KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
3.3. Veri Toplma Araçları 1. Kişisel Bilgi Formu
3.3.3. Çocuk Yetiştirme Stilleri Ölçeği
Çocuk yetiştirme stillerini ölçmek için Maccoby ve Martin’in (1983) önerdiği boyutlar ile Lamborn ve arkadaşlarının (1991) çalışmaları örnek alınarak Sümer ve Güngör (1999) tarafından yeni maddeler eklenerek geliştirilmiş olan “Çocuk Yetiştirme Stilleri Ölçeği” kullanılmıştır.
Anne ve baba için ayrı ayrı uygulanan ölçekte çocuk yetiştirme stillerinin altında yatan kabul/ilgi boyutunu ölçmek için 11 ve kontrol boyutunu ölçmek için 11 madde yer almaktadır. Kabul/ilgi boyutu anne babanın çocuğu kabul etmesini, anlamasını ve çocuğuna gösterdiği sevgiyi ve ilgiyi değerlendirmektedir. Kontrol boyutu, anababanın çocuğun davranışlarını sınırlandırmasını, izlemesini ve çocukların disipline edilmesini içermektedir (Sümer ve Güngör, 1999). Her alt boyuttan alınan toplam puanın yüksekliği, o boyutun ifade ettiği tutumun yüksekliğini ortaya koymaktadır.
Ölçeğin orijinali 24 madde içermekte ve maddeler beşli derecelendirme üzerinden değerlendirilmektedir. Daha sonra Güngör (2000) bu ölçeğin hem anababa hem de çocuk formunu kullanmıştır. Bu çalışmada Güngör’ün yaptığı geçerlilik analizi sonucu oluşan 22 maddelik ölçek kullanılmıştır (Ek 3). Ölçek geliştirme çalışması üniversite öğrencileri üzerinde yapılmış ve öğrencilerden, çocukluk dönemlerinde anababalarıyla olan ilişkilerini düşünerek geçmiş zamanda verilen ifadelere ne derecede katıldıklarını değerlendirmeleri istenmiştir (örneğin, “her davranışımı sıkı sıkıya kontrol etmek isterdi”) (Sümer ve Güngör, 1999). Bu araştırmada, Güngör’ün de (2000) çalışmasında olduğu gibi ifadeler geçmiş zamanda değil geniş zamanda verilmiştir (Örneğin, “her davranışımı sıkı sıkıya kontrol etmek ister”). Anababalık sitillerinin zamanla görece değişmez olması bu değişikliği getirmiştir (Holden ve Miller, 1999).
Ayrıca araştırmada yer alan grup lise dönemindedir ve henüz çocukluktan çok uzaklaşmamış olmaları nedeni ile geçmiş anababalık stillerini hatırlamaları beklenmiştir.
Çocuk Yetiştirme Stilleri Ölçeği’nden boyutlar ve kategorik olmak üzere iki düzeyde bilgi alınabilmektedir. Boyutlar temelinde kabul/ilgi ve kontrol; kategorik olarak ise her iki boyutta medyan değerin üstünde puan alanlar açıklayıcı otoriter, altında puan alanlar ise izin verici/ihmalkar anababalar olarak sınıflandırılmaktadır.
Kabul/ilgi boyutunda medyanın üstünde, kontrol boyutunda medyanın altında puan alanlar izin verici/şımartıcı; kabul/ilgi boyutunda medyanın altında, kontrol boyutunda
medyanın üstünde puan alanlar ise otoriter anababalar olarak sınıflandırılmaktadır (Sümer ve Güngör, 1999).
Alanyazında bu dörtlü sınıflamanın çeşitli araştırmalarda kullanıldığı görülmektedir (Lamborn ve ark., 1991; Steinberg ve ark., 1994). Yalnızca boyutların kullanıldığı araştırmalar da bulunmaktadır (örneğin, Güngör, 2000). Bu araştırmada, hem kategorik düzeyde hem de Sümer ve Güngör’ün de (1999) önerdiği gibi boyutlar temelinde ölçüm yapılmıştır.
Güngör (2000) çalışmasında Çocuk Yetiştirme Stilleri Ölçeğinin iç tutarlılık sayılarını annenin gösterdiği kabul/ilgi ve kontrol boyutu için sırasıyla .81 ve .79;
babanın gösterdiği kabul/ilgi ve kontrol boyutu için sırasıyla .91 ve .90 olarak bulmuştur.
Bu araştırmada ölçeğin yapı geçerliğini sınamak için elde edilen veriler faktör analizine tabi tutulmuştur. Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) katsayısı ile Bartlett küresellik testinin sonuçlarının Çocuk Yetiştirme Stili Anne ölçeği için (KMO=0.91; X2 = 6942.58; p= 0.00) ve Çocuk Yetiştirme Stili Baba ölçeği için de (KMO=0.92; X2 = 7239.55; p= 0.00) olarak bulunması verilerin faktör analizi için uygun olduğunu göstermektedir (Büyüköztürk, 2002). Çocuk Yetiştirme Stilleri anne ve baba formlarından elde edilen veriler daha sonra açımlayıcı faktör analizine (exploratory factor analysis) tabi tutulmuştur. Temel bileşenler (principal components) analizi ve varimax döndürme yöntemi ile elde edilen faktör yapısı anne formu için çizelge 5’de, baba formu için çizelge 6’da gösterilmiştir.
Temel bileşenler analizi sonucunda özdeğeri 1’in üzerinde olan, anne formu için toplam varyansın % 46’sını, baba formu için ise % 48’ini açıklayan üç faktör ortaya çıkmıştır. Ancak faktör yük değerleri incelendiğinde maddelerin, ağırlıklı olarak özdeğerleri 3’ün üzerinde olan iki faktörde toplandığı görülmüştür. Analize dik döndürme yöntemlerinden varimaks ile devam edilmesi sonucunda hem anne, hem de baba formu için iki faktörlü bir yapı elde edilmiştir, ancak açıklanan toplam varyans anne formu için % 40’a, baba formu için % 42’ye düşmüştür. Ölçekteki bütün maddeler özgün ölçekteki alt boyutlarında toplanmışlardır, ancak anne formunda 10. madde, baba formunda 8. madde her iki alt ölçekte de benzer yük değerlerini (anne formu için kabul/ilgi boyutunda .33, kontrol boyutunda .36; baba formu için kabul/ilgi boyutunda .43, kontrol boyutunda .45) aldığı için ölçekten çıkarılmış ve analizler tekrarlanmıştır.
Anne formundan 10. maddenin çıkarılmasından sonra açıklanan toplam varyans % 41’e
çıkmıştır. Kabul ilgi boyutunu yansıtan birinci faktörün açıkladığı varyansın % 25, özdeğerinin ise 5.45; kontrol boyutunu yansıtan ikinci faktörün açıkladığı varyansın ise
% 16, öz değerinin ise 3.13 olduğu görülmüştür (Çizelge 5). Baba formundan 8.
maddenin çıkarılması sonucu açıklanan toplam varyans % 43’e çıkmıştır. Kabul ilgi boyutunu yansıtan birinci faktörün açıkladığı varyans % 27, özdeğeri ise 5.61; kontrol boyutunu yansıtan ikinci faktörün açıkladığı varyans % 16, öz değeri ise 3.28’dir (Çizelge 6).
Çizelge 5. Çocuk Yetiştirme Stilleri Anne Formunu Oluşturan 21 Maddenin Faktörlere Dağılımı ve Faktör Yükleri
Maddeler
1.Faktör Kabul/İlgi
2.Faktör Kontrol
M14. .743 -.014
M1. .740 -.053
M4. .738 -.044
M7. .720 -.041
M11. -.703 .165
M13. -.692 .211
M9. .651 -.058
M16. .650 .107
M3. .645 .108
M12. .621 -.219
M17. -.221 .630
M2. .135 .619
M22. -.185 .579
M5. .104 .571
M19. .069 .562
M21. -.078 .550
M18. -.016 .524
M8. -.366 .516
M15. -.208 .510
M20. .268 .471
M6. -.149 .416
Özdeğer 5.45 3.13
Açıklanan varyans % 25 16 Toplam açıklanan varyans % 25 41
Çizelge 6. Çocuk Yetiştirme Stilleri Baba Formunu Oluşturan 21 Maddenin Faktörlere Dağılımı ve Faktör Yükleri
Maddeler 1.Faktör
Kabul/İlgi
2.Faktör Kontrol
M14. .776 -.008
M4. .761 .033
M1. .756 -.036
M7. .750 .016
M11. -.726 .137
M13. -.709 .150
M3. .698 .200
M9. .693 -8.75E-005
M16. .641 .082
M12. -.624 .205
M10. .457 -.333
M2. .176 .650
M17. -.128 .619
M5. .156 .600
M19. .033 .571
M22. -.183 .562
M18. -.049 .558
M21. -.018 .548
M20. .264 .519
M15. -.202 .462
M6. -.185 .427
Özdeğer 5.61 3.28
Açıklanan varyans % 27 16 Toplam açıklanan varyans % 27 43
Çocuk Yetiştirme Stilleri Anne Ölçeğine uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucu ortaya çıkan 21 maddelik ölçeğin iki faktörlü yapısının geçerliliğini değerlendirmek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Çizelge 7’de görüldüğü gibi uyum inekslerinin çoğu modelin yetersiz olduğunu göstermiştir.
Çizelge 7. Çocuk Yetiştirme Stilleri Anne Ölçeğinnin Orijinal Faktör Yapısı İçin İyilik Uyum İstatistikleri
İyilik Uyum İndeksi Değer
X2/sd 1447.12 (188) 7.69
GFI .89
AGFI .87
CFI .84
RMR .086
RMSEA .077 Çocuk Yetiştirme Stilleri Anne Ölçeğinin yapı geçerliliğini artırmak amacıyla örtük değişkenleri en iyi açıklayan maddeler belirlenerek model üzerinde gerekli görülen değişiklikler DFA’ya uygun olarak yapılmıştır. Bu süreçte, LISREL 8’in sunduğu değişiklik belirteçleri özellikle dikkate alınmıştır. Buna göre modifikasyon indekslerinin incelenmesi sonucunda 8. maddenin modelden çıkarılmasının ki kare değerinde en fazla düşüşe neden olacağı tespit edilmiştir. Buna dayanarak bu maddeler ölçekten çıkarılmış ve analiz tekrarlanmıştır.
Çizelge 8. Çocuk Yetiştirme Stilleri Anne Ölçeğinnin Değişiklik Yapılmş Faktör Yapısı İçin İyilik Uyum İstatistikleri
İyilik Uyum İndeksi Değer
Χ2/sd 999.62 (151) 6.61
GFI .92
AGFI .89
CFI .87
RMR .070
RMSEA .070
Çizelge 7 ve çizelge 8’deki uyum değerleri incelendiğinde, ölçekten iki madde çıkarıldıktan sonraki ölçüm modelinin değerlerinin, ilk modele göre daha yüksek ve kabul edilebilir sınırlar içinde olduğu görülmektedir. Ayrıca, X2 fark istatistikleri
sonuçları da incelenmiştir. Bu iki modeli karşılaştırmak için iki modelin X2 değerlerinin farkı ve serbestlik derecelerinin farkına bakılmıştır. Buna göre iki model arasında X2 farkının 148 ve serbestlik derecesi farkının 37 olduğu görülmektedir. Ki kare farklılık testi 148, 37; p<.01 olduğu için ölçme modelinde yapılan bu değişikliğin istatistiksel olarak daha iyi bir model ürettiği görülmektedir. Ayrıca doğrulayıcı faktör analizi ile hesaplanan madde-faktör ilişkilerine ait katsayılar şekil 4’de gösterilmiştir.
Şekil 5. Çocuk Yetiştirme Stilleri Ölçeği Anne Formu Madde Faktör İlişkisi
Çocuk Yetiştirme Stilleri Baba Ölçeğine uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucu ortaya çıkan 21 maddelik ölçeğin iki faktörlü yapısının geçerliliğini değerlendirmek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Çizelge 9’da görüldüğü gibi uyum inekslerinin çoğu modelin yetersiz olduğunu göstermiştir.
Çizelge 9. Çocuk Yetiştirme Stilleri Baba Ölçeğinnin Orijinal Faktör Yapısı İçin İyilik Uyum İstatistikleri
İyilik Uyum İndeksi Değer
X2/sd 1267.64 (188) 6.74
GFI .90
AGFI .88
CFI .86
RMR .085
RMSEA .072
Modifikasyon indekslerinin incelenmesi sonucunda 3., 5. ve 22. maddelerin modelden çıkarılmasının ki kare değerinde en fazla düşüşe neden olacağı tespit edilmiştir. Buna dayanarak bu maddeler ölçekten çıkarılarak analiz tekrarlanmıştır.
Çizelge 10. Çocuk Yetiştirme Stilleri Baba Ölçeğinnin Değişiklik Yapılmş Faktör Yapısı İçin İyilik Uyum İstatistikleri
İyilik Uyum İndeksi Değer
X2/sd 841.79 (134) 6.28
GFI .92
AGFI .90
CFI .89
RMR .079
RMSEA .069
Çizelge 9 ve çizelge 10’daki uyum değerleri incelendiğinde, ölçekten iki madde çıkarıldıktan sonraki ölçüm modelinin değerlerinin, ilk modele göre daha yüksek ve kabul edilebilir sınırlar içinde olduğu görülmektedir. Ayrıca, X2 fark istatistikleri sonuçlarına da bakılmıştır. Bu iki modeli karşılaştırmak için iki modelin X2 değerlerinin farkı ve serbestlik derecelerinin farkına bakılmıştır. Buna göre iki model arasında X2 farkının 426 ve serbestlik derecesi farkının 54 olduğu görülmektedir. Ki kare farklılık
testi 426, 54; p<.01 olduğu için ölçme modelinde yapılan bu değişikliğin istatistiksel olarak daha iyi bir model ürettiği görülmektedir.
Bu araştırmada, Çocuk Yetiştirme Stilleri Ölçeği’nin iç tutarlılık sayıları anneden alınan kabul/ilgi ve kontrol boyutu için sırasıyla .74 ve .79; babadan alınan kabul/ilgi ve kontrol boyutu için sırasıyla .88 ve .78 olarak bulunmuştur.
Sonuçlar çocuk yetiştirme stilleri ölçeğinin lise öğrencileri için geçerli ve güvenilir olduğu ve bu grup üzerinde kullanılabileceğini göstermiştir.
Şekil 6. Çocuk Yetiştirme Stilleri Ölçeği Baba Formu Madde Faktör İlişkisi