Özerk-İlişkisel Benlik Kurgusunun Yordanması

Özerk-ilişkisel benlik kurgusunu yordayan değişkenleri belirleyebilmek amacıyla yaş, cinsiyet, anne eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi ve annenin kabul/ilgi ve

kontrolü değişkenleri temel alınarak hiyerarşik regresyon uygulanmıştır. Sonuçlar, bütün bağımsız değişkenlerin özerk-ilişkisel benlik kurgusu puanlarını anlamlı düzeyde yordadığını göstermiştir, R=.36, F(5-1124)=22.55, p< .001. Yaş, cinsiyet, annenin eğitim düzeyi, aile geliri, annenin kabul/ilgi ve kontrolü birlikte ergenlerin bağımlı-ilişkisel benlik puanlarında gözlenen varyansın yaklaşık % 13’ünü açıklamıştır. Çizelge 41’de görüldüğü gibi, özerk-ilişkisel benliği yordayan değişkenleri belirlemek amacıyla denkleme ilk blokta yaş ve cinsiyet değişkenleri dahil edilmiştir ve bu değişkenlerin özerk-ilişkisel benlik puanlarını yardamada anlamlı olduğu görülmektedir. Cinsiyet değişkeni özerk-ilişkisel benlik puanlarında gözlenen varyansın % 4’ ünü açıklamıştır.

İkinci bloğa sosyo-ekonomik değişkenler (anne eğitim düzeyi ve aile geliri) dahil edilmiştir. Annenin eğitim düzeyinin özerk-ilişkisel benlik puanlarını yordamada anlamlı olduğu görülmektedir.

Daha sonra modele üçüncü blok olarak annenin kabul/ilgi ve kontrolü eklendiğinde, kabul/ilgi değişkeninin yordayıcı gücü olduğu bulunmuştur. Kabul/ilgi değişkeni tek başına bağımlı-ilişkisel benlik toplam puanlarındaki varyansın yaklaşık % 4’ünü açıklamaktadır.

Sonuçlar özerk-ilişkisel benlik üzerinde en fazla etkisi olan değişkenin sosyo-ekonomik değişkenler, ardından ergenlerin cinsiyeti ve annenin kabul/ilgisi olduğunu göstermiştir.

Çizelge 41. Özerk-İlişkisel Benlik Alt Ölçeğinden Alınan Puanların Yordanması için Hiyerarşik Regresyon Analizleri Sonuçları

Değişkenler ß t R²’deki Değişme F’deki Değiş 1.Adım ,042*** 16,32

Yaş -,025 -,490

Cinsiyet ,006 6,704***

2. Adım ,052*** 10,74 Anne Eğitim ,129 ,3,134**

Aile Geliri ,017 ,430

3.Adım ,035*** 22,23

Kabul/ilgi ,145 5,498***

Kontrol -,032 -1,183

R=.36 R²=. 13

*p< .05, **p< .01, ***p< .001

Çizelge 41’deki regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçları ergenlerin özerk-ilişkisel benlik kurgusunu yordamada cinsiyet değişkeninin anlamlı bir yordayıcı olduğunu, yaş değişkeninin ise anlamlı olmadığını; sosyo-ekonomik değişkenlerden ise annenin eğitim düzeyinin anlamlı olduğunu; annenin kabul/ilgisi değişkeninin anlamlı olduğunu ancak kontrolü değişkeninin anlamlı olmadığını göstermektedir.

4.9.2. Baba Kabul/ilgisi ve Kontrolüne Göre Regresyon Analizi Sonuçları 4.9.2.1. Özerk-Ayrık Benlik Kurgusunun Yordanması

Özerk-ayrık benlik kurgusunu yordayan değişkenleri saptamak için yaş, cinsiyet, baba eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi ve babanın kabul/ilgi ve kontrolü değişkenleri temel alınarak hiyerarşik regresyon uygulanmıştır. Sonuçlar, bütün bağımsız değişkenlerin özerk-ayrık benlik kurgusu puanlarını anlamlı düzeyde yordadığını göstermiştir, R=.32, F(6-1096)=20.02, p< .001. Yaş, cinsiyet, babanın eğitim düzeyi, aile geliri, babanın kabul/ilgi ve kontrolü birlikte ergenlerin bağımlı-ilişkisel benlik puanlarında gözlenen varyansın yaklaşık % 10’nunu açıklamıştır.

Çizelge 42’de görüldüğü gibi toplam 3 blok olarak gerçekleştirilen analizde 1. bloğa bağımsız değişken olarak yaş ve cinsiyet değişkenleri dahil edilmiştir. Analiz sonucu yaş, sınıf düzeyi ve cinsiyet değişkeninin özerk-ayrık benlik puanlarındaki farklılaşmaya anlamlı bir katkısının olmadığı görülmektedir.

Özerk-ayrık benliği yordayan değişkenleri belirlemek amacıyla modele önceki değişkenlerin yanına sosyo-ekonomik değişkenler (aile geliri, baba eğitim düzeyi) dahil edilmiştir. Sosyo-ekonomik değişkenler ergenlerin özerk–ayrık benlik puanlarındaki farklılaşmaya anlamlı bir katkı yapmaktadır. Sosyo-ekonomik değişkenlerden babanın eğitim düzeyi özerk-ayrık benlik puanlarındaki farklılaşmanın yaklaşık % 3’ünü açıklamaktadır.

Modele diğer değişkenlerin yanına üçüncü blok olarak babanın kabul/ilgi ve kontrolü eklendiğinde, kabul/ilgi ve kontrol alt ölçeklerinin ergenlerin özerk-ayrık benlik puanlarındaki farklılaşmaya anlamlı bir katkı yaptığı görülmektedir. Babanın kabul/ilgi ve kontrolü puanları açıklanan varyansa tek başına % 6’lık bir katkıda bulunmaktadır. Buna göre babanın kabul/ilgi ve kontrolünün özerk-ayrık benliği yordamada en önemli değişken olduğu söylenebilir.

Çizelge 42. Özerk-Ayrık Benlik Alt Ölçeğinden Alınan Puanların Yordanması için Hiyerarşik Regresyon Analizleri Sonuçları

Değişkenler ß t R²’deki Değişme F’deki Değişme

1.Adım .004 1.42

Yaş -.106 -2.019

Cinsiyet -.005 -.193

2. Adım .033*** 6.30 Baba Eğitim .100 2.486*

Aile Geliri .058 1.503

3.Adım .065*** 39.60 Kabul/ilgi -.181 -6.256***

Kontrol -.170 -5.826***

R=.32 R²=. 10

*p< .05, **p< .01, ***p< .001

Çizelge 42’deki regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçları ergenlerin özerk-ayrık benlik kurgusunu yordamada yaş ve cinsiyet değişkeninin anlamlı bir yordayıcı olmadığını; sosyo-ekonomik değişkenlerden babanın eğitim düzeyi ile babanın kabul/ilgi ve kontrolü değişkenlerinin de anlamlı olduğunu göstermektedir.

4.9.2.2. Bağımlı-İlişkisel Benlik Kurgusunun Yordanması

Bağımlı-ilişkisel benlik kurgusunu yordayan değişkenleri belirleyebilmek amacıyla yaş, cinsiyet, baba eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi ve babanın kabul/ilgi ve kontrolü değişkenleri temel alınarak hiyerarşik regresyon uygulanmıştır. Sonuçlar, bütün bağımsız değişkenlerin özerk-ayrık benlik kurgusu puanlarını anlamlı düzeyde yordadığını göstermiştir, R=.41, F(6-1096)=18.60, p< .001. Yaş, cinsiyet, babanın eğitim düzeyi, aile geliri, babanın kabul/ilgi ve kontrolü birlikte ergenlerin bağımlı-ilişkisel benlik puanlarında gözlenen varyansın yaklaşık % 17’sini açıklamıştır. Çizelge 43’de görüldüğü gibi, toplam 3 blok olarak gerçekleştirilen analizde 1. bloğa bağımsız değişken olarak yaş ve cinsiyet değişkenleri dahil edilmiştir. Cinsiyet bağımlı-ilişkisel benlik puanlarında gözlenen varyansın % 2’ sini açıklamıştır. Varyanstaki değişme anlamlıdır ancak varyansa katkısı oldukça düşüktür.

İkinci bloğa sosyo-ekonomik değişkenler (baba eğitim düzeyi ve aile geliri) dahil edilmiştir. Sosyo-ekonomik değişkenlerin anlamlı bir yordayıcı gücü olmadığı görülmektedir.

Daha sonra modele üçüncü blok olarak babanın kabul/ilgi ve kontrolü eklendiğinde, kabul/ilgi ve kontrol değişkenlerinin yordayıcı gücü olduğu bulunmuştur.

Kabul/ilgi ve kontrol puanlarının regresyon denklemine eklenmesiyle, ilk iki bloktaki ve bu değişkenlerin bağımlı-ilişkisel benliği yordamadaki katkıları yaklaşık % 17’ye yükselmiştir. Kabul/ilgi ve kontrol boyutları tek başına bağımlı-ilişkisel benlik toplam puanlarındaki varyansın yaklaşık % 15’ini açıklamaktadır. Bu bulgu babanın kabul/ilgi ve kontrolünün bağımlı-ilişkisel benliğin önemli bir yordayıcısı olduğunu göstermektedir.

Çizelge 43. Bağımlı-İlişkisel Benlik Alt Ölçeğinden Alınan Puanların Yordanması İçin Hiyerarşik Regresyon Analizleri Sonuçları

Değişkenler ß t R²’deki Değişme F’deki Değişme 1.Adım .020*** 7.45

Yaş .042 .813

Cinsiyet .141 4.706***

2. Adım .003 .498

Baba Eğitim -.038 -.931 Aile Geliri .019 .475

3.Adım .148*** 97.28

Kabul/ilgi .384 13.765***

Kontrol -.093 -3.320**

R=.41 R²=. 17

*p< .05, **p< .01, ***p< .001

Çizelge 43’deki regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçları ergenlerin bağımlı-ilişkisel benlik kurgusunu yordamada cinsiyetin anlamlı bir yordayıcı olduğunu; sosyo-ekonomik değişkenlerden hiçbirinin anlamlı olmadığını;

babanın kabul/ilgi ve kontrolü değişkenlerinin her ikisinin de anlamlı olduğunu göstermektedir.

4.9.2.3. Özerk-İlişkisel Benlik Kurgusunun Yordanması

Özerk-ilişkisel benlik kurgusunu yordayan değişkenleri belirleyebilmek amacıyla yaş, cinsiyet, baba eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi ve babanın kabul/ilgi ve kontrolü değişkenleri temel alınarak hiyerarşik regresyon uygulanmıştır. Sonuçlar, bütün bağımsız değişkenlerin özerk-ilişkisel benlik kurgusu puanlarını anlamlı düzeyde yordadığını göstermiştir, R=.33, F(6-1096)=12.81, p< .001. Yaş, cinsiyet, babanın

eğitim düzeyi, aile geliri, babanın kabul/ilgi ve kontrolü birlikte ergenlerin bağımlı-ilişkisel benlik puanlarında gözlenen varyansın yaklaşık % 11’ini açıklamıştır. Çizelge 44’de görüldüğü gibi, toplam 3 blok olarak gerçekleştirilen analizde 1. bloğa bağımsız değişken olarak yaş ve cinsiyet değişkenleri dahil edilmiştir. Cinsiyet özerk-ilişkisel benlik puanlarında gözlenen varyansın yaklaşık % 4’ ünü açıklamıştır.

İkinci bloğa sosyo-ekonomik değişkenler (baba eğitim düzeyi ve aile geliri) dahil edilmiştir. Babanın eğitim düzeyinin anlamlı bir yordayıcı olduğu görülmektedir.

Daha sonra modele üçüncü blok olarak babanın kabul/ilgi ve kontrol değişkenleri eklendiğinde, kabul/ilgi ve kontrol alt ölçeklerinin yordayıcı gücü olduğu bulunmuştur. Kabul/ilgi ve kontrol puanlarının regresyon denklemine eklenmesiyle, ilk iki bloktaki ve bu değişkenlerin bağımlı-ilişkisel benliği yordamadaki katkıları yaklaşık

% 11’e yükselmiştir. Kabul/ilgi ve kontrol boyutları tek başına bağımlı-ilişkisel benlik toplam puanlarındaki varyansın yaklaşık % 2’sini açıklamaktadır ve bu görece düşük bir değerdir.

Sonuçlar özerk-ilişkisel benlik üzerinde en fazla etkisi olan değişkenin babanın eğitim düzeyi ve ergenin cinsiyeti olduğunu göstermiştir.

Çizelge 44. Özerk-İlişkisel Benlik Alt Ölçeğinden Alınan Puanların Yordanması için Hiyerarşik Regresyon Analizleri Sonuçları

Değişkenler ß t R²’deki Değişme F’deki Değişme 1.Adım .044*** 16.73

Yaş -.043 -.843

Cinsiyet .198 6.696***

2. Adım .044*** 8.71 Baba Eğitim .072 1.825*

Aile Geliri .053 1.394

3.Adım .020*** 12.55

Kabul/ilgi .134 4.621***

Kontrol -.067 -2.292*

R=.33 R²=. 11

*p< .05, **p< .01, ***p< .001

Çizelge 44’teki regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçları ergenlerin özerk-ilişkisel benlik kurgusunu yordamada cinsiyet değişkeninin anlamlı bir yordayıcı olduğunu, yaş değişkeninin ise anlamlı olmadığını; sosyo-ekonomik

değişkenlerden ise babanın eğitim düzeyinin anlamlı olduğu; babanın kabul/ilgi ve kontrolü değişkenlerinin de anlamlı olduğu göstermektedir.

Regresyon analizi sonuçları kabul/ilgi boyutlarının benlik kurgusu üzerindeki etkisinin kontrolden daha fazla olduğunu ve bağımsız değişkenlerin bağımlı-ilişkisel benlik kurgusu üzerindeki etkisinin daha fazla olduğunu göstermiştir. Anne çocuk yetiştirme stili boyutlarının yordayıcı gücü babanınkilerden daha yüksek olmasına karşın bütün değişkenlerde baba tutumları da yordayıcıdır. Ayrıca sonuçlar çocuk yetiştirme stili boyutlarının yordayıcı gücünün deomografik ve SED değişkenlerinden daha güçlü olduğunu göstermiştir.

BÖLÜM V

TARTIŞMA

Bu çalışmanın genel amacı özerk-ayrık, bağımlı-ilişkisel ve özerk-ilişkisel benlik kurgusunun ergenlik döneminde gelişimini aile ve kültür bağlamında incelemektir. Bazı sosyo ekonomik ve demografik değişkenlerle (anababanın eğitim ve gelir düzeyi, çocuğun cinsiyeti ve yaşı) niceliksel olarak ölçülen çocuk yetiştirme stili boyutları (kabul/ilgi, kontrol) ve bu boyutların çaprazlamasından elde edilen çocuk yetiştirme stilleri (otoriter, açıklayıcı otoriter, izin verici şımartan ve izin verici ihmalkar) ile özerk-ayrık, bağımlı-ilişkisel ve özerk-ilişkisel benlik kurgusu arasındaki ilişkilerin incelenmesi araştırmanın amaçlarından birini oluşturmaktadır. Araştırmanın amaçlarından bir başkası ise araştırmaya katılan ergenlerin anne ve babalarının çocuklarıyla ilişkileri, çocuk yetiştirmeye ilişkin görüş, uygulama ve beklentilerinin odak grup görüşmesi yoluyla belirlenmesidir.

Bu çerçevede, aşağıda öncelikle anababanın kabul/ilgisi ve kontrol boyutlarına ilişkin betimleyici sonuçlar tartışılmıştır. Ardından, çocuk yetiştirme stili boyutlarının (kabul/ilgi, kontrol) ve çocuk yetiştirme stillerinin (otoriter, açıklayıcı otoriter, izin verici şımartan ve izin verici ihmalkar) özerk-ayrık, bağımlı- ilişkisel ve özerk-ilişkisel benlik kurgusu ile ilişkileri tartışılacaktır. Bu bölümde yapılan tartışmalarda odak grup görüşmesi yöntemi ile toplanan bulgulardan da yararlanılmıştır.