Adli Amaçlı Đ leti ş ime Müdahalenin Denetimi

ABD’de, özel hayata müdahalenin minimum düzeye çekilebilmesi için, bir kısmı uygulamadan bir kısmı ise mevzuattan kaynaklanan birtakım güvenceler sağlanmaya çalışılmıştır. Bu önlemler; genel önlemler, yargı denetimi, yasama denetimi ve kamu denetimi olarak tasnif edilebilir.

1.2.1.13.1.Genel Önlemler

Mahremiyetin ihlal edilmesinin en aza indirilmesini sağlamak bakımından öngörülen tedbirlerden biri, kolluk görevlilerinin, yasadışı sayılabilecek nitelikte bilgiler ortaya çıktığında müdahaleye ara verilmesidir. Bu uygulamayla, mahkeme kararında belirlenen alanın dışına taşan bir içeriğin fark edilmesi durumunda şalter kapatma benzeri bir uygulamayla takibin durdurulmasıdır. Takibi yapan kolluk görevlisinin belli aralıklarla takibe dönüp sakıncalı içeriğin geçip geçmediğini kontrol etmesi gibi takibin yeniden başlatılması için gerekmektedir³⁶². Bu uygulama bir fanteziden öteye geçmeyen ve hayatın gerçekleriyle uyuşmayan bir nitelik arzetmektedir. Filtrelemeyi bütünüyle cihazın başında oturan bir kolluk görevlisine teslim etmek, keyfiliğe prim vermek anlamına gelecektir ki, bu da yeknesak sonuçların elde edilmesine engel olabilecektir.

Önlem olarak belirtilebilecek diğer bir faaliyet de, dinlenilen bilgi banda veya benzeri bir cihaza (other comparable device) kaydedilmesidir. Maddede vurgulanan husus; yapılan kaydın, silinmesi ve değiştirilmesi mümkün olmayan bir şekilde gerçekleştirilmesidir³⁶³. Mahkeme kararı ile belirtilen süre veya verilen ek süre bitiminde, elde edilen kayıtlar mühürlenip derhal yetkili mahkemeye teslim edilir. Burada kullanılan ‘dinleme süresinin bitiminde derhal’(immediately after the expiration) ifadesi, yargısal otoritenin meseleye bir an önce vaziyet etmesini sağlamak bakımından önemlidir³⁶⁴.

ABD’de iletişimin denetlenmesi konusunda tartışılan bir diğer husus da, aile bireylerinin birbirlerinin iletişimine müdahale yetkilerinin olup olmadığıdır. Bu bağlamda, ebeveynin tedip hakkını geniş yorumlayan bazı mahkemeler, reşit olmayan çocuklarının iletişimlerinin ebeveynleri tarafından, yine onların yararları için kayda alınmasını

362 WONG, 3.3.13. 363 18 U.S.C. § 2517 (1); WONG, 3.3.14. 364

onaylamaktadırlar³⁶⁵. Öte yandan, çoğunluk tarafından kabul görmemekle birlikte (Heggy-Heggy, 944 F.2d 1537, 1539 (10th Cir. 1991); Kempf-Kempf, 868 F.2d 970, 972 (8th Cir. 1989); Pritchard-Pritchard, 732 F.2d 372, 374 (4th Cir. 1984)), bazı federal mahkemeler, eşlerden birinin yekdiğerinin iletişimini denetlemesini onaylamaktadırlar³⁶⁶.

1.2.1.13.2. Yargı Denetimi

Đletişimin denetlenmesine ilişkin olarak ABD’de³⁶⁷ kurulmuş sistem, suiistimallerin önlenmesini sağlamak bakımından yargısal denetime önem vermiştir. Bu denetleme, hem yargının kendi içindeki denetimi hem de yargıya karşı hesap verme şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Đletişimin denetlenmesine ilişkin olarak mahkeme tarafından verilen karardan, verilmiş

kararın uzatılmasına ilişkin karardan ya da bu yöndeki bir talebin reddedildiğine ilişkin karardan itibaren 30 gün içinde ilgili hakim ABD Mahkemeleri Đdari Ofisine (Đdari Ofis) 368 bir rapor³⁶⁹ sunar. Raporda aşağıdaki hususların bulunması gerekmektedir³⁷⁰:

• Đletişimin denetlenmesine ilişkin karar veya uzatma kararı verildiği hususu³⁷¹,

365 STEVENS/DOYLE, Dp.46. 366 STEVENS/DOYLE, s.16-17. 367

Birleşik Krallık’ta, iletişimin denetlenmesine ilişkin sistemi denetlemek üzere bir de mahkeme ihdas

edilmiştir. RIPA’nın 65 vd. maddeleri uyarınca kurulan bu sistem, iletişimin denetlenmesi ile ilgili şikayetleri,

örneğin istihbarat memurlarının davranışlarını ya da genel olarak iletişimin denetlenmesi ile ilgili

davranışları denetleyen bir mahkeme öngörmüştür. Yüksek yargı mensuplarının üyesi olduğu bu

mahkeme, RIPA kapsamında vukubulan iletişimin denetlenmesi ile ilgili şikayetlerin götürüldüğü bir

mercidir. Kişinin AĐHS haklarının ihlali ile ilgili, özellikle de orantılılık ilkesiyle ilgili şikayetleri değerlendiren

mahkemenin tazminata hükmetme yetkisi olduğu gibi, iletişimin denetlenmesi ile ilgili olarak verilmiş bir

kararı ortadan kaldırma ya da iptal etme yetkisi de vardır. RIPA’nın 67. bölümü hükmüne göre, bu

mahkeme tarafından verilen kararlara karşı yargı yolu açık değildir, yani herhangi başka mahkemeye itiraz

başvurusu yapılamaz. FOSTER, Steve; Human Rights and Civil Liberties, Longman, 2003 , s. 389; RIPA,

Bölüm:65-70, http://www.opsi.gov.uk/Acts/acts2000/ukpga_20000023_en_2#pt1-ch1-pb1-l1g1 , (ĐET: 19.

12.2007).

368

ABD Mahkemeleri Đdari Ofisi 1939 yılında kurulmuştur. 18 U.S.C. § 28 U.S.C. 601 sayılı madde ile

ihdas edilen bu kurumun başkanı ve başkan yardımcısı Amerikan Yüksek Mahkemesi Başkanı tarafından

Hakimler Kurulu’yla (Judicial Conference) yapılan istişare sonrasında atanmaktadır. Bu ofis, mahkemelerin

yargısal nitelikte olmayan işlerine bakmakla yükümlüdür. http://www.uscourts. gov/ understand 03/

content7_0.html (ĐET:25.10.2007).

369

ABD’de, 2006 yılında hakimler tarafından iletişimin denetlenmesine ilişkin olarak verilen kararlara ilişkin

istatistiki bilgiler için Bk. http://www.uscourts.gov/wiretap06/Table22006.pdf 16.11.2007 ; MECHAM, Leonidas Ralph “Report of the Administrative Office of the United States Courts on Applications for Orders

Authorizing or Approving the Interception of Wire, Oral, or Electronic Communications”(ĐET,25.10.2007).

370

18 U.S.C. § 2519 (1), W ONG, 3.3.18.

371

• Đletişime yapılan müdahalenin süresi, verilen uzatma kararlarının sayısı ve süreleri³⁷²,

• Tedbire konu olan suç³⁷³,

• Başvuruyu yapan kişinin ve ajansın isimleri ile onay veren kişinin isimleri³⁷⁴, • Đletişimin müdahalesinin yapıldığı mekan, tesis veya yerin niteliği³⁷⁵.

Đletişimin denetlenmesi için mahkemelere başvuran savcılar da, her yıl Ocak ayında

Đdari Ofis’e rapor sunmakla yükümlüdürler. Bu raporda; hakimlerin raporunda yer alan hususların yanı sıra aşağıdaki noktalar da raporda yer alır:

• Đletişimin denetlenmesi tedbirine konu olan, suçlayıcı niteliği haiz olan ve haiz olmayan materyallerin niteliği ve sıklığı³⁷⁶,

• Đletişimi denetlenen kişilerin sayısı³⁷⁷,

• Şifreleme (kodlama) içeren mahkeme kararlarının sayısı, bu kodlamanın, kolluk

görevlilerini tedbirle elde edilen bütün metine ulaşmaktan alıkoyup koymadığı³⁷⁸,

• Đletişimin denetlenmesi tedbirinde kullanılan toplam insan kaynağının niteliği, sayısı ve maliyeti ile bu tedbir için kullanılan diğer kaynaklar³⁷⁹,

• Đletişimin denetlenmesi tedbiri marifetiyle verilen toplam tutuklama ve mahkumiyet sayısı ile yapılan yargılama sayısı³⁸⁰.

Öte yandan, iletişimin denetlenmesi kararını veren hakim, bu tedbiri uygulayan makamdan, düzenli aralıklarla, örneğin 10 günde bir, düzenli raporlar sunmasını

372 18 U.S.C. § 2519 (1),(d). 373 18 U.S.C. § 2519 (1),(e). 374 18 U.S.C. § 2519 (1),(f). 375 18 U.S.C. § 2519 (1),(g). 376

18 U.S.C. § 2519 (2)(b)i, ii.

377 18 U.S.C. § 2519 (2)(b)iii. 378 18 U.S.C. § 2519 (2)(b)iv. 379 18 U.S.C. § 2519 (2)(b)v. 380 18 U.S.C. § 2519 (2)(b)c,d,e,f.

isteyebilir³⁸¹. Bu raporlar iletişimin denetlenmesine ilişkin aşamalar hakkında bilgi verdiği gibi aynı zamanda hakkında tedbir uygulanan kişiye tanınmış bir güvencedir³⁸².

1.2.1.13.3. Yasama Denetimi

Amerikan Kongresi³⁸³ iletişimin denetlenmesi işlemleri hakkında denetleme yapmaktadır. Bu denetim iki türlüdür:

1.2.1.13.3.1.Parlamento Denetimi

Adalet ve Đstihbarat Komitesi oturumlar açmak ve kolluğun cevaplaması için sorular sormak suretiyle bu sürece dahil olmaktadır. Đletişime yönelik müdahaleler aynı zamanda Kongrenin Daimi Đstihbarat Komitesi³⁸⁴ ile Senato'nun Đstihbarat Komitesi³⁸⁵ tarafından da denetlenmektedir. Bu iki komite istihbarat kaynaklarının kötüye kullanılıp kullanılmadığını ve istihbarat faaliyetlerinin yasal bir şekilde yapılıp yapılmadığını denetlemektedir³⁸⁶

1.2.1.13.3.2. Kongreye Rapor Verme Zorunluluğu

ABD Mahkemeleri Đdari Ofisi (Administrative Office) Başkanı, iletişimin denetlenmesi hususunda yapılan başvurular, bir önceki yılda verilen mahkeme kararlarına ilişkin istatistik ile veriler hakkındaki analizi ihtiva eden bir raporu her yıl Nisan ayında Kongreye sunar³⁸⁷.

Teknik Dinleme Kanunu, Đdari Ofis’in, Kongre’ye iletişimin denetlenmesi hususunda yapılan başvuruları ve verilen kararları istatistiksel bilgi çerçevesinde takdim eden bir rapor hazırlamasını öngörmüştür. Bu raporda, soruşturma konusu suçlar türü, iletişimin

381 18 U.S.C. § 2518(6). 382 WONG,3.3.16. 383

Birleşik Krallık’ta da bir rapor sistemi bulunmakla birlikte, bu sistem ABD’de varolan sistemden farklıdır.

Malone davasında ihlal kararı verilmesi sonrasında Birleşik Krallık, iletişimin denetlenmesi kurumunu ciddi

bir revizyona tabi tutmuş, bu bağlamda, bu tedbirin kötüye kullanılmasını engellemek bakımından birtakım

tedbirler getirilmiştir. Bu tedbirlerden ilki yasama denetimidir. Bu bağlamda, yüksek bir yargısal görevde

bulunan bağımsız bir görevli (Interception of Communications Officer) Başbakan aracılığıyla

Parlamento’ya iletişimin denetlenmesine ilişkin sistemle ilgili bir rapor verir. RIPA, Bölüm:57;http://www.

opsi.gov.uk/Acts/acts2000/ukpga_20000023_en_2#pt1-ch1-pb1-l1g1, (ĐET:19.12.2007); FOSTER, s.389.

384

HOUSE PERMANENT SELECT COMMITTEE ON INTELLIGENCE, http://intelligence. house.gov/

AboutTheCommittee. aspx? Section=1 (ĐET:25.10.2007).

385

SENATE SELECT COMMITTE ON INTELLIGENCE, http://intelligence.senate.gov/ (ĐET:25.10.2007).

386

WONG, 3.2.6.

387

denetleneceği yer, bu tedbirin maliyeti, bu tedbirin uygulanması ile gerçekleştirilen tutuklama, yargılama ve mahkumiyetlerin sayısı hakkında bilgi bulunur³⁸⁸.

1.2.1.13.4. Adli Amaçlı Đletişimin Denetlenmesinde Bireysel Şikayet

Đletişimi takip altına alınmış kişi; bir mahkeme, bir bölüm, bir görevli, bir ajans, vs. tarafından yapılan bir soruşturma, kovuşturma, yargılama gibi bir süreç esnasında iletişimin denetlenmesi yoluyla elde edilmiş bilgilerin, iletişim içeriklerinin (contents of the intercepted communication) ortadan kaldırılmasını (suppression) talep edebilir. Bu bağlamda ilgili kişi, iletişiminin yasadışı olarak takip altına alındığını³⁸⁹ veya bu konuda verilen emir veya mahkeme kararının yetersiz olduğunu³⁹⁰ ya da yapılan denetlenmenin verilen emre veya mahkeme kararına uygun olarak yapılmadığını³⁹¹ dile getirerek talepte bulunabilir³⁹². Bu başvuru kabul edildiği takdirde, tedbirle elde edilen bilgiler, ‘Kablolu ve Elektronik Đletişim ile Sözlü Đletişim^’ başlıklı bölüm³⁹³ hükümlerinin ihlal edilmesi suretiyle elde edilmiş kabul edilecektir. Hakim, adalet açısından muhik bir yarar gördüğü takdirde, iletişimin takip altına alınmasından mutazarrır olduğunu beyan eden kişi veya avukatına, takip altına alınmış, denetlenmiş iletişim parçalarına veya bu parçalardan elde edilmiş delillere ulaşma imkanı verebilir³⁹⁴.

388

2006 REPORT OF THE DIRECTOR OF THE ADMINISTRATIVE OFFICE; 2006 yılında eyalet ve

federal düzeyde toplam olarak gerçekleştirilen 1839 iletişimin denetlenmesi vakası 2005 yılı rakamlarına

göre yüzde 4’lük bir artışa tekabül etmektedir. Federal yetkililer tarafından yapılan başvuruların sayısı

geçen yıla oranla yüzde 26 oranında düşerek 461 olmuş, eyalet kovuşturma görevlileri tarafından yapılan

başvurular ise yüzde 20 artarak 1378’e çıkmıştır.2006 yılında yapılan iletişimin denetlenmesi ortalama 40

gün sürmüştür. Bu rakam 2005 yılında 43 gün olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılında hakkında iletişimin

denetlenmesi tedbiri uygulanan kişi sayısı geçen yıla göre artarak 107’den 122’ye çıkmıştır. Suçlayıcı

bilgiler ihtiva eden iletişimin denetlenmesi oranı geçen yıla oranla yüzde 2 düşerek yüzde 20 olmuştur. Her

iki yılın rakamların mukayesesi için ayrıca Bk. 2005 REPORT OF THE DIRECTOR OF THE ADMINISTRATIVE OFFICE OF THE UNITED STATES COURTS ON APPLICATIONS FOR ORDERS AUTHORIZING OR APPROVING THE INTERCEPTION OF WIRE, ORAL, OR ELECTRONIC

COMMUNICATIONS, April 2006, http://www.uscourts.gov/wiretap05/WTText.pdf(ĐET: 23.11.2007).

389

18 U.S.C. § 2518 (10) (a) (i).

390

18 U.S.C. § 2518 (10) (a) (ii).

391

18 U.S.C. § 2518 (10) (a) (iii).

392

Bk. WONG,3.3.23.

393

Chapter 119—Wire And Electronic Communications Interception And Interception Of Oral Communications, http://www4.law.cornell.edu/uscode/html/uscode18/usc_sup_01_18_10_I_20_119.html

(ĐET:29.10.2007).

394

18 U.S.C. § 2518 (10) (a)(III) ‘The judge,… may in his discretion make available to the aggrieved person or his counsel for inspection such portions of the intercepted communication or evidence…’ .

1.2.2. Numara ve Rota Tespit Kanununa Göre Đletişimin Tespiti

Belgede Amerika Birleşik Devletleri hukuku, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ve Türk hukukunda iletişimin denetlenmesi (sayfa 77-82)