T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2869 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1826 SEND KACILIK

(1)

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2869 AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1826

SEND‹KACILIK

Yazarlar

Doç.Dr. Banu UÇKAN (Ünite 1, 3, 5, 6, 7, 8) Doç.Dr. Deniz KA⁄NICIO⁄LU (Ünite 2)

Doç.Dr. Aziz ÇEL‹K (Ünite 4)

Editör

Doç.Dr. Banu UÇKAN

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

(2)

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›s›

Ö¤r.Gör.Dr. Zekiye Rende Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman›

Okt. Ferdi Bozkurt Grafikerler Ayflegül Dibek Hilal Küçükda¤aflan Kitap Koordinasyon Birimi

Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Dizgi

Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Sendikac›l›k

ISBN 978-975-06-1513-9

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 20.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

(3)

‹çindekiler

Sunufl ... vii

Sendikac›l›¤›n Kavramsal Çerçevesi ... 2

SEND‹KA KAVRAMI... 3

SEND‹KALARIN ORTAYA ÇIKIfiI ... 5

SEND‹KALARIN ÖZELL‹KLER‹ ... 7

SEND‹KALARIN ‹fiLEVLER‹... 9

SEND‹KA HAKKI VE SEND‹KA GÜVENL‹⁄‹ ... 11

Sendika Hakk› ... 12

Sendika Güvenli¤i ... 14

Zorunlu Sendikac›l›k fieklindeki Sendika Güvenli¤i Türleri ... 14

Finansal Sendika Güvenli¤i Türleri... 17

‹DEOLOJ‹LER‹NE GÖRE SEND‹KA T‹PLER‹ ... 19

Pragmatik (Faydac›) Sendikac›l›k ... 19

Reformist (Evrimci) Sendikac›l›k ... 20

Marksist (Devrimci) Sendikac›l›k... 20

Özet ... 21

Kendimizi S›nayal›m ... 23

Yaflam›n ‹çinden ... 24

Okuma Parças› ... .. 25

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ... 26

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ... 26

Yararlan›lan Kaynaklar... 28

Sendikal Haklar›n Uluslararas› Çerçevesi... ... 30

SEND‹KAL HAKLARIN ULUSLARARASI BOYUTU ... 31

ILO BELGELER‹NDE SEND‹KAL HAKLAR... 31

ILO Anayasas›... 32

Filadelfiya Bildirgesi... 34

87 Say›l› Sendika Özgürlü¤ü ve Sendika Hakk›n›n Korunmas› Sözleflmesi... 35

98 Say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› ‹lkelerinin Uygulanmas›na ‹liflkin Sözleflme ... 36

151 Say›l› Kamu Yönetiminde Örgütlenme Hakk›n›n Korunmas› ve Çal›flma Koflullar›n›n Belirlenmesi Usulleri Sözleflmesi... 38

154 Say›l› Toplu Pazarl›k Sözleflmesi ... 39

AVRUPA KONSEY‹ BELGELER‹NDE SEND‹KAL HAKLAR... 40

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi... 41

Avrupa Sosyal fiart› ... 42

BM BELGELER‹NDE SEND‹KAL HAKLAR ... 44

‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ... 44

Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ... 45

Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararas› Sözleflmesi... 46

TÜRK‹YE’N‹N SEND‹KAL HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLERLE ‹LG‹L‹ ULUSLARARASI SÖZLEfiMELERE UYUMU ... 47

Özet... 50

Kendimizi S›nayal›m... 52

‹çindekiler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

(4)

Yaflam›n ‹çinden... 53

Sendikac›l›¤›n Tarihsel Geliflim Süreci ... 58

SEND‹KACILI⁄IN GEL‹fi‹M SÜREC‹N‹ DÖNEMLEfiT‹RME... 59

SEND‹KALARIN VAR OLMA MÜCADELES‹ VERD‹KLER‹ DÖNEM (19. YY-1945) ... 60

SEND‹KALARIN GÜÇ KAZANDI⁄I VE KURUMSALLAfiTI⁄I (ALTIN) DÖNEM (1945-1973) ... 62

SEND‹KALARIN ‹fiB‹RL‹KÇ‹/KORPORAT‹ST DÖNEM‹ (1973-1980)... 67

SEND‹KALARIN GÜÇ VE ETK‹NL‹KLER‹N‹ KAYBETT‹KLER‹ DÖNEM (1980 SONRASI) ... 68

Özet... 77

Okuma Parças› ... 83

Modern ‹deolojiler Aç›s›ndan Sendikac›l›k... 90

‹DEOLOJ‹ KAVRAMI VE MODERN ‹DEOLOJ‹LER... 91

L‹BERAL‹ZM VE SEND‹KACILIK ... 92

SOSYAL‹ZM VE SEND‹KACILIK ... 96

Marx Öncesi Sosyalizm ve Sendikac›l›k ... 97

Marksizm ve Sendikac›l›k ... 100

Reformcu Sosyalizm, Sosyal Demokrasi ve Reformcu Sendikac›l›k... 103

ANARfi‹ZM VE ANARKO-SEND‹KAL‹ZM ... 105

FAfi‹ZM VE SEND‹KACILIK ... 106

NEOL‹BERAL‹ZM VE SEND‹KACILIK ... 108

Liberalizmin ve Neoliberalizmin Sendika Karfl›tl›¤›... 109

Özet... 111

Sendikal Örgütlenme Modelleri... 118

TABAN ÖRGÜTLENME MODELLER‹ ... 119

Meslek Sendikalar› ... 120

‹flkolu (Sanayi) Sendikalar› ... 121

Genel Sendikalar ... 121

‹flyeri (‹flletme) Sendikalar› ... 122

ÜST ÖRGÜTLENME MODELLER‹... 123

ULUSLARARASI ÖRGÜTLENME MODELLER‹... 124

Dünya Çap›nda Faaliyet Gösteren Uluslararas› Sendikal Örgütler ... 125

‹çindekiler

iv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE

5. ÜN‹TE

(5)

Uluslararas› Sendika Konfederasyonu (ITUC)... 126

Dünya Sendikalar Federasyonu (WFTU)... 128

Bölgesel Düzeyde Faaliyet Gösteren Uluslararas› Sendikal Örgütler ... 130

Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC)... 130

Özet... 132

Demokrasi Sendikac›l›k ve Siyaset... 140

SEND‹KACILIK VE DEMOKRAS‹ ‹L‹fiK‹S‹ ... 141

SEND‹KA ‹Ç‹ DEMOKRAS‹... 143

SEND‹KACILIK VE S‹YASET ‹L‹fiK‹S‹ ... 146

Sendikalar›n Siyasi Partilerle ‹liflki Kurma Nedenleri... 148

Mesleki-Ekonomik Nedenler ... 148

‹deolojik Nedenler ... 149

Sendikalar›n Siyasi Faaliyet fiekilleri ... 149

SEND‹KACILIK VE S‹YASET ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹ MODELLER‹ ... 151

Ba¤›ms›z Model ... 151

Ara Ba¤›ml› Model ... 152

Organik ‹liflkinin Kuruldu¤u Ara Ba¤›ml› Model ... 153

Organik ‹liflkinin Kurulmad›¤› Ara Ba¤›ml› Model ... 154

Ba¤›ml› Model ... 154

Zorunlu Ba¤›ml› Model... 154

Gönüllü Ba¤›ml› Model ... 155

Özet ... 156

Kendimizi S›nayal›m ... 158

Yaflam›n ‹çinden ... 159

Okuma Parças› ... .. 160

Türkiye’de Sendikac›l›k ... 164

TÜRK‹YE’DE SEND‹KACILI⁄IN TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹ ... 165

1923-1946 Dönemi ... 165

1946-1960 Dönemi ... 167

1960-1980 Dönemi ... 169

1980 Sonras› Dönem ... 173

‹flçi Sendikac›l›¤›ndaki Geliflmeler ... 173

Kamu Görevlileri (Memur) Sendikac›l›¤›ndaki Geliflmeler... 176

TÜRK‹YE’DE ‹fiÇ‹ VE KAMU GÖREVL‹LER‹ KONFEDERASYONLARI... 178

TÜRK‹YE’DE TOPLU PAZARLIK VE TOPLU ‹fi UYUfiMAZLIKLARININ ÇÖZÜMÜ ... 181

TÜRK‹YE’DE SEND‹KACILI⁄IN TEMEL ÖZELL‹KLER‹ VE SORUN ALANLARI ... 185

Özet... 189

‹çindekiler v

6. ÜN‹TE

7. ÜN‹TE

(6)

Dünyada Sendikac›l›k ... 198

‹NG‹LTERE’DE SEND‹KACILIK... 199

‹ngiltere’de Sendikac›l›¤›n Tarihsel Geliflim Süreci ... 199

‹ngiltere’de Sendikal Yap›... 202

‹ngiltere’de Toplu Pazarl›k ve Toplu ‹fl Uyuflmazl›klar›n›n Çözümü... 204

ABD’DE SEND‹KACILIK ... 205

ABD’de Sendikac›l›¤›n Tarihsel Geliflim Süreci... 205

ABD’de Sendikal Yap› ... 208

ABD’de Toplu Pazarl›k ve Toplu ‹fl Uyuflmazl›klar›n›n Çözümü ... 209

JAPONYA’DA SEND‹KACILIK ... 211

Japonya’da Endüstri ‹liflkilerinin Tarihsel Geliflim Süreci ... 211

Japonya’da Sendikal Yap›... 213

Japonya’da Toplu Pazarl›k ve Toplu ‹fl Uyuflmazl›klar›n›n Çözümü ... 215

Özet... 217

Sözlük ... 225

‹çindekiler

vi

8. ÜN‹TE

(7)

Sunufl

Sendikac›l›k adl› bu çal›flma, Anadolu Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi Çal›flma Ekonomisi ve Endüstri ‹liflkileri Bölümü lisans ö¤rencilerinin ders kitab› gereksi- nimlerinin karfl›lanmas› amac›yla haz›rlanm›flt›r. Konular, Çal›flma Ekonomisi ve Endüstri ‹liflkileri Bölümü ders programlar›n›n bütünlü¤ü göz önünde bulunduru- larak belirlenmifltir.

Bu ders kitab› bir tak›m çal›flmas›n›n ürünüdür. Kitab›n haz›rlanmas› sürecinde çok say›da de¤erli kifli yer alarak katk› sa¤lam›flt›r. Öncelikle bu çal›flman›n yap›- labilmesi do¤rultusunda bana tan›nan f›rsat için Anadolu Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Davut AYDIN ile ‹ktisat Fakültesi ve Aç›kö¤retim Fakültesi Dekanl›klar›- na teflekkür borçluyum. Ayr›ca çal›flman›n ortaya ç›kmas›nda büyük emekleri olan ve bu çal›flmay› birlikte yürütmekten büyük mutluluk duydu¤um de¤erli meslek- tafllar›m Doç.Dr. Deniz KA⁄NICIO⁄LU ve Doç.Dr. Aziz ÇEL‹K’e sonsuz teflekkür- lerimi sunar›m. Bunun yan› s›ra kitap yaz›m sürecinde ekibin koordinatörlü¤ünü üstlenen Doç.Dr. Müjgan BOZKAYA’n›n flahs›nda çal›flmada eme¤i geçen tüm ekip elemanlar›na da teflekkür ederim.

Kitab›n tüm ö¤rencilere yararl› olmas›n› dilerim.

Editör

Doç.Dr. Banu UÇKAN

Sunufl vii

(8)

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

Sendika kavram›n› aç›klayabilecek ve sendikan›n di¤er örgütlerden ayr›lan özelliklerini yorumlayabilecek,

Sendikalar›n ortaya ç›k›fl›n› aç›klayabilecek,

Sendikalar›n özelliklerini ve ifllevlerini s›ralayabilecek,

Sendika hakk› ve sendika güvenli¤i kavramlar›n› tan›mlayabilecek,

‹deolojilerine göre sendika tiplerini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Sendika

• Koalisyon

• Kategorik Sendika Çoklu¤u

• Sendika Tekli¤i

• Kapal› ‹flyeri Koflulu

• Sendika Üyeli¤ini Muhafaza Etme Koflulu

• Kaynakta Kesme Yöntemi

• Sendika Özgürlü¤ü

• Sendika Güvenli¤i

• ‹deolojik Sendika Çoklu¤u

• Sar› Sendika

• Sendikal› ‹flyeri Koflulu

• Dayan›flma Aidatl› ‹flyeri Koflulu

• Pragmatik (Faydac›) Sendikac›l›k

• Reformist (Evrimci) Sendikac›l›k

• Marksist (Devrimci) Sendikac›l›k

Anahtar Kavramlar Amaçlar›m›z

N N N N N

Sendikac›l›k Sendikac›l›¤›n Kavramsal Çerçevesi

• SEND‹KA KAVRAMI

• SEND‹KALARIN ORTAYA ÇIKIfiI

• SEND‹KALARIN ÖZELL‹KLER‹

• SEND‹KALARIN ‹fiLEVLER‹

• SEND‹KA HAKKI VE SEND‹KA GÜVENL‹⁄‹

• ‹DEOLOJ‹LER‹NE GÖRE SEND‹KA T‹PLER‹

1 SEND‹KACILIK

(9)

SEND‹KA KAVRAMI

Bugünkü anlam›n› 1839 y›l›nda kazanan “sendika” kavram› ilk defa ‹ngiltere’de bir flehir veya bölgede iflçilerin genel ç›karlar›n› korumak için kalfalar aras›nda kuru- lup gelifltirilen dostluk örgütlerinin ortak eylemlerini anlatmak için kullan›lm›flt›r.

Sendika kavram› ‹ngiltere, ABD, Almanya gibi baz› ülkelerde yaln›zca iflçi örgütle- rini ifade etmekte, iflveren örgütleri içinse farkl› bir terim kullan›lmaktad›r. Ancak Fransa ve Türkiye gibi baz› ülkelerde de sendika kavram›yla hem iflçi hem de iflveren örgütleri anlat›lmaktad›r. Bununla birlikte bu kitapta yaln›zca iflçi sendikala- r› ele al›naca¤› için iflçi sendikas› yerine k›saca sendika denilecektir. Sanayi Devrimi öncesinde zanaat hayat› ile birlikte üretim ve çal›flma iliflkilerini düzenleyen usta, kalfa ve ç›raklar›n bir arada bulunduklar›, ç›kar farkl›l›klar› yerine ç›kar birli¤ine dayanan bir yap›ya sahip olan, çal›flanlar›n üretimin her aflamas›nda yer ald›¤› lon- calardan farkl› bir örgütlenmeyi ifade eden sendikalar›, de¤iflik flekillerde tan›m- lamak mümkündür (Tokol, 2001, ss.16-17).

‹flveren sendikalar› Endüstri ‹liflkileri kitab›n›z›n “Yönetim ve ‹flveren Sendikalar›” ad›n›

tafl›yan 4. Ünitesinde ayr›nt›l› olarak ele al›nacakt›r.

Sidney ve Beatrice Webb’ler Sendikac›l›k Tarihi adl› eserinde sendikay›, istihdam koflullar›n› korumak veya gelifltirmek amac›yla iflçilerin kurduklar› sürekli bir birlik olarak tan›mlam›flt›r (Martin, 1989, s.8). Bir baflka tan›ma göre ise sendika, iflçilerin aç›k veya gizli birtak›m ihtiyaçlar›na cevap vermek, duruma ve ortama göre iflçilerin ç›karlar›n›n temsilcisi olmak ve ç›karlar›n› korumak, toplu pazarl›k ve toplu ifl söz- leflmeleri vas›tas›yla iflçilerin çal›flma hayat›ndaki durumlar›n› de¤ifltirmek için kurulan örgütlerdir (Biçer, 1996, s.279). Ancak çok genel bir tan›mlama ile sendika, “iflçi s›n›f›n›n ekonomik ve toplumsal alanlardaki hak ve ç›karlar›n› savunan, yaflam ve çal›flma koflullar›n› gelifltirmeyi amaçlayan mesleki örgüt”tür (Güven, 1995, s.90).

Sendikalar›n di¤er örgütlerden ayr›lan üç önemli noktas› vard›r: Üyelerinin özelli¤i (yap›s›), amaçlar› ve bu amaçlar› gerçeklefltirmek için kulland›klar› araçlar.

Bu nedenle sendikay› flu flekilde tan›mlamak mümkündür: Sendika, üyelerini iflçi- lerin oluflturdu¤u, hem iflyerinde hem de toplumda üyelerinin ç›karlar›n› örgütle- meyi ve temsil etmeyi amaçlayan, çal›flma iliflkilerini iflverenle do¤rudan yapt›kla- r› toplu pazarl›k yolu ile düzenlemeye çal›flan örgüttür (Salamon, 1998, s.85). Bu noktada sendikalar flah›s toplulu¤u özelli¤i tafl›yan di¤er örgütlerle s›kl›kla kar›flt›-

Sendikac›l›¤›n Kavramsal Çerçevesi

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

Lonca (Korporasyon):

‹talyanca ‘da hücre ve oda anlam›na gelen ‘loggia’

kelimesinden türeyen ve Sanayi Devrimi’nden önce bir meslek örgütlenmesi olarak ayn› bölgede yaflayan ve belirli bir mesle¤e mensup ç›rak, kalfa ve ustalar›n üye olmak zorunda olduklar› meslek

organizasyonlar›d›r.

Sendika: ‹flçi s›n›f›n›n ekonomik ve toplumsal alanlardaki hak ve ç›karlar›n› savunan, yaflam ve çal›flma koflullar›n›

gelifltirmeyi amaçlayan mesleki örgüttür.

Sendikalar, iflçilerin iflverenler karfl›s›nda her zaman daha güçsüz bir konumda bulunmas›

gerçe¤inin ortaya ç›kard›¤›

birer savunma örgütüdür.

(10)

r›labilmektedir. Sendikalar genellikle dernekler, ticari flirketler, kooperatifler ve mesleki birliklerle kar›flt›r›lmaktad›r. Ancak bu örgütlerle sendikalar aras›nda önem- li farkl›l›klar bulunmaktad›r. Sendikalarla di¤er örgütler aras›ndaki farkl›l›klar› flu flekilde aç›klamak mümkündür (Aktay, Ar›c› ve Senyen/Kaplan, 2011, ss.252-256):

• Sendikalar ve dernekler. fiah›s toplulu¤u niteli¤inde ve tüzel kiflili¤e haiz kurulufllar olan dernekler, flekil ve iflleyifl bak›m›ndan sendikalara çok ben- zemektedir. Ancak bu iki örgüt aras›ndaki en önemli farkl›l›k amaç unsuru- dur. Dernekler, kanuna ve ahlaka ayk›r› olmamak ve kâr amac› gütmemek kayd›yla herhangi bir amaçla kurulabilmektedir. Oysa sendikalar›n temel amac›, çal›flanlar›n ekonomik ve sosyal yönden hak ve ç›kar›n› korumak ve gelifltirmektir. Sendikalar bu amaçlar›n› gerçeklefltirmek için iki önemli ara- ca da sahip bulunmaktad›r: Toplu pazarl›k ve grev. Sendikalar toplu pazar- l›k vas›tas›yla kural koyma hakk› ve ayr›cal›¤›na sahiptir. Ayr›ca uyuflmazl›k ç›kmas› durumunda kendi taleplerini iflverene kabul ettirebilmek için baflka hiçbir örgütün sahip olmad›¤› grev arac›na da sahip bulunmaktad›r.

• Sendikalar ve ticari flirketler. Ticari flirketler kâr elde etmek ve ticari kazanç sa¤lamak amac›yla kurulmaktad›r. Hâlbuki sendikalar›n böyle bir ticari ama- c› bulunmamaktad›r. Bunun yan› s›ra flirket orta¤› olmak için en önemli nitelik, ortakl›¤›n gerektirdi¤i mali katk›y› ve taahhütleri karfl›layabilmektir.

Ancak iflçi sendikas› üyesi veya kurucusu olabilmek için iflçi olmak flartt›r.

Bu nedenle herkesin bir ticari flirket kurma hakk› varken, iflçi sendikas› yal- n›zca iflçiler taraf›ndan kurulan bir örgüttür.

• Sendikalar ve kooperatifler. Sendikalarla kooperatifler aras›ndaki en önemli ortak nokta, her iki örgütün de kendi kendine yard›m örgütü olmas›d›r. An- cak kooperatifler k›t kaynaklarla maksimum ekonomik fayda sa¤layabilme amac› tafl›yan bir ekonomik yard›mlaflma ve dayan›flma hareketi iken, sendikalar üyelerinin birlikten kaynaklanan ve birlikte hareket etme iradesin- den güç alan mücadelesini organize etme hareketidir.

• Sendikalar ve mesleki birlikler. Meslek odalar› kamu kurumu niteli¤inde meslek kurulufllar›d›r. Yaln›zca belirli bir mesle¤e mensup olanlar›n üye ola- bildi¤i meslek odalar›, meslek mensuplar›n›n ortak ç›karlar›n› koruma ama- c›yla faaliyet göstermektedir. Bunun için mesleki ilkeler, çal›flma standartla- r› ve mesleki formasyonun esaslar›n›n tespiti veya tespit edilmifl olan ilkele- rin yaflat›lmas›n› sa¤lamaya çal›flmaktad›r. Meslek birliklerinin bir di¤er ama- c› da meslek mensuplar› aras›ndaki çat›flmalar› önlemek veya en aza indir- mektir. Ancak sendikalar›n üyelerin aras›ndaki iliflkileri düzenlemek ve meslek esaslar›n› belirlemek gibi herhangi bir temel ifllevi bulunmamaktad›r.

4 Sendikac›l›k

Örgütlenme Hakk›

Grev Hakk›

Toplu Pazarl›k ve Toplu ‹fl Sözleflmesi Hakk›

fiekil 1.1 Sendikalar›n Dayana¤›n›

Oluflturan Üç Temel Hak

‹flçi

sendikalar›n›n dayana¤›n›, birbirini tamamlayan üç temel hak oluflturmaktad›r.

Kapsad›klar› sosyal grubun geniflli¤i ve bu grubun ekonomik aç›dan zay›fl›¤›

iflçi sendikalar›n› ön plana ç›karmakta; bu nedenle sendika denildi¤i zaman genellikle iflçi örgütü akla gelmektedir.

(11)

Sendikalar üç temel haktan oluflan bir sacaya¤›n›n üzerine oturmaktad›r. Bun- lar; örgütlenme hakk›, toplu pazarl›k hakk› ve grev hakk›d›r. Sendikalar›n ifllevlerini gerçek anlamda yerine getirebilmeleri için bu üç temel hakk›n bir arada bulunmas› gerekir. Bir baflka ifadeyle bu sacaya¤›n› oluflturan haklardan birisinin yoklu¤u bile sendikalar›n tam olarak etkinlik gösterebilmelerine engel oluflturmaktad›r.

Toplu pazarl›k ve grev konular› Endüstri ‹liflkileri kitab›n›z›n “Toplu Pazarl›k” ad›n› tafl›- yan 6. Ünitesinde ve “Toplu ‹fl Uyuflmazl›klar› ve Çözüm Yöntemleri” ad›n› tafl›yan 7. Üni- tesinde ayr›nt›l› olarak ele al›nacakt›r.

Türkiye’de faaliyet gösteren sendika, dernek, kooperatif ve mesleki birliklere örnekler veriniz.

SEND‹KALARIN ORTAYA ÇIKIfiI

20. yy’›n ikinci yar›s›ndan itibaren sosyal aç›dan en önemli bask› gruplar›ndan birini oluflturan, toplu pazarl›k, toplu ifl sözleflmesi ve grevler vas›tas›yla istihdam, kâr gelirleri, iflçi devri, enflasyon vb. gibi bafll›ca ekonomik de¤iflkenleri çe- flitli flekillerde etkileyen ve genifl bir çal›flan kesiminin büyük bir oy potansiyeli- ne sahip olan sendikalar, ayn› zamanda endüstri iliflkileri sisteminin en önemli aktörüdür. Sendikalar II. Dünya Savafl›’n›n sonundan itibaren etkinlik ve güç ka- zanmaya bafllam›flsa da sendikalar›n ilk ortaya ç›k›fllar› ve iflçileri temsil etme gü- cüne sahip bir sosyal taraf olma mücadelesi vermeye bafllamalar› 19. yy’›n son yar›s›na kadar uzanmaktad›r.

Sendikalar Sanayi Devrimi’nin ve sanayileflmenin yaratt›¤› sorunlar karfl›s›nda oluflan iflçi hareketinin en önemli kanad›n› oluflturmufltur. Sanayi Devrimi’yle birlikte liberal ekonomi anlay›fl› içinde çal›flma hayat› ve çal›flma koflullar›, özellik- le iflçi sa¤l›¤› ve ifl güvenli¤i ile geçim düzeyi aç›s›ndan son derece kötü ve sa¤- l›ks›z bir yap›y› ortaya ç›karm›flt›r. Bu nedenle bu dönemde ifl kazalar› ve meslek hastal›klar› say›lar› h›zla artarken; kad›n, çocuk ve genç iflgücü say›s› da h›z- la art›fl göstermifl ve yetiflkin erkek iflgücü yönünden daha önce rastlan›lmayan iflsizlik sorunu bafl göstermeye bafllam›flt›r. Bunun yan› s›ra iflçilerin yoksullu¤u- na ra¤men iflverenin afl›r› sermaye birikimi büyük bir ekonomik dengesizli¤e neden olmufltur. Loncalarda üretim süreçlerini denetleyen, malzeme ve emekleri- nin karfl›l›¤› olarak ürettiklerine sahip olan çal›flanlar ba¤›ms›z üretici durumun- dan, tüm hayatlar› boyunca yaln›zca ücret karfl›l›¤› çal›flan ve ne üretim araçlar›- na ne de ürettikleri mala sahip olan kifliler durumuna gelmifllerdir (Koray, 1992, s.82). Böylece bir tarafta say›lar› h›zla ço¤alan ama ekonomik güçleri olmayan bir iflçi s›n›f›; di¤er tarafta say›ca az ama ekonomik güçleri olan bir sermaye s›n›- f› oluflmaya bafllam›flt›r. Say›lar› h›zla ço¤alan ve büyüyen fabrikalarda çal›flan ve tek geçim kayna¤› ücret olan iflçiler aras›nda, çal›flma hayat›n›n bu a¤›r ve olumsuz koflullar›n› paylaflmaktan kaynaklanan meslek bilinci k›sa sürede güçlenmifl ve s›k› bir dayan›flmaya dönüflmüfltür.

5

1. Ünite - Sendikac›l›¤›n Kavramsal Çerçevesi

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

1

Üyelerinin ekonomik ve sosyal durumunu devaml›

olarak iyilefltirmeyi kendisine amaç edinmifl mesleksel kurulufllar olarak sendikalar, günümüzün en önemli bask› gruplar›ndan biridir.

(12)

Sanayi Devrimi’nden sonraki çal›flma koflullar›, Sosyal Politika kitab›n›z›n “Dünyada Çal›flma

‹liflkileri: Sanayi Devriminden 1945’e Kadar” adl› 2. Ünitesinde ayr›nt›l› olarak ele al›nm›flt›r.

‹lk dayan›flma örnekleri ve tepkiler, özellikle nitelikli iflgücünü oluflturan, Sanayi Devrimi öncesinde bir zanaaat veya mesle¤i bulunan iflgücü aras›nda oluflmufl; belirli meslek ve zanaat sahipleri, birbirleriyle rekabet etmek yerine birlikte hareket etmeye bafllam›flt›r. Bu iflgücü önceden planlanmayan, örgütsüz, belirli bir amaç için kendili¤inden bir araya gelerek toplu olarak baflkald›r›larda bulunmaya bafllam›flt›r.

Ancak koalisyon ad› verilen bu hareketler, önceden planlanmad›klar› için, olas› so- nuçlar›n› öngörebilmek de güç olmufl; bu nedenle iflçilerin bu ortak ve toplu tepki- leri ço¤u zaman ludizm gibi çeflitli fliddet eylemlerine dönüflmüfltür. 1770’li y›llarda

‹ngiltere’deki fabrika yakma ve makine k›rma eylemleri, 1830 y›l›ndaki Paris ayak- lanmas›, 1831 ve 1834 y›llar›nda Fransa’n›n Lyon kentinde yaflanan ipek dokumac›- lar› isyan›, 1844 y›l›nda Almanya’da Slezya eyaletinde yaflanan keten dokumac›lar›n ayaklanmalar› bu fliddet eylemlerine ve hatta kanl› çat›flmalara verilecek örnekler- den yaln›zca birkaç›d›r (Altan, 2004, s.49). ‹flçilerin bu elveriflsiz çal›flma koflullar›na önceleri bir tepki olarak bafllatt›klar› birlikte hareket etme olgusu, daha sonra örgüt- lenmifl iflçi hareketine dönüflmüfltür (Koray, 1992, s.82). K›sacas› sendikalar, emek ile sermayenin ayr›larak eme¤in özgürleflmesi ve eme¤iyle geçinen ba¤›ml› çal›flanlar›n say›s›n›n artmas›yla birlikte ortaya ç›km›flt›r (Ifl›kl›, 2003, s.17).

Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya ç›kan çal›flma koflullar›n› anlatan birçok roman bulun- maktad›r. Charles Dickens’›n 1853 y›l›nda yazd›¤› “‹ki fiehrin Hikayesi”, Emile Zola’n›n 1885 y›l›nda yazd›¤› “Germinal” ve Maksim Gorki’nin 1916 y›l›nda yazd›¤› “Ekme¤imi Ka- zan›rken” buna örnek verilecek romanlardan yaln›zca birkaç›d›r. Dickens, ‹ki fiehrin Hi- kayesi’nde Sanayi Devrimi sonras› dönemi flöyle tasvir etmektedir: “Ça¤lar›n hem en iyisi ve hem de en kötüsüydü ayn› zamanda bilgelik, ç›lg›nl›k ça¤›yd›. ‹nanç ve inançs›zl›k ça-

¤›yd›; ayd›nl›¤›n ve karanl›¤›n mevsimi, umudun bahar› ve umutsuzlu¤un k›fl›yd›, hemen bütün herfley vard› önümüzde, hem de hiçbir fley yoktu, gökyüzüne do¤ru yol al›rken kar- fl›t yönde de ilerliyorduk. Sözün k›sas› o ça¤, flu bizim ça¤›m›zdan öylesine uzakt› ki, ön- de gelen baz› otoriteler o ça¤› ister iyi, kötü anlamda nitelemek için hemen daima en afl›- r› ve en abart›l› terimler kullan›r olmufllard›r.”

6 Sendikac›l›k

Resim 1.1

Sanayi Devrimi Sonras› Çal›flan Çocuklar

Sanayi Devrimi sonras› çal›flma koflullar›n› anlatan birçok çal›flma bulunmaktad›r. Bu çal›flmalardan birisinde ‹ngiltere’de çal›flan çocuk iflçilerin durumu flu flekilde tasvir edilmektedir: “Birçok y›llar, mensucat sanayinde çal›flt›r›lmakta olan çocuklar›n çal›flma koflullar› ac›nacak bir durumda kalm›flt›r. 1831’de çocuklar aras›nda bitkinlik ve sakatl›kla sonuçlanan ve insan› isyana götüren afl›r› çal›flt›rma durumunun varl›¤› ortada idi. Çocuklar çal›flt›r›lmaya, yedi, sekiz, dokuz yafllar›nda bafllamakta ve günlük çal›flmalar›

yaln›z yemeklerdeki k›sa aralarla kesilerek 15 ve 16 saat sürmekte idi.” (Talas, 1990, s.266).

Kaynak: http://banzaiek.info/industrial-revolution- child-labor-images&page=2 (eriflim tarihi:

08.04.2012)

Sendikalar, ücretlilik düzeninin do¤ufluyla birlikte ortaya ç›km›flt›r.

Ludizm: Sanayi Devrimi ile birlikte makinelerin h›zla iflçilerin yerine ikame edilmesi üzerine iflçilerin gerçeklefltirdi¤i makineleri k›rma eylemidir.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

(13)

Sendikac›l›k hareketi, ücretlilik düzeninin temelinde yatan Sanayi Devrimi’nin ve kapitalizmin ilk olarak varl›k kazand›¤› ‹ngiltere’de ortaya ç›km›flt›r. ‹lk iflçi ör- gütü 1792 y›l›nda kurulan Londra Yaz›flma Derne¤i ad›n› tafl›yan dernektir. Ancak derne¤in yay›lma e¤ilimi göstermesi üzerine dernek 1799 y›l›nda kapat›lm›fl ve 1800 y›l›nda ç›kart›lan Birleflme Kanunu ile her türlü örgütlenme yasaklanm›flt›r. Bu dönemde örgütlenmenin suç olarak kabul edilmesinde devletin ekonomik ve sosyal hayata müdahalesini reddeden klasik liberal görüflün rolü büyük olmufltur (Ifl›kl›, 2003, ss.19-22). Ancak örgütlenmenin önündeki yasaklara ra¤men, özellikle vas›fl› iflçiler aras›ndaki örgütlenmeler devam etmifl ve bunun üzerine 1824 y›l›nda

‹ngiltere’de sendikalar›n yasal örgütler olarak kurulmalar›na imkân tan›yan kanun ç›kar›lm›flt›r. ‹flçi sendikalar› ABD’de 1842, Almanya’da 1869 ve Fransa’da ise 1884 y›llar›nda yasal olarak tan›nm›flt›r. K›sacas› sendikalar örgütlenmeden önce bir hareket olarak ortaya ç›km›fl; çal›flma koflullar›na bir tepki olarak iflçiler aras›nda bafl- layan bu hareket, toplumdaki siyasal oluflumlarla birleflerek Bat› Avrupa toplumla- r›n›n siyasal ve toplumsal örgütlenmesinde büyük rol oynam›flt›r. Önceleri kendili-

¤inden ve geçici nitelik gösteren birleflmeler, zamanla kararl› ve sürekli örgütlen- melere dönüflmüfltür. ‹flçi hareketi, iflçi s›n›f›n›n bir hareketi olma bilinciyle siyasal ve ekonomik yap›da güçlü ve sürekli örgütler oluflturmufl ve toplumlar›n› kendi ç›- karlar› do¤rultusunda etkileyecek bir güce ulaflm›flt›r. Önce siyasal demokrasi konusundaki taleplerini gerçeklefltirmeye çal›flan iflçi hareketi, daha sonra sosyal hak ve özgürlükler konusunda bir dönüflümün sa¤lanmas›nda etkili bir rol oynam›flt›r.

Sendikalar günümüzde de hareket olma özelliklerini korumak zorundad›r. Aksi hâlde sendikalar, belirli ifllevler gören ve kendisini örgütsel s›n›rlar içinde hareket- sizli¤e iten bürokratik mekanizmalar olarak kal›r (Koray,1992, s.84).

Sanayi Devrimi’nin ‹ngiltere’de bafllamas›n›n nedenleri nelerdir?

Günümüzde sendikalar, üye say›lar›n›n çoklu¤u ve büyük rakamlara varan malvarl›klar›yla, toplu pazarl›k ve grev yetkileriyle ekonomik, sosyal ve siyasal dü- zeni etkileyen güçler olarak toplum hayat›na a¤›rl›klar›n› koymakta ve güçleri ora- n›nda etkili olmaktad›r. Sosyal devletin en önemli özelliklerinden biri, ç›kar örgüt- lerinin kamu yönetimine kat›lmalar› ve kamusal ifllevlerini yerine getirmeleridir.

Bir ç›kar örgütü olarak sendikalar, iflçilerin ç›karlar›n› korumak ve gelifltirmek için hem iflverenlerle toplu pazarl›k yaparak çal›flma bar›fl›n›n ve toplum düzeninin bo- zulmas›n› önlemekte hem de baz› kamu kurulufllar›ndaki kurullara demokratik il- kelere uygun bir biçimde iflçileri temsilen kat›larak, ekonomik, sosyal ve hatta siyasal düzende denge ve uyumu sa¤lamaktad›r (Çelik, 2003, s.322).

Sendikalar›n geliflim süreci kitab›n›z›n 3. ünitesinde ayr›nt›l› olarak ele al›nacakt›r.

Loncalarla sendikalar aras›ndaki bafll›ca farkl›l›klar nelerdir?

SEND‹KALARIN ÖZELL‹KLER‹

Sendikalar aras›nda yap› ve anlay›fl farkl›l›klar›n›n bulunmas›na ra¤men, sendikalar›n evrensel temelde baz› ortak özellikleri vard›r. Bu özellikleri flu flekilde s›rala- mak mümkündür:

• Sendikalar mücadele örgütleridir. Sendikalar iflçilerin ortak ç›karlar›n› koru- mak ve gelifltirmek, ortak sorunlar›na çözüm üretmek ve ortak amaçlar›na ulaflabilmek için mücadele vermektedir. Bir baflka ifadeyle sendikalar, üye- lerinin kendi iradeleri ile belirledikleri hedefler için mücadele etme özelli¤i- ni tafl›maktad›r ve bu özellik kayboldu¤unda, iflçilerin bir örgüt olarak bir

7

Sendikac›l›k yaln›zca bir örgütlenme olay› de¤il, bir hareket yaratma olay›d›r.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

2

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P K ‹ T A P

T

3

(14)

araya gelme amac› da ortadan kalkmaktad›r. Ancak sendikalar›n mücadele özelli¤i sürekli eylem olarak alg›lanmamal›d›r. Sendikalar, amaç ve hedefle- rini gerçekçi olarak belirledikleri, mücadele kararl›l›klar›n› ve bu amaçla güçlerini ortaya koyduklar›, toplumda mücadelelerini meflrulaflt›rd›klar› ve iflçiler aras›nda dayan›flma sa¤lad›klar› sürece, eylemlere baflvurmadan da kazan›mlar elde edebilmektedir (Petrol-‹fl, 1993, ss.25-26).

• Sendikalar meslek örgütleridir. Sendikalar, iflçilerin ekonomik ve sosyal ko- flullar›n› düzeltmek amac›yla oluflturduklar› bir kendi kendine yard›m mekanizmas›d›r. Sendikalar›n en önemli amac›, üyelerinin ekonomik ve sosyal ç›- karlar›n› iflveren karfl›s›nda korumak oldu¤u için, sendikalar birer mesleki örgüttür (Koray, 2000, s.72).

• Sendikalar s›n›f örgütleridir. Sendikalar›n üyeleri iflçi s›n›f›d›r ve politikalar›

bu s›n›fsal temele dayan›r. Bir baflka ifadeyle üyelerinin mesleki ç›karlar›n›

korumak sendikalara mesleki örgüt niteli¤ini vermekle birlikte, iflçi s›n›f›

ad›na örgütlenmeleri ve iflçi s›n›f› ad›na yeni haklar ve güvenceler elde etmek için çaba göstermeleri sendikalara s›n›fsal bir nitelik de kazand›rmaktad›r (Koray, 2000, s.72).

• Sendikalar demokratik örgütlerdir. Sendikalar›n sahip olmas› gereken bir özellik de örgüt yap›lar›, iflleyifli ve çal›flmalar›nda yer alan temsil edilme, karar alma ve uygulama süreçlerinde; sendikal demokrasi ilkelerini oluflturan ço¤ulculuk, kat›l›mc›l›k ve aç›kl›k ilkelerinin geçerli olmas›d›r (Petrol-‹fl, 1993, s.28). Sendikalar demokratik yap›lar› ve iflçi kat›l›m›n›n en ileri ölçüle- rini sergiledikleri için, birer demokrasi okulunu oluflturmaktad›r (Güven, 1995, s.91). Bu nedenle sendikalar, toplumda demokrasi kültürünün yerlefl- mesinde ve geliflmesinde önemli bir rol oynamaktad›r.

Sendikac›l›k ile demokrasi aras›ndaki iliflki ve sendika içi demokrasi kitab›n›z›n 6. ünite- sinde ayr›nt›l› bir flekilde ele al›nacakt›r.

• Sendikalar kitle örgütleridir. ‹flçiler, her yönüyle homojen özelliklere sahip olduklar› için de¤il; ortak ç›karlar›n› sa¤lamak için sendikalar›n çat›s› alt›n- da bir araya gelmektedir. Aralar›nda dil, din, ›rk, renk, cinsiyet ve siyasi gö- rüfl farkl›l›klar›n›n olmas›na ra¤men, iflçilerin bir araya gelmeleri sendikala- r›n kitle örgütü olma özelli¤inin bir sonucudur (Petrol-‹fl, 1993, s.27).

• Sendikalar, çal›flma hayat›nda ve ekonomik iliflkilerde bar›fl› ve istikrar› sa¤- layan örgütlerdir. Sendikalar, özellikle toplu pazarl›klar ve toplu ifl sözlefl- meleri vas›tas›yla amaçlar›na ulaflmaya çal›flmaktad›r. Toplu pazarl›klar sonucu ba¤›tlanan toplu ifl sözleflmeleri yürürlükte kald›¤› sürece, toplu pazar- l›k düzeyine ba¤l› olarak toplu ifl sözleflmesinin imzaland›¤› iflyerinde, ifllet- mede, iflkolunda veya ulusal düzeyde iflçi ve iflveren taraf› aras›nda ç›kabi- lecek muhtemel ç›kar uyuflmazl›klar›n›n önüne geçilerek çal›flma bar›fl› ve ekonomik istikrar sa¤lanmaktad›r.

• Sendikalar, adil ve hakça bir gelir da¤›l›m›n› sa¤layan örgütlerdir. ‹flçilerin sosyal ve ekonomik ç›karlar›n› koruyup gelifltiren örgütler olarak sendikalar yayg›nlaflarak güç kazand›kça büyük bir k›sm›n› iflçilerin oluflturdu¤u ücret- lilerin milli gelirden ald›klar› pay artmakta ve gelir da¤›l›m› iflçilerin lehine de¤iflim göstermektedir. Bir baflka ifadeyle sendikalar, özellikle toplu ifl söz- leflmeleri vas›tas›yla üretimden elde edilen gelirin adil bir flekilde paylafl›l- mas›nda önemli bir rol oynamaktad›r.

8 Sendikac›l›k

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

(15)

SEND‹KALARIN ‹fiLEVLER‹

Sendikalar›n ifllevlerini alt› bafll›k alt›nda toplamak mümkündür (Salamon, 1998, ss.103-117):

Güç: Sendikalar, iflçiler aç›s›ndan gücün en önemli arac›d›r. Çünkü kendilerini temsil eden bir örgüt olmadan iflçilerin bireysel olarak gücü, iflveren taraf› karfl›s›n- da son derece azd›r. Bireysel olarak iflçi, özellikle niteliksiz bir iflçi, ekonomideki iflgücü havuzunda yer alan yaln›zca bir üyedir ve iflveren taraf›ndan gerekti¤inde baflka iflçilerle kolayl›kla ikame edilebilmektedir. Hâlbuki iflçinin iflvereni, bir baflka iflverenle bu kadar kolay ikame edebilmesi mümkün de¤ildir. Bir baflka ifadeyle iflçi, iflten ç›kt›¤›nda veya ç›kar›ld›¤›nda yeni bir ifl bulmas›, özellikle iflsizlik ora- n›n›n yüksek oldu¤u bir ekonomide, son derece güçtür. Ancak iflçiler bir sendika- n›n çat›s› alt›nda birlikte hareket ettikleri zaman, iflverenler onlar› kollektif ve bö- lünmez bir bütün olarak gördükleri için güçleri de artmaktad›r.

‹flçilerin iyi çal›flma koflullar›, yüksek ücret düzeyleri ve ifl güvencesi gibi bireysel ç›karlar›n›n gerçekleflmesi ve iflverenin karfl›s›ndaki konumlar›n›n güçlenmesi, sendikalar›n üyelerinin dayan›flmas›ndan ald›klar› güçlerine ba¤l›d›r. Bu nedenle güç, sendikan›n di¤er ifllevlerinin baflar›s›n› da belirlemektedir. Üyelerinin kollektif tepkileri uyumlaflt›r›labildi¤i ve kontrol edilebildi¤i ölçüde sendikan›n gücü artmaktad›r. Efl deyiflle sendikan›n gücü, üyelerin bireysel özgürlüklerinden tavizler vermeye, kollektif karar alma ve hareket etme gereklili¤ini kabul etmeye haz›r olmalar›na ba¤l›d›r. Dolay›s›yla sendikalar›n iki temel güç kayna¤› bulunmaktad›r.

Bunlardan ilki, üyelerin sahip oldu¤u kaynaklard›r. Ancak ayn› zamanda sendikalar›n üyelerinin bu kaynaklar›n› birlefltirme ve etkin bir flekilde harekete geçirme kabiliyetine de sahip olmas› gerekmektedir (Y›ld›r›m, 1997, s.248). Üyelerinin üze- rinde yer alan sendikan›n gücü, yine onlar için kullan›lmaktad›r. Sendikalar sahip olduklar› gücü, iflçi hareketi içinde üye say›lar›n› koruyabilmek ve artt›rabilmek amac›yla rakip sendikalara karfl› kullan›rlarken; özellikle endüstri iliflkileri alan› ile ilgili yasal düzenlemelerin ç›kar›lmas› s›ras›nda hükümete ve yasama organ›na karfl› kullanmakta ve toplu pazarl›k sürecinde de iflverene karfl› kullanmaktad›r.

Ekonomik Düzenleme: Sendikalar›n benimsedikleri ideolojiler ne olursa olsun, amaçlar›n›n bafl›nda üyelerinin ekonomik ç›karlar›n› korumak gelmektedir. Sendi- kalar ya dar kapsaml› olarak üyeleri ad›na ya da daha genifl kapsaml› olarak iflçi s›- n›f› ad›na iflyerindeki üretimden veya ulusal üretimden, çal›flanlar›n daha hakça ve adil bir pay almalar›n› istemektedir. Bu amaçlar›n› ise, özellikle toplu pazarl›k ve siyasi lobi faaliyetleri ile gerçeklefltirmeye çal›flmaktad›r (Koray, 2000, s.74).

‹flçilerin büyük bir k›sm› sendikaya ücretlerini ve di¤er maddi çal›flma koflulla- r›n› iyilefltirebilmek için üye olmaktad›r. Çünkü üyeler, sendika taraf›ndan yap›lan toplu pazarl›k sonuçlar›ndan do¤rudan etkilenmektedir. Ancak toplu pazarl›k so- nuçlar› bireysel olarak iflçilerin ücret seviyelerini ve çal›flma koflullar›n› etkilerken, ayn› zamanda ülkenin ekonomik sistemini de do¤rudan veya dolayl› bir flekilde et- kilemektedir. Sendikalar›n ekonomik sisteme etkisi konusunda iki farkl› görüfl ortaya ç›kmaktad›r. Bir görüfle göre sendikalar, ücret seviyelerini yükselttikleri için üretim maliyetlerini artt›rmakta ve kâr, yat›r›m ve rekabet seviyelerini düflürerek enflasyon ve iflsizlik sorununun ortaya ç›kmas›na neden olmaktad›r. Di¤er bir gö- rüfle göre ise sendikalar, iflçilerin al›m gücünü artt›rd›klar› için toplam talebin can- lanmas›nda ve talep yetersizli¤inden kaynaklanan ekonomik durgunlu¤un önlen- mesinde önemli bir rol oynamaktad›r.

9

Güç, sendikan›n gizli bir ifllevidir. Çünkü sendikalar, ancak di¤er ifllevlerini kullan›rken gücü ortaya ç›kmaktad›r.

(16)

‹fl Düzenlemesi: Sendikalar, temsilcileri olduklar› iflçilerin çal›flma koflullar›n›n belirlenmesinde iflverenin tek tarafl› düzenleme yetkisinin kendileriyle paylafl›lma- s›n› istemektedir (Koray, 2000, s.73). Sendikalar özellikle toplu pazarl›klar vas›tas›y- la iflverenle birlikte kural yapma mekanizmas›n› iflleterek hem üyelerini zorlay›c› ve tek tarafl› yönetim eylemlerine karfl› korumakta hem de üyelerinin çal›flt›klar› ifllet- melerde karar alma süreçlerinde yer almalar›n› sa¤lamaktad›r. ‹fl düzenlemesi iflle- viyle sendikalar, üyelerinin istihdam iliflkilerindeki konumlar›n› korur ve güçlendi- rirken, iflverenlerin özellikle çal›flma koflullar›n›n belirlenmesi konusundaki otorite ve gücünü s›n›rland›rmaktad›r. fiöyle ki toplu ifl sözleflmesinin imzaland›¤› bir iflyerinde toplu ifl sözleflmesine taraf sendikaya üye olan iflçilerin çal›flma koflullar› yal- n›zca iflveren taraf›ndan belirlenmemekte; toplu pazarl›k masas›nda iflveren, iflçile- rin temsilcisi olan sendika ile birlikte çal›flma koflullar›n› belirlemektedir.

Sosyal De¤iflim: Sendikalar, üyelerinin taleplerinin ve siyasi ideolojilerinin bir temsilcisi olarak toplumu, üyelerinin beklentileri ve görüflleri do¤rultusunda de¤ifltirmeye çal›fl›r. Sendikalar sosyal de¤iflim ifllevini gerçeklefltirirken, asl›nda siyasi bir rol üstlenmektedir. Bir baflka deyiflle sendikalar siyasi partileri veya hükümeti etkileyerek, üyelerinin talepleri ve beklentileri do¤rultusunda sosyal de¤iflimi sa¤- lamaya çal›fl›rlar. Örne¤in Fransa, ‹talya ve Belçika’da siyasi platformdaki parçalan- m›fll›¤a paralel bir flekilde, sendikalar da dinî ve siyasi görüfl farkl›l›klar›na göre bö- lünmüfl bir yap› sergilemekte ve siyasi partilerin endüstriyel bir kanad› olarak kabul edilmektedir. Bu ülkelerde sendikalar, kendi ideolojilerine yak›n olan siyasi partileri destekleyerek ve onlarla organik iliflki içine girerek toplumu de¤ifltirmeye çal›flmaktad›r. Parçalanm›fl bir sendikal yap›n›n ve sendikalarla siyasi partiler ara- s›nda do¤rudan bir iliflkinin olmad›¤› Almanya’da ve ‹sveç’te ise sendikalar, iflverenler ve hükümetle birlikte sosyal ortakl›k kavram›na uygun bir flekilde, ekonomik ve sosyal sorunlar›n çözümü için oluflturulan üçlü platformlarda karar alma sü- recine kat›larak sosyal de¤iflimi sa¤lamaya çal›flmaktad›r.

10 Sendikac›l›k

Sendika ‹flçi

Güç

Ekonomik Düzenleme

‹fl Düzenlemesi

Sosyal De¤iflim

Üyelik Hizmetleri

Kiflisel Tatmin fiekil 1.2

Sendikalar›n›n ‹fllevleri

Sendikalar›n bafll›ca alt› ifllevi vard›r. Bunlar: Güç, ekonomik düzenleme, ifl düzenlemesi, sosyal de¤iflim, üyelik hizmetleri ve kiflisel tatmindir. Ancak sendikan›n en önemli ve di¤er ifllevlerinin baflar›s›n› da

belirleyen ifllevi güçtür.

(17)

Üyelik Hizmetleri: Sosyal refah devleti kavram› geliflmeden önce sendikalar›n, üyelerine karfl›l›kl›l›k esas›na dayanan çeflitli yard›mlarda bulunmalar›, en önemli ifllevlerinden birini oluflturmaktad›r. Bu yard›mlar, yaln›zca greve kat›lan üyelerin ücret kay›plar›n› karfl›lamaya yönelik yard›mlardan oluflmamaktad›r. Sendikalar ay- n› zamanda üyelerine iflsizlik, hastal›k, sakatl›k ve ölüm hallerinde de yard›m sa¤- lamaktad›r. Sendikalar›n sa¤lad›¤› bu yard›mlar›n karfl›l›kl› yard›mlar fleklinde ad- land›r›lmas›n›n nedeni, yard›mlar›n üye aidatlar›ndan finanse edilmesidir. Bir baflka deyiflle kendi kendine yard›m kuruluflu olan sendikalara ödenen aidatlar, greve kat›lan, iflsiz kalan, sakatlanan veya hastalanan üyelerin ücret kay›plar›n› karfl›- lamak için kullan›lmaktad›r. Sa¤lanan bu yard›mlar, üyelerin iflverene olan ba¤›m- l›l›klar›n› azaltarak sendikalar›n kollektif gücünü artt›rmaktad›r.

1950’li ve 1960’l› y›llarda sosyal refah devleti anlay›fl›n›n geliflmesiyle birlikte sendikalar›n bu geleneksel ifllevi önemini kaybetmeye bafllam›flsa da özellikle 1980’li y›llardan itibaren ifl piyasas›nda yaflanan h›zl› de¤iflime paralel olarak sendikalar üye hizmetlerinde de de¤iflime yönelmeye bafllam›flt›r. Günümüzde sendikalar mevcut üyelerini koruyabilmek ve yeni üyeler kazanabilmek amac›yla geleneksel hizmetlerin yan› s›ra modern ve iflçilerin bireysel birtak›m beklentilerine yönelik yeni hizmetler de sunmaya bafllam›flt›r. Bu hizmetler aras›nda düflük faizli krediler, ucuz sigorta hizmetleri, düflük faizli kredi kartlar›, seyahat indirimleri, tasarruf planlar›, ücretsiz veya düflük bir ücret karfl›l›¤› verilen hukuksal dan›fl- manl›k gibi iflçilerin tüketici ç›karlar›na yönelik hizmetler yer almaktad›r (Uçkan, 2002, ss.25-26).

Sendikalar›n üyelerini koruyabilmek ve yeni üye kazanabilmek için uygulad›¤› politikalar, Endüstri ‹liflkileri kitab›n›z›n “‹flçi S›n›f› ve ‹flçi Sendikalar›” ad›n› tafl›yan 3. ünitesinde ay- r›nt›l› olarak ele al›nacakt›r.

Kiflisel Tatmin: Üyeler, sendika yönetiminde veya toplu pazarl›k sisteminin içinde yer alarak, karar alma süreçlerinde söz sahibi olmakta ve böylelikle kiflisel tatmin düzeylerini artt›rmaktad›r. ‹flçilerin, bir üye, sendika temsilcisi veya flube baflkan› olarak sendika yönetiminin hangi kademesinde yer al›rsa als›n, aktif olarak görevlerini yerine getirdikleri sürece sendikaya olan aidiyet ba¤lar› kuvvetlen- mektedir. Dolay›s›yla üyeler sendikan›n sahip oldu¤u gücü kullanmada inisiyatif sahibi olduklar› için, kiflisel tatmin düzeyleri de artmaktad›r. Ayr›ca toplu pazarl›k sistemiyle birlikte çal›flma koflullar›n›n belirlenmesi sürecine iflçilerin kat›l›m›n›n sa¤lanmas› da iflçilerin kiflisel tatminlerini artt›rmaktad›r.

Maslow (‹htiyaçlar Hiyerarflisi) Teorisi’ni hat›rlayarak, sendikalar›n ‘kiflisel tatmin’ ifllevi- nin ihtiyaçlar hiyerarflisinin hangi basama¤›n› oluflturabilece¤ini düflününüz.

SEND‹KA HAKKI VE SEND‹KA GÜVENL‹⁄‹

Ulusal mevzuatlarda ve uluslararas› sözleflmelerde düzenlenen sendika hakk›, bi- reylerin sendikal özgürlüklerini, sendikalar›n varl›klar›n› ve faaliyetlerini güvence alt›na almaktad›r. Ancak uzun y›llar boyunca sosyal taraf ve yasal örgütler olarak tan›nmak için mücadele vermeleri sendikalar›, farkl› yollarla da varl›klar›n› güven- ce alt›na almaya veya var olan güvencelerini sa¤lamlaflt›r›c› sendika güvenli¤i ön- lemleri almaya itmifltir. Bu bölümde ilk önce sendika hakk›ndan k›saca bahsedil- dikten sonra, sendika güvenli¤i önlemleri üzerinde durulacakt›r.

11

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

T

4

Sendika Hakk›: ‹flçi ve iflverenlerin yaln›zca bireysel sendika özgürlüklerini kapsamay›p sendikalar›n varl›klar›n› ve kendilerine özgü faaliyetlerini güvence alt›na alan kollektif sendika özgürlü¤ünü de kapsayan çifte temel hakt›r.

(18)

Sendika Hakk›

Sendikalar›n do¤up geliflmesi ve yasal olarak tan›nmas› sonucu, günümüzde sendika hakk› birçok ülke anayasas›nda ekonomik ve sosyal haklar aras›nda yerini al- m›flt›r. Sendika hakk›, yaln›zca ulusal mevzuatlarla ve anayasalarla de¤il; ayn› zamanda uluslararas› sözleflmelerle de güvence alt›na al›nm›flt›r. 1948 y›l›nda Birlefl- mifl Milletler taraf›ndan kabul edilen ‹nsan Haklar› Evrensel Beyannamesi’nde, 1950 y›l›nda Roma’da imzalanan Avrupa ‹nsan Haklar›n› ve Temel Özgürlüklerini Koruma Sözleflmesi’nde ve ILO’nun 1948 y›l›nda onaylanan 87 say›l› Sendika Öz- gürlü¤ü ve Sendika Hakk›n›n Korunmas›na ‹liflkin Sözleflmesi ile 1949 y›l›nda onaylanan 98 say›l› Örgütlenme ve Toplu Pazarl›k Hakk› ‹lkelerinin Uygulanmas›- na ‹liflkin Sözleflmesi’nde, sendika hakk› bireyin ekonomik ve sosyal haklar› ara- s›nda belirtilerek, iflçi ve iflverenlerin sendika haklar› güvence alt›na al›nm›flt›r (Ko- ray, 1992, s.90).

“Hak” ve “özgürlük” kavramlar› günlük hayatta genellikle ayn› anlamda kullan›lmaktad›r.

Ancak bu iki kavram, farkl› anlamlar tafl›maktad›r. “Özgürlük” daha genifl ve soyut bir kav- ramken; “hak”, özgürlü¤ün özellefltirilmifl ve somutlaflt›r›lm›fl hâlidir. Bir baflka deyiflle hak, yaz›l› hukuk belgeleriyle, kanunlarla özgürlü¤ü sa¤lamak için tan›nan bir güvence ve yetkidir (Çelik, 2003, .340).

Sendika hakk› ile iflçilerin ve iflverenlerin sendika kurabilme, sendikaya gir- me, girmeme, sendikadan ç›kma gibi bireysel sendika özgürlüklerinin yan› s›- ra sendikalar›n kendine özgü faaliyetlerinin güvence alt›na al›nd›¤› kollektif (toplu) sendika özgürlükleri de ifade edilmektedir. Bir baflka ifade ile sendika hakk›, yaln›zca iflçi ve iflverenlerin bireysel sendika özgürlüklerini kapsama- y›p, sendikalar›n varl›klar›n› ve kendine özgü faaliyetlerini güvence alt›na alan kollektif sendika özgürlü¤ünü de kapsad›¤› için, çifte temel hak niteli¤ini tafl›- maktad›r (Aktay, 1993, s.37). Kollektif sendika özgürlü¤ünün sonucunda sendikalar iç iflleyifllerine yönelik olarak tüzüklerini serbestçe düzenleme, yöneticile- rini serbestçe seçme, iç örgütlenmelerini serbestçe gerçeklefltirme, kendi arala- r›nda birleflerek serbestçe üst kurulufllar meydana getirme ve uluslararas› örgüt- lere üye olma özgürlü¤üne sahip oldu¤u gibi, tüzel kiflilik olarak amaçlar›na yö- nelik faaliyetlerini (toplu pazarl›k, ifl uyuflmazl›¤› ç›karma, toplu ifl mücadelesi yürütme, di¤er sendikal kurulufllarla serbestçe iliflki kurma, vb.) de serbestçe yü- rütme özgürlü¤üne sahiptir. Bunun yan› s›ra bireysel sendika özgürlü¤ü de olum- lu (pozitif) sendika özgürlü¤ü ve olumsuz (negatif) sendika özgürlü¤ü olmak üzere iki flekilde de¤erlendirilmektedir. Olumlu sendika özgürlü¤ü, kiflilerin ser- bestçe sendika kurma, kurulmufl sendikalara üye olma, diledi¤i sendikay› seçe- bilme, sendika içi faaliyetlere kat›labilme özgürlü¤ünü ifade ederken; olumsuz sendika özgürlü¤ü, kiflilerin sendikalara girmeme, sendikas›z kalabilme, sendikadan ç›kabilme özgürlü¤ünü ifade etmektedir. Bu nedenle bireysel sendika öz- gürlü¤ü, kiflileri hem iflveren hem de sendika karfl›s›nda koruyan bir özgürlük alan›d›r (Aktay, Ar›c› ve Senyen/Kaplan, 2011, ss.273-274).

Türkiye’de Anayasa’n›n 51. maddesine göre; “Çal›flanlar ve iflverenler, üyelerinin çal›fl- ma iliflkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve gelifltirmek için önceden izin almaks›z›n sendikalar ve üst kurulufllar kurma, bunlara serbestçe üye ol-

12 Sendikac›l›k

Bireysel Sendika Özgürlü¤ü: ‹flçi ve iflverenlerin serbestçe sendika kurma, kurulmufl sendikalara üye olma, diledikleri sendikay›

seçebilme, sendika içi faaliyetlere kat›labilme, sendikalara girmeme, sendikas›z kalabilme ve sendikadan ç›kabilme özgürlü¤üdür.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

T Kollektif (Toplu) Sendika

Özgürlü¤ü: Sendikalar›n varl›klar›n›n, amaçlar›n›n ve faaliyetlerinin devlete, iflverenlere, siyasi partilere ve di¤er kurulufllara karfl›

korunmas›, ba¤›ms›zl›klar›n›n sa¤lanmas›, faaliyetlerini serbestçe düzenleyebilme haklar›na sahip olmalar›d›r.

(19)

ma ve üyelikten serbestçe çekilme haklar›na sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olma- ya ya da üyelikten ayr›lmaya zorlanamaz”. 2821 say›l› Sendikalar Kanunu’nun 22., 25. ve 31. maddelerinde de sendika özgürlü¤ü güvence alt›na al›nm›flt›r. Buna göre; “Sendika- ya üye olmak serbesttir. Hiç kimse sendikaya üye olmaya veya olmamaya zorlanamaz.”

(md. 22/I). “‹flçi veya iflveren, sendikada üye kalmaya veya üyelikten ayr›lmaya zorlana- maz.” (md. 25/I). “‹flçilerin ifle al›nmalar›, belli bir sendikaya girmeleri veya girmeme- leri veya belli bir sendikadaki üyeli¤i muhafaza veya üyelikten istifa etmeleri veya sen- dikaya girmeleri veya girmemeleri flart›na ba¤l› tutulamaz.” (md. 31/I). Türkiye’deki sendikal haklara iliflkin yasal düzenlemeler Toplu ‹fl Hukuku kitab›n›zda ayr›nt›l› ola- rak ele al›nacakt›r.

Bireysel sendika özgürlü¤ü, sendika çoklu¤u ilkesini de beraberinde getir- mektedir. Sendika çoklu¤u ilkesi, bir iflyerinde veya bir iflkolunda birden fazla sendikan›n kurulabilmesini ifade etmektedir. ‹flçiler kendi görüfllerine yak›n bir sendikaya üye olabilecekleri gibi, e¤er böyle bir sendika mevcut de¤ilse kendi sendikalar›n› da kurabilme özgürlü¤üne sahiptir. Sendika çoklu¤u, kategorik ve ideolojik çokluk olmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r. Sendikalar›n kategorik çoklu-

¤unun temeli toplumsal ve meslekidir. Kategorik sendika çoklu¤u, meslekleri veya iflkollar› ayr› olan iflçilerin farkl› sendikalarda toplanmas›yla meydana gelmektedir. Bu sendikalar›n ba¤l› olduklar› üst kurulufllar da buna göre ayr›lmaktad›r. Örne¤in ‹sveç’te LO mavi yakal› iflçilerin, TCO ise beyaz yakal› iflçilerin üye bulunduklar› sendikalar›n üst örgütleridir. Almanya’da da 2001 y›l›na kadar DGB mavi yakal› iflçilerin, DAG beyaz yakal› iflçilerin üst örgütü olarak faaliyet gösterirken; 2001 y›l›nda DAG’›n DGB’ye kat›lmas› ile birlikte sendikalar aras›n- da önemli bir kategorik ayr›m ortadan kalkm›flt›r. ‹deolojik sendika çoklu¤u ise, ayn› iflçi grubunu kapsayan fakat onlara farkl› amaçlar ve stratejiler öneren birden fazla sendikan›n bulunmas›yla oluflmaktad›r. Geliflmekte olan ülkelerin bir- ço¤unda oldu¤u gibi, Fransa, ‹talya, ‹spanya ve Türkiye gibi baz› Avrupa ülke- lerinde de farkl› ideolojilere ve amaçlara sahip birden çok sendika ve üst kuru- luflun faaliyet göstermesi ideolojik sendika çoklu¤una örnek verilebilir (Koray, 2000, ss.71-72).

Sendika çoklu¤unun karfl›t› olan sendika tekli¤i ilkesinin kabul edilmesi du- rumunda ise, farkl› e¤ilimleri ve görüflleri olan kifliler tek bir sendika çat›s› alt›n- da toplanmaya zorlanacaklard›r ki bu durum, sendika özgürlü¤üne ayk›r› oldu-

¤u kadar kifli hak ve özgürlüklerine de ayk›r› olacakt›r (Çelik, 2003, s.345). Çün- kü sendika özgürlü¤ünün benimsendi¤i toplumlarda, iflçilerin güçlü bir sendika- c›l›k yaratmak için tek bir sendikada birleflmeleri veya merkezde güçlü bir üst kurulufl oluflturmalar› yasal zorlamalarla de¤il; iflçilerin kendi istek ve iradeleriy- le bir araya gelerek ortak hareket etmeleri yoluyla sa¤lanabilir. Bu uygulaman›n en güzel örne¤ini Alman sendikac›l›¤› oluflturmaktad›r. Almanya’da sendikalar, II. Dünya Savafl› sonras›nda güçlü bir sendikac›l›k oluflturabilmek amac›yla yasal bir zorlama olmaks›z›n, zaman içinde k›smen bozulsa da her iflkolunda tek sendika ilkesini benimsemifllerdir (Tokol, 2001, s.43). Dolay›s›yla Almanya’da ideolojik olmayan ancak kategorik olarak nitelendirilebilecek bir sendika çoklu¤un- dan bahsetmek mümkündür.

Kollektif sendika özgürlü¤ünün do¤al bir sonucu ise sendikalar›n ba¤›ms›z- l›¤› (özerkli¤i) ilkesidir. Sendikalar›n ba¤›ms›zl›¤› ilkesi, sendikalar›n iflverenle-

13

(20)

re ve devlete karfl› ba¤›ms›zl›klar›n› korumalar›n› ve serbestçe faaliyet göstere- bilmelerini ifade etmektedir. ‹flverenlere ba¤›ml› bir sendika (sar› sendika), üyelerinin ç›karlar›n› de¤il, iflverenlerin ç›karlar›n› koruyacakt›r. Devlete veya tek partili rejimde partiye ba¤l› bir sendika ise yar› resmî nitelikte bir örgüte dö- nüflece¤i için devletin veya partinin emir ve istekleri yönünde davranacakt›r (Koray, 2000, s.71). Hâlbuki sendika özgürlü¤ünün var oldu¤u bir toplumda sendikalar, devlet ve iflveren taraf›na eflit mesafede durarak varl›klar›n› koruya- bilecektir.

1930’lu y›llara kadar ABD’de iflçilerin sendikaya üye olmalar›n› yasaklamak amac›yla iflçi- lere yellow dog contract (korkak sözleflme) ad› alt›nda sözleflmeler imzalat›lmaktayd›. Da- ha sonrada bu sözleflmelerin yasaklanmas›yla iflverenlerin kontrolü alt›nda kurulan özel- likle iflyeri sendikalar›na yellow dog union (korkak sendika) veya yellow union (sar› sen- dika) denilmeye bafllanm›flt›r.

Sendika Güvenli¤i

Genellikle toplu ifl sözleflmelerine konulan hükümlerle ve daha çok Anglo-Sak- son kökenli ülkelerde, sendikay› korumaya ve güçlendirmeye yönelik güvence- leri ifade eden sendika güvenli¤i, bir sendikan›n varl›¤›na iflverenlerden, sendikas›z iflçilerden ve di¤er sendikalardan yönelen tehlikelere ve iflverenlerin sendikal› iflçiler aleyhine ayr›mc› eylemlerine karfl› her çeflit önlemi kapsamaktad›r (Dereli, 1998, s.21).

Sendika güvenli¤i önlemleri ile varl›klar›n› güçlendiren ve iflveren karfl›s›nda ifl- çileri temsil etme güçlerini artt›ran sendikalar, örgütlenmenin zor oldu¤u ve sendi- kalaflma oran›n›n düflük oldu¤u ortamlarda üyelerini ve gelirlerini güvence alt›na almakta; iflgücü devir h›z›n›n yüksek ve iflgücünün da¤›n›k oldu¤u özel karakteris- tikler gösteren ifl piyasalar›nda sendikaya kat›lma isteksizli¤inin önüne geçmeyi amaçlamaktad›r. Toplu ifl sözleflmelerine konulan sendika güvenli¤i koflullar›, toplu ifl sözleflmesine taraf olan sendikan›n üye say›s›n› ve dolay›s›yla rakip sendikalar karfl›s›ndaki rekabet gücünü artt›rmakta ve toplu ifl sözleflmesinden hiçbir karfl›l›k ödemeden yararlanan bedavac›lar›n önüne geçilmesine yard›mc› olmaktad›r (Uçkan, 2001, s.159).

Zorunlu Sendikac›l›k fieklindeki Sendika Güvenli¤i Türleri

Toplu ifl sözleflmelerinde yer alan bu tür sendika güvenli¤i uygulamalar›n›n or- tak paydas›, sözleflmenin uyguland›¤› iflyerinde çal›flan iflçiler için sendika üye- li¤inin bir istihdam koflulu hâline gelmesidir. Zorunlu sendikac›l›k fleklindeki sendika güvenli¤i türleri, bir dönem özellikle ‹ngiltere ve ABD gibi ‹ngilizce ko- nuflan geliflmifl ülkelerde yayg›n bir uygulama alan› bulmufltur. Ancak Türki- ye’de oldu¤u gibi Avusturya, Fransa, Almanya ve ‹talya gibi di¤er Avrupa ülke- lerinde, Frans›zca konuflulan Afrika ülkelerinin ço¤unda ve Kosta Rika, Ekvator gibi baz› Latin Amerika ülkelerinde sendika özgürlü¤ü yasal güvence alt›na al›n- d›¤› için zorunlu sendikac›l›k fleklindeki sendika güvenli¤i uygulamalar› görül- memektedir (Dereli, 1998, s.21). Sendikaya üyeli¤in bir istihdam koflulu olarak arand›¤› bafll›ca sendika güvenli¤i türleri kapal› iflyeri (closed shop), sendikal›

iflyeri (union shop) ve sendika üyeli¤ini muhafaza etme (maintenance of mem- bership) koflullar›d›r.

14 Sendikac›l›k

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

Sendika Güvenli¤i:

Genellikle toplu ifl sözleflmelerine konulan hükümlerle ve daha çok Anglo-Sakson kökenli ülkelerde sendikan›n varl›¤›na iflverenlerden, sendikas›z iflçilerden ve di¤er sendikalardan yönelen tehlikelere ve iflverenlerin sendikal› iflçiler aleyhine ayr›mc› eylemlerine karfl›

getirilen her türlü önlemler ve güvencelerdir.

Toplu ifl sözleflmelerinde yer alan ve ortak noktalar›

zorunlu sendika üyeli¤i olan kapal› iflyeri, sendikal› iflyeri ve sendika üyeli¤ini muhafaza etme koflullar›, sendika üyeli¤inin zamanlamas›na ve sendikaya kat›lma karar›nda iflçilerin serbestlik derecesine göre birbirinden farkl›laflmaktad›r.

Sar› Sendika: ‹flverenler taraf›ndan kurulan ve/veya faaliyetleri ve iflleyifli iflverenler taraf›ndan kontrol edilen iflçi sendikas›d›r.