Önceki bölümlerde belirtildiği gibi; ekonomik coğrafyada sosyal sermaye göstergelerinin belirlenmesi, ölçülmesi ve bölgesel performansa etkilerine yönelik yapılan çalışmalarda temel sorunsal sosyal sermaye değişkenlerini belirlemedeki
84
zorluklar ve ölçmeye yönelik yöntemlerin geliştirilmesidir. Bu çerçevede, çalışmanın sorunsalı iki aşamada değerlendirilmiştir. Birinci sorunsal; yazının üzerinde oldukça yoğun bir şekilde tartışılan sosyal sermaye göstergelerini belirlenmesi ve ölçülmesi konusundaki zorluklardır. İkinci sorunsal; Türkiye sanayi kümeleri özelinde, kümelerin performansı açısından sosyal sermaye tipolojisini belirlenip belirlenemeyeceğidir. Bu noktadan hareketle; gerek kuramsal çalışmalarda gerekse ampirik çalışmalarda sosyal sermaye değişkenlerinin belirlenmesi ve ölçülmesine yönelik yöntemleri belirlenmede karşılaşılan eleştirel boşlukların giderilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede; sosyal sermaye kavramı nasıl ele alınmalı, önceki çalışmalarda belirlenen sosyal sermayenin karanlık yönü nasıl ortadan kaldırılabilir, sosyal sermayeyi ölçmek için en iyi yöntem nasıl belirlenebilir, gibi sorunlar giderilmelidir. Bu sorunsaldan hareketle ve tezin amacı bağlamında; hipotezler belirlenmiş ve iki farklı sanayi kümesi özelinde yapılan çalışmalar sonucunda, elde edilen bulgular karşılaştırmalı olarak test edilmiştir.
Kuramsal temele dayalı geliştirilen hipotezler, iki farklı sanayi kümesi özelinde test edilmiştir. Hipotezlerin test edilmesine yönelik yapılan analiz sonuçları; öncelikle, çalışmanın yapıldığı sanayi kümeleri özelinde; sonrasında ise, dünya örnekleriyle karşılaştırılmıştır. Çalışmanın hipotezler, kuramsal ve ampirik çalışmalar kapsamında üzerinde durulan sorulara cevap aramak üzerine kurgulandığından; hipotezler ve ilişkili sorular firmanın bilişsel ve ekonomik başarısı esas olmak üzere üç ana başlık altında değerlendirilmiştir. Buna göre; tez çalışması kapsamında belirlenen hipotezler ve ilişkili sorular çizelge 3.1’de verilmiştir.
85
Çizelge 3.1 Çalışmanın hipotezleri ve ilişkili sorular
A.FİRMANIN VE KÜMENİN BİLİŞSEL VE EKONOMİK BAŞARISINDA FİRMA VE GİRİŞİMCİ ÖZELLİKLERİ
Soru Firma ya da küme bilişsel (ürün ve süreç yenilikçilik aktivitesi) ve ekonomik başarısında, firma ve girişimci özellikleri etkili midir?
Hipotez
Firma ve girişimci özellikleri ile yenilikçilik aktiviteleri ve ekonomik performansı arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. İstihdam, deneyim, eğitim düzeyi, köken, sosyal statü gibi firma ve girişimci özelliklerindeki benzerlikler ya da farklılıklar firmanın yenilikçilik ve ekonomik performansında da benzerliklere ya da farklılıklara neden olur.
B.FİRMANIN VE KÜMENİN BİLİŞSEL VE EKONOMİK BAŞARISINDA BİLGİ AĞLARININ ROLÜ VE FİRMALARIN KÜME İÇERİSİNDEKİ KONUMU
Soru
Bilgi ağları açısından farklı konumlarda bulunan firmaların küme içerisindeki rolü, bileşen kümelerinin özellikleri, hizip kümeleri gibi alt grupların özellikleri nasıl farklılaşmaktadır? Bilgi ağları açısından ortaya çıkan yapısal farklılıkların kümenin bilişsel ve ekonomik başarısındaki katkısı nedir?
Hipotez
Bilgi ağları açısından farklı rollere ve konuma sahip firmalar yapısal açıdan farklı özellikler göstermektedir; bir firma kümede bilgi ağları açısından ne kadar merkezi konumdaysa diğer firmalara göre daha ana firma (major firm/player) konumundadır, ana firmalar ve ana firmalarla işbirliğinde olan firmalar diğer firmalara göre bilişsel ve ekonomik açıdan daha başarılıdır.
Soru Firma ya da küme bilişsel (ürün ve süreç yenilikçilik aktivitesi) ve ekonomik başarısında, firma ve girişimci özellikleri etkili midir?
Hipotez
Bilgi ağları açısından farklı yoğunluklara sahip firmalar firma büyüklüğü, yaşı, girişimci deneyimi, yenilikçilik ve ekonomik performans gibi firma özellikleri açısından diğer firmalara göre farklı potansiyeller gösterir.
Soru
Sosyal ağlar, güven ve yakınlık gibi sosyal sermaye unsurları, bilgi ağları bağlamında firmanın rolünü ve konuma belirleyici etkiye sahip midir? Ya da; bilgi ağları bağlamında kümede farklı rol ve konuma sahip firmaların diğer firmalara göre sosyal ağlar, güven ve yakınlık gibi sosyal sermaye unsurları nasıl farklılaşmaktadır?
Hipotez
Bilgi ağları bağlamında farklı rollerde ve konumda bulunan firmalar sosyal ağ potansiyeli açısından diğer firmalara göre farklı potansiyellere sahiptir. Aracı kurumlar, çeşitli kurumlarla işbirliği ve dernekler, sivil toplum örgütleri, gönüllü organizasyonlara üyelik gibi farklı katman ve kurumlarla bağlantıları güçlü (köprü kuran ve bağlantılı) firmaların bağlayıcı sosyal ağ potansiyeli yüksek firmalara göre rolleri ve konumları farklılaşmaktadır.
Bilgi ağları bağlamında farklı rollerde ve konumda bulunan firmalar güven potansiyeli açısından diğer firmalara göre farklı potansiyellere sahiptir. Makro güven potansiyeli yüksek firmalar, mikro ve mezo güven potansiyeli yüksek firmalara göre rolleri ve konumları farklıdır.
Bilgi ağları bağlamında farklı rollerde ve konumda bulunan firmaların yakınlık algıları da farklılaşmaktadır. Bilişsel yakınlık potansiyeli yüksek firmalar, sosyal ve coğrafi yakınlık potansiyeli yüksek firmalara farklı rollere ve konuma sahiptir.
C.FİRMANIN VE KÜMENİN BİLİŞSEL VE EKONOMİK BAŞARISINDA SOSYAL SERMAYENİN ROLÜ
Soru Firmalar arası sosyal ilişki türlerinin belirlenmesinde firma ve küme özellikleri etkili midir?
Hipotez Küme ve firma özellikleri açısından farklı potansiyellere sahip kümeler ya da firmalar sosyal ilişki türleri açısından da farklılık göstermektedir. Soru
Sosyal ağlar, güven ve yakınlık gibi sosyal sermaye unsurları, firmanın bilişsel ve ekonomik performansını nasıl etkiler? Sosyal sermaye unsurları yanı sıra, firma içsel bilgi kaynakları firmanın bilişsel ve ekonomik başarısında etkili midir?
Hipotez
Bir firmanın sosyal ağ potansiyeli yenilikçilik aktiviteleriyle doğrudan ilişkilidir; bir firma ulusal/küresel düzeydeki firma ve kurumlarla işbirliği kanallarını arttıran sosyal ağ potansiyeline ne kadar sahipse, firma o kadar yenilikçidir. Bir firmanın deneyimi, araştırma geliştirme olanakları, beşeri olanakları gibi içsel bilgi kaynakları ne kadar güçlüyse, firma o kadar yenilikçidir.
Bir firmanın sosyal ağ potansiyeli ekonomik performansıyla doğrudan ilişkilidir; bir firma ulusal/küresel düzeydeki firma ve kurumlarla işbirliği kanallarını arttıran sosyal ağ potansiyeline ne kadar sahipse, firmanın ekonomik performansı o kadar yüksektir. Bir firmanın deneyimi, araştırma geliştirme olanakları, beşeri olanakları gibi içsel bilgi kaynakları ne kadar güçlüyse, firmanın ekonomik performansı o kadar yüksektir. Firma yenilikçilik aktiviteleri ve ekonomik performansı ile güven türleri arasında güçlü bir ilişki vardır; dışsal bilgi kaynaklarıyla işbirliği sağlayan, iyi niyete ve yetenek-beceriye dayalı gelişen güven türü etnik-din temelli ve fırsatçı olmayan ilişkilere dayalı olarak gelişen güven türlerine göre yenilikçilik aktiviteleri ve ekonomik performansa pozitif etki etmektedir.
Firma yenilikçilik aktiviteleri ve ekonomik performansı ile yakınlık türleri arasında güçlü bir ilişki vardır; öğrenme kapasitesi yüksek firmalarla yapılan işbirliklerinin sosyal açıdan benzer özellikler gösteren ve mekânsal olarak birbirine yakın firmalar arasında yapılan işbirliklerine göre; firma yenilikçilik aktiviteleri ve ekonomik performansına pozitif etkisi daha fazladır.
86