirleyici bir özelliğe sahip değildir. Buna karşın; Ankara’da girişimcilerin büyük bir çoğunluğu Ankara kökenli olmasına karşın, yaklaşık %51’i Ankara dışından gelmiş girişimcilerden oluşmaktadır. Konya ve Ankara’da girişimcinin eğitim durumu ile firma ekonomik performansı arasındaki ilişkiler açısından elde edilen sonuçların farklılık göstermesi, her iki bölgedeki firma davranışlarıyla açıklanabilir. Özellikle Konya’da firmaların büyük bir çoğunluğunun aile firmalarının bölünmesi sonucu ortaya çıkması, önceki firma davranışlarının terk edilmesini zorlaştırmaktadır. Buna karşın; Ankara’da eğitimli girişimci potansiyelinin yüksek olması ve bu girişimcilerin yeni üretim organizasyonlarına kolay adaptasyonu, firma performansına pozitif yönde katkı yapmaktadır.

Ankara’da, girişimcinin sosyal statüsü veya üye olduğu sosyal grup ile firma ekonomik performansı arasında bir ilişki tespit edilememişken; Konya’da girişimcinin sosyal statüsü ile ekonomik performansı arasında güçlü bir ilişki söz konusudur. Özellikle Konya’da girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun belirli sosyal gruplarla ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Örneğin, Konya’da girişimcilerin %55’nin, Ankara’da %32’sininbelirli bir cemaate üye oldukları ve işbirliklerinde cemaat üyesi firmalara öncelik verildiği tespit edilmiştir. Konya’da yapılan alan çalışmasında;belirli cemaate üye girişimciler arasında güçlü bir işbirliğinin varlığı tespit edilmiştir.

“Farklı kurumlarla, derneklerle ve firmalarla iletişime geçmek ve bu tür kurumlardan faydalanmak firmanın geleceği açısından önemlidir. Bu nedenle, firma yöneticilerimizin üye oldukları bazı gönüllü kuruluşlar, dernekler, cemaatler v.b. vardır. Bu iletişim ağını gerektiğinde firmamızın lehine kullanıyoruz. Örneğin, bu tür ilişkilerimiz aracılığıyla bir finans kuruluşundan 1.2 milyon dolar kredi aldık.

Konya sanayi kümesinde, dışarıdan gözlenemeyen bir sosyal ilişki ağı vardır. Özellikle bir cemaate mensup firma yöneticileri arasında güçlü ilişkiler vardır. Aslında, bu yöneticilerin çoğu fikir olarak cemaate üye değillerdir, daha çok ticari rant amacıyla cemaate üyedirler. Yani, karşılıklı bir çıkar ilişkisi söz konusudur. Cemaate üye firmalar bir ürüne ihtiyacı olduğunda pahalıda olsa kendi cemaatine üye firmadan almayı tercih ediyor. Ayrıca, yurt dışı ürünün pazarlanması ve yeni pazarlara erişmek noktasında firmalar cemaatin yurt dışı bağlantılarını kullanabiliyorlar. Cemaate mensup firmalar sıkıntıya düştüğünde, o firmayı kurtarmak için karşılıksız destek bile verilebilmektedir(Konya’da 3 firma yöneticisiyle yapılan derinlemesine görüşme sonucunda edinilen bilgilerden derlenmiştir).”