M j M A R L I K , Ş E H İ R C İ L İ K T U R İ Z M D E R G İ S
i l i
3 - 1969 X X X I X . Y I L
İ S T A N B U L
F J A T I : 17,50 TL
d a k i k - e m i n - s a ğ l a m s e s s i z v e e k o n o m i k ,
h e r m a k s a d a u y g u n çeşitli a s a n s ö r v e y ü r ü y e n m e r d i v e n l e r . h e r t ü r l ü k e ş i f v e t e s i s a t p r o j e s i içiîa t e k n i k s e r v i s i m i z e m r i n i z d e d i r .
T ü r k i y e u m u m i m ü m e s s i l i :
T Ü R K E L İ T i c a r e t A. Ş .
S a l a t a - B a n k a l a r C a d . Y a n s k k a p ; S o k . 1 - 3 - 5 . T e i e f o n : 4 4 4 7 4 4 - 4 5 - 4 6 - 4 7 .
A n k a r a B ü r o s u : M e ş r u t i y e t C a d . K a r a n f i l S o k . 3 3 / 5 B a k a n h k l a r . T e l e f o n : 1 2 1 8 9 1
w
Porselen ve Çini Fabrikaları Ltd. Şirketi B O Z Ü Y Ü K S E R A M İ K F A B R İ K A S I
M a m u l l e r i
• KARO FAYANSLAR
— Kalitede rakipsiz
— Emsallerinden üstün
— Bol çeşit
— Bol desen ve bol renklidir.
• KARO SERAMİK VE KARO MOZAİKLER
— Isıya
— Aside
— Her türlü hava şartlarma dayanıklı, sıhhî ve pratiktir.
PİYASADAN ISRARLA ARAYINIZ.
Merkez : Seramik Fabrikası - Bozüyük Santral Telf. 11 . 32 - 142 İSTANBUL İRTİBAT BÜROSU :
TÜNEL Caddesi No. 36 kat 3 Karaköy - Telf. 44 53 78
BOZÜYÜK SERAMİK FABRİKASI olarak muhtelif renk ve desende) b) 150 X 75 x 6 mm.
1969 FİYATLARI : Extra M2 si Beyaz Normal 0,50 0,45 0,40
A - KAROSERAMİKLER EBAT L. Kr. Renkli » 0,75 0,70 0,50
a) 100 x 100 x 8 mm. 50 X 50 X 6 m m . (Cilâsız) 50.— c) 108 x 108 x 6 mm.
Extra Standart 50 X 50 X 6 m m . (Cilâlı) 60.— Beyaz Bombeli 0,60 0,55 0,45 Adedi Adedi 20 X 20 x 6 m m . (Cilâsız) 50.— Renkli » 0,80 0,75 0,50 R E N K L E R : L. kr. L. kr. 20 X 20 X 6 m m . (Cilâlı) 60.— Renkli Dekoratif 0,90 0,85 0,50
Beyaz • 0,50 0,48 C . KAROFAYANSLAR d) 150 x 40 x 6 mm.
Bej 0,50 0,48 150 X 150 X 6 mm. Beyaz Düz B o r d ü r 0,35 0,30 0,20
Siyah 0,52 0,50 Extra Standar Renkli » » 0,40 0,35 0,25
Mavi 0,52 0,50 L. Kr. L. Kr. e) 150 X 30 x 8 mm.
Yeşil 0,52 0,50 Beyaz 0,95 0,92 Beyaz Köşe B o r d ü r 0,30 0,25 0,20
Sarı 0,52 0,50 Pembe 1,35 1,25 Renkli Köşe B o r d ü r 0,40 0,35 0,25
Kırmızı 0,52 0,50 Bordo 1,35 1,20 A) K a r o Fayanslar ( N o r m a l bombeli, tek-
Kahverengi • 0,52 0,50 Camgöbeği 1,30 1,20 ve çift terminezonlu)
Porfir (2 - 3 renkli) 0,50 0,48 Siyah 1,25 1,15 B) Dekoratif K a r o f a y a n s (Baklavalı, Ka-
b) 150 X 150 x 12,5 mm. Menekşe 1,25 1,15 relidir.)
Beyaz 1,50 1,40 S a n 1,20 1,10 C) Köşe Bordürleri ( î ç ve dış köşe olmak
Bej 1,50 1,40 Mavi 1,15 1,05 üzere iki çeşittir.)
Siyah 1,60 1,50 Fildişi 1,15 1,05 KAROMOZAİKLER:
Mavi 1.60 1,50 Yeşil 1,15 1,10 (Cephe Kaplamaları)
Yeşil 1,60 1,50 Gri 1,05 0,95 Extra M2 sl
Sarı 1,60 1,50 Dekoratif baklavalı 1,50 1,40 EBAT L. K.
Kırmızı 1,60 1,50 (Yukarıdaki r e n k l e r d e ) 50 x 50 X 6 m m . (Cilâsız) 50.—
Kahverengi 1,60 1,50 — Endüstriel Kalite adedi 0,85 50 x 50 x 6 m m . (Cilâlı) 6 0 . - B . SERAMİK CEPHE KAPLAMALARI Extra Stand. Endüs. 20 X 20 X 6 m m . (Cilâsız) 5 0 . -
(400 x 400 m m . ebatlı kâğıtlara yapışmış 20 X 20 X 6 m m . Cilâlı) 6 0 - -
T 2 2 V H £ X h e r z a m a n o l d u ğ u gibi e n iyi, e n g ü z e l , e n s a ğ l a m olanı t a k d i m e t m e k l e ş e r e f d u y a r .
F L E X I B L E ASBESTLİ P V C
Y E R K A R O L A R I N I seçiyor
V İ N Y L E X F a b r i k a l a r ı n ı n u z u n a r a ş t ı r m a v e ç a l ı ş m a l a r ı s o n u c u ş i m d i D ü n y a s t a n -
d a r t l a r ı n a u y g u n o l a r a k m e m l e k e t i m i z d e i m a l e d i l m e k t e d i r .
• K ı r ı l m a z
• Ç i z i l m e z
• İz b ı r a k m a z
• R e n k a t m a z
• K o k m a z
• K i m y e v i m a d d e l e r e d a y a n ı k l ı d ı r .
SATIŞ VE TEKNİK BÜROMUZ EMRİNİZDEDİR Muradiye Cad, 49 Saf Han Kat 4 Sirkeci Tel: 273375 BÜTÜN BAYİLERDE
L'ARCHITECTE THE ARCHITECT
P E R I O D I O U E D ' A R C H I T E C T U R E D ' U R B A N I S M E e t d e T O U R I S M E
PERIODICAL PUBLICATION ON ARCHITECTURE, T O W N P L A N N I N G A N D T O U R I S M
İ Ç İ N D E K İ L E R : :
No : 335 — 1969
• Haberler, 99 • N o r t h e r n E l e k t r i k T ü r k A.Ş. Ü m r a n i y e Telefon Fabrikası, D. T E K E L İ , S. SİSA, Y. Mimar, 101 • Birleşik Alman ilâç Fabrikaları, Topkapı, D. T E K E L İ , S. SİSA. Y.
Mimar, 105 • Oluklu Mukavva Fabrikası, Gebze, D. T E K E L İ , S. SİSA, Y. Mimar 109 • Sar- des Artemis Tapınağı, İ. TUNAY, Arkeol. 113 Q H a y y a m Oteli, Sirkeci, K. BAYUR, Y. Mi- mar, 116 • Şikago'da bir Camii projesi, M. Ş. ALTAY, Mimar, 118 • Yeşil İ m a r e t camii, Tire, T. ERGİL, S a n a t tarihçisi, 120 • Y u r d u m u z d a işlenen yapı günahları, S. SONAD, Y.
Mimar 122 • Aspendos tiyatrosu, G. Y Ü G R Ü M Arkeol. 125 • Haberler, bibliografya ve piyasa f i y a t cetveli 131
S O M M A İ R E : ,
o Nouvelles, 99 • L'usine Northern Electric T.A.Ş. a Ümraniye, Arch, D. TEKELİ, S. SİSA.
101 • Usine P h a r m a c e u t i q u e Birleşik Alman İlâçları a Topkapı, Arch, D. T E K E L L İ , S. SİSA.
105 • Usine de Carton Ondule «OLMUK» â Gebze, Arch, D. T E K E L İ , S. SİSA. 109
• Temple d'Artemis a Sardes, Archeol. İ. TUNAY, 113 • Hotel H a y y a m â Sirkeci, Arclı, K. BAYUR. 116 • P r o j e t pour une mosquee â Chicago, Arch, M.Ş. ALTAY. 118 • Mosquee Yeşil İ m a r e t a Tire, T. E R G İ L Historien s u r l'art, 120 • Les peches de constructions com- mis dans nötre pays, S. SONAD, 122 • T h e â t r e Antique d' Aspendos, G. YÜGRÜM, Archeol.
125 • Nouvelles, bibliografhie et prix des materiaux de construction, 131.
C O N T E N T S :
• News, 99 • N o r t h e r n Electric T.A.Ş. Ü m r a n i y e F a c t o r y , Architects D. T E K E L İ , S. SİSA.
101 • Allied G e r m a n Medicine Factories, Topkapı, Architects, D. T E K E L İ , S. SİSA. 105
• OLMUK C o r r u g a t e d Cardboard F a c t o r y , Gebze, Architects, D. T E K E L İ , S. SİSA. 109
• A r t e m i s Temple a t Sardes, B y İ. TUNAY, Archeol. 113 • Hotel H a y y a m , Sirkeci, Arch.
KÂMİL BAYUR. 116 • P r o j e c t : A mosque in Chicago, Architect, M.Ş. ALTAY. 118 • Yeşil İ m a r e t Mosque a t Tire B y T. ERGİL, A r t Historian. 120 • Building Crimes in Turkey, By S. SONAD. 122 • Aspendos Theatre, By G. YÜGRÜM, Archeol. 125 • News, Bibliog- r a p h y and list of cost Market, 131.
No : 335 — 1969
No : 335 — 1969
ISITMA-KLİMA-SOĞUTMA CİHAZLARI FABRİKASI
Vantilatörler, aspiratörler • Isıtma cihazları, k o n v e k t ö r l e r • Sınai hava t e m i z l e y i c i l e r i töz.^ e m i c i l e r
S o ğ u t m a cihazları • Brülörler, b e k l e r • P o m p a l a r • O t o m a t i k k o n t r o l • K u r u t m a v e t a v fırınları
Buhar tesisatı e l e m a n l a r ı • Tazyikli hava tesisat elemanları • H a v a l a n d ı r m a k l i m a santralları
A L ^ G t D f e
S A N A Y İ v e T İ C A R E T A . Ş.
M e r k e z » e F a b r i k a : T i k v e ş l i » o l u , T o p ç u l a r / R a m i - İ s t a n b u l T e l . : 2 1 3 0 7 6 - 2 1 2 6 7 0 2 1 7 1 4 0 - 2 1 4 6 0 8 D i s t r i b ü t ö r : F e n n i M a l z e m e T i c a r e t L i m i t e d Ş i r k e t i
N e c a t i b e y c a d . N o . 8 4 K a r a k ö y - İ s t a n b u l T e l . : 4 9 1 4 0 0 A n k a r a Ş u b e s i : A n b a r l a r y o l u 4 / 1 S ı h h i y e - A n k a r a T e l . : 1 2 1 9 5 7
ARKİTEKT
MİMARLIK, Ş E H İ R C İ L İ K VE TURİZM DERGİSİ Her üç ayda bir yayınlanır.
Adres : Anadolu Han No. 33 — İ s t a n b u l Tel • 22 13 07
Kuruluşu : 1931
Cilt: 38 N o : 335 İmtiyaz sahibi ve b a ş y a z a r ı :
ZEKİ SAYÂR Mimar, D.G.S.A.
Umumî Neşriyat M ü d ü r ü : Mahmut İlhan GÖNEN
Mimar İ. T. Ü.
S E K R E T E R : Keti ÇAPANOĞLU Muhabirleri:
B. Amerika : Nezahat ARIKOÛLU Mimar D.G.S.A. — Fransa: Halûk TOGAY Mimar D.G.S.A. — İ s v i ç r e : Seyfi SONAD Mimar D.G.S.A. — İtalya : Dr. Baran ÇAĞA Mimar — İ s v e ç : Radi BİROL Mimar D.G.S.A. — F. a l m a n y a : Fasih METİGİL
Mimar D.G.S.A.
Abone ş a r t l a n :
h l l ı ğ ı : 50— TL.
Altı aylığı: 27.50 TL.
Bu sayı-: 17.50 TL.
Yabancı memleketler
için yıllığı: 60.— TL.
T o : A R K İ T E K T
No. 33, Anadolu han Eminönü, İSTANBUL
Subscription rates : TURKEY Annual subscription Dollars 6.00
Single copy Dollars 1.75 Ali subscriptions, letters, photos, articles, advertisements ete. Should be addressed.
Abonnements p o u r l'etranger I an 6 Dollars Prix de ce n u m e r o 1.75 Dollars Pour tout payement et d e m a n d e des ren- seignements; ainsi que p o u r tout envoi des documents, tels que photos, articles, a n n o n . ces, bibligraphie â inserer, s'adresser â la Direction.
arkitekt'in kolleksiyonları
1931 — 1935 beher cildi 50.— TL.
1936 — 1940 beher cildi 45.— TL.
1941 — 1950 beher cildi 4 0 . - TL.
1951 — 1968 beher cildi 5 0 , - TL.
İlân tarifemiz talep üzerine gönderilir.
Yazı; foto; resim ve abone bedelleri ARKİTEKT'in adresine posta ile gönderil- melidir. Basılmayan yazılar iade edilir.
Adreslerini değiştiren abonelerin en geç bir ay içinde idarehanemizi h a b e r d a r etme- leri lâzımdır. Aksi takdirde kaybolan der- gilerden Müdürlüğümüz mesuliyet kabul etmez.
1886-1969
Uluslararası • şöhrete sahip ve m o d e r n mimarinin k u r u c u l a r ı n d a n biri olan Lud- wiğ Mies Van Der Rohe 83 yaşında ölmüş- tür.
Van Der Rohe'nin eserleri arasında yer alan Batı Berlin'deki Millî S a n a t Galerisi, Mexico City'de Baccardi iş hanı, Brezilya'- da Sao Paolo'da Amerikan Konsolosluk binası birer m i m a r i şaheser olarak ni- telendirilmektedir.
Brüksel üniversitesi uluslararası mimarî proje yarışması
Şehir içinde 44 e k t a r üzerinde kurulma- sı düşünülen b i r Üniversite projesi için, Üniversite libre de Bruxelles t a r a f ı n d a n b ü t ü n Avrupa m i m a r ve şehircileri arasın- da bir y a r ı ş m a açılmıştır.
Program, mevcut Brüksel Üniversitesi bazı fakültelerinin naklini ve b u g ü n k ü Üni- versite Fakülte ve servislerinin birbirinden ayrılmaz unsurlarını olduğu gibi yeni saha- da yerleşme planlarının hazırlanmasından ibaret olacaktır.
Her iki vaziyet planı, aynı m i m a r î an- layış içinde, ele alınmış olacak ve yerleş- menin b ü t ü n ü n d e gerekli ahenk sağlanmış olacaktır.
Teknik dosya ve yarışma şartnamesi U.İ.A. millî seksiyonlarında incelenebilir.
Bu d o k ü m a n l a r U.İ.A. millî seksiyonlarda mevcut talep fişlerini dolduranlara gönde- rilecektir.
Not : İstenirse aşağıdaki adresten b u dokümanlar, d o ğ r u d a n doğruya istenebilir.
Bureau de P r o g r a m m a t i o n de l'U.L.B. - V.O.B. 44 Avenue J e a n n e - Bruxelles 5./
Belgique
ARKİTEKT'in notu :
U.İ.A. Millî seksiyonumuz İzmir Kong- resinde alınan b i r kararla, lâgvedildiğinden;
m ü r a c a a t l a r Mimarlar Odası Merkezine ya- pılabilir.
• TÜRKİYE EXPO 70 e KATILIYOR
Japonya'nın Osaka şehrinde 1970 de açı- lacak olan uluslararası sergiye: Türkiye . İ r a n - Pakistan bölgesel kalkınma paviyo- nu ile m ü ş t e r e k e n katılacaklardır.
Bu nedenle, Osaka'da inşa edilecek pa- viyon için b i r p r o j e yarışması açılmıştır.
Yarışmaya, mimarlar, iç m i m a r , dekoratör, ressam ve heykeltraşlar katılabileceklerdir.
Yarışma p r o j e teslim tarihi 1 Kasım, 1969 saat 18 e k a d a r d ı r .
Şartnameler, Bayındırlık Bakanlığı Ya- pı ve İ m â r İşleri Reisliği . Ankara adresin- den veya Bakanlık İ s t a n b u l I. Bölge Mü- dürlüğünden alınabilir.
Şartnameleri a l m a k için, önceden İş Bankası Akay Şubesine (Bayındırlık Ba- kanlığı Yapı ve İ m a r İşleri Reisliği Yayın ve Sosyal Yardımlaşma Sandığı) hesabına 50.— T. Lirası yatırıldığına dair bir mak- buz ile m ü r a c a a t edilecektir.
PROF. BAKEMA'NIN SALZBURG YAZ KURSLARI
Prof. Bakema t a r a f ı n d a n yapılan ve bü- yük rağbet gören Salzburg yaz m i m a r i kursları, b u yıl da 22. Temmuz - 22. Ağus- tos arasında yapılmıştır.
Doldurulacak m ü r a c a a t formüllerinin, en geç 1. Temmuz 1969 tarihine k a d a r yol- lanması gerekmektedir. Kabul edilecek kur- siyer sayısı sınırlı olduğundan, m ü r a c a a t - lar, ancak yollamş tarihlerine göre sıraya konularak göz önünde tutulabilmektedir.
Müracaat edenlerden, mesleki eğitimleri ko.
nusunda bilgi vermeleri de istenmektedir.
Mimari seminerlerine katılabilmek için, bir yüksek tahsil k u r u m u n d a mimarlık veya yapı mühendisliği tahsil etmiş olmak, ön ş a r t t ı r .
K u r s m a s r a f l a r ı :
K u r s için toplam gider, 2.000 Şilingdir Yazılma harcı olan 500 Şilıngin müracaatla birlikte ödenmesi gerekmektedir. Yapılacak m ü r a c a a t l a r , ancak bu bedelin ödenme anın- da muteberiyet kazanırlar. Kursa katılmak- tan sonradan vazgeçilse dahi, müracaat harcı geri alınamaz. Geri kalan ücret, ya ya- zılma harcı ile birlikte, ya da en geç kursa b a ş l a m a günü ödenmelidir.
İaşe ve i b a t e :
Kurs sekreterliği, istenen fiyatta kala- cak yer temini için kursiyerlere yardımcı olmaktadır. Ayrıca öğrenci yurtlarında da yer temini, m ü m k ü n d ü r . Ucuz kalacak yer isteyenler, bu y u r t l a r d a 4 . 6 kişilik odalar- da, a d a m ve gece başına 35 - 40 Şiling öde- mek suretiyle kalabilirler.
2 0 0 D E Ğ İ Ş İ K R E N K 2 0 D E Ğ İ Ş İ K E B A D
M O Z A İ K v e S E R A M İ K S A N A Y İ İ A. S.
Güvenebileceğiniz y e g a n e k a p l a m a malzemesidir
Atatürk Bulvarı, Emlâk Bankası Pasajı No.26 Aksaray 3 5 2 2 2111 - 22 44 25
İ s t a n b u l
ARK. — 77
Kursiyerler, ucuz yemek veren öğrenci kantininden istifade edebilirler.
Sekreterlik :
Festung Hohensalzburg'daki sekreter- lik, 15. Temmuzdan 1. Eylüle k a d a r okul binasında çalışır. Yılın geri kalan ayların- da sekreterliğin daim! adresi, ş u d u r : Salz- b u r g e r Künstlerhaus, Hellbrunnerstr. 3
Her nevi yazılı m u h a b e r a t için: Inter- nationale Sommerakademie f ü r bildende Kunst, A . 5010 Salzburg, Postfach 18.
Genel bilgiler:
Kursa katılanların okula tenzilatlı o'a- r a k gidip gelebilmeleri için, h e r üye, kurs devammca geçerli olmak üzere, b i r kart alır.
Kursa katılanlar, hüviyetlerini göster- mek suretiyle Salzburg'da tertiplenen b ü t ü n sanat sergilerine ücretsiz veya cüzi bir be- delle girebilirler.
Dersler, 22. Temmuz g ü n ü saat 9'da baş.
lar. Kurslara katılanların, 21. T e m m u z gü- nü sekreterliğe başvurmadan gerekir. Gün- lük öğretim, saat 9'dan 18'e k a d a r devam eder.
Mimari kursları için gerekli araçlar : Masalarla T cetvelleri, k u r s idaresince ödünç verilir. Kâğıt, kurs idaresince temin edilir. Geri kalan malzemenin, kursa katı- lanlarca sağlanması lazımdır.
1969 yaz kurslarına beş genç Türk mi- marı iştirak etmiş, iştirak eden grublar arasında T ü r k Ekibi birinciliği kazanmış ve 3500 Avusturya şilingi ödül a'mışlardır.
Kursa iştirak eden Türk ekibi E m r e ÂRU D.G.S.A. Y. Gültekin D.G.S.A. G. Uysal D G.S.A. Y. Ak D.G.S.A. P. Sguridis Î.M.N.
Ö.Y.O dur. Pavlos Sguridis'in k u r s d a tut- tuğu enteresan n o t l a n gelecek sayımızda yayınlayacağız.
I. B. B A K E M A Kimdir?
8. M a r t 1914'te Groningen ( H o l ' a n d a ) da doğdu. Groningen Yüksek Teknik Oku- lunda, A m s t e r d a m Yapı Sanatı Akademi- sinde (cum laude) okudu. Halen Rotter- d a m ' d a yaşamaktadır. Delft Teknik Üniver- sitesi Ordinaryüs P r o f e s ö r ü d ü r . Ayrıca St.
Louis (Washington Üniversity), Urbana (Illinois Üniversity), Cambridge ( H a r v a r d Üniversity) üniversitelerinde m i s a f i r pro- fesör olarak b u l u n m a k t a d ı r .
Bugüne k a d a r Edinburgh, Krakau, Var- şova, Trondheim, Berlin, Venedik, Roma ve Zagreb üniversiteleri ile R o m a ' d a k i Ame- rikan Akademisinde öğretim üyeliği yap- mıştır.
1947'den beri Profesör Broek ile birlikte çalışmaktadır. En önemli e s e r l e r i :
R o t t e r d a m , sosyal merkez, «Lijnbaan»da Çarşı merkezi, R o t t e r d a m ' d a Montessori lisesi, Nagede'de kilise, Berlin Hansavier- tel'de ikamet bloku, Amsterdam, Eindhoven, Hengolo, Leeuwarden şehir plânları tanzi- mi, Brüksel sergisindeki Hollanda pavyonu (Rietveld ve Boks ile), Hilversum'da Radyo binası.
Marl (Essen) Belediye binası için açı- lan beynelmilel p r o j e yarışmasında I. ödü- lü kazandı.
İskoçya Mimarlar Derneği ile Avusturya Merkez Mimarlar Birliği'nin şeref üyesidir.
Northern Elektrik T ü r k A.Ş.
Ümraniye Telefon
Fabrikası
sistemi uygun b u l u n m u ş t u r . Bu açıklık ;ki şed düzenlenmesine uygun bir açıklık ol- duğu için d?Jıa önce Chrysler f a b r i k a s ı n d a kullandığımız sistem (Bk. Arkitekt No:
316) kul'anılmıştır.
Ancak b u r a d a ynpılan karşılaştırmalar
MİMARLARI:
Doğan T E K E L İ Î.T.Ü Sami SİSA İ.T.Ü
Fabrika yöneticileri, yer seçimi için İs- tanbul'un b ü t ü n sanayi bölgelerini incele- mişler, sonunda; Ümraniye'de bugün fab- rikanın inşa edildiği arsayı uygun bulmuş- lardır. Bu şekilde mevcut i m a r plânında sanayie ayrılmakla b e r a b e r henüz kulla- nılmıyan Ümraniye bö'gesi gözönünc çık- mış b u r a d a yeni sanayi kuruluşları biri- birini takip etmeye başlamışlardır.
Fabrikada; büyük telefon santralları imalâtı, telefon apareyleri kısmı imalâtı ve m o n t a j ı yapılması kararlaştırılmıştı.
İlk e t a p t a 400 kalifiye işçinin çalışaca- ğı 7000 m2 lik fabrika binası ile 2200 m2 lik, idare ve sosyal tesisler istenmekte bu bö-
lümlerin biribirlerine en sıkı şekilde bağ- lanması ve gelecektc her b ö l ü m ü n kolay- lıkla iki misli veya daha fazla büyüyebil- mesi istenmekte idi.
Tesisin genel yerleşme plânı bu veri- lerden çıkmıştır. Ayrıca f a b r i k a d a yapı- lacak imalâtın ince ve dikkatli bir çalışma- yı gerektirmesi nedeni ile yapının işçilik ve malzeme b a k ı m ı n d a n iyi bitirilmesi âde- ta b;r l a b o r a t u a r niteliği taşıması gerek- mekte idi. Ortaya konan veri'erc göre ge- nel yerleşme plârn kararlaştırıldıktan son- ra; f a b r i k a kısmında makine- yerleştirmesi, nin ve imalâtın gerektirdiği kolon aralık-
ları etüd edilerek 12 00 X 12.00 lik b i r aks m a k e t
giriş
sonucunda taşıyıcı kolonların çelik 3'erine p r e k a s t b e t o n a r m e elemanları olması eko- nomik b u l u n a r a k o yola gidilmiştir.
Çatıda iyi bir ısı izolâsyonu sağlamak amacı ile üstte oluklu eternit altta düz cternit a r a d a cam p a m u ğ u ile bir sandöviç sistem uygulanmıştır. Bu sistemin hafif beton yapı elemanları kullanarak yapıla- cak bir izolâsyona göre daha ekonomik ol- duğu hesaplanmıştır.
Fabrika binası cephelerinde prese tuğ- la ve düz eternit levhalar, idare bloku cep- helerinde sunî taş plâk cephe kaplaması ve prese tuğla kullanılmıştır. İ d a r e binası güney cephesi p r e k a s t b e t o n a r m e eleman- larla güneşten k o r u n m u ş t u r . Yapı mali- yeti; imalâtın gerektirdiği b ü t ü n özel te- sisat ve çevre düzenlenmesi dahil olmak üzere takriben 11.000.000 TL. o l m u ş t u r .
Bu yapıda p r o j e düzenlenmesi safha- sından inşaatın kabulüne kadar; yakın iş- birliğinde b u l u n d u ğ u m u z ve f a b r i k a n ı n komplike fonksiyonunun gerektirdiği plân- l a m a d a birlikte çalıştığımız, meslekî bilgi ve anlayışını çok t a k d i r ettiğimiz eski fab- rika m ü d ü r ü Y. m ü h e n d i s Keith Pitcher'in adını anmağı zevkli b i r vazife telâkki et- mekteyiz.
Yapı'nın statik p r o j e ve hesaplarını Y. müh.
Yıldırım Altav
Tesisat projesini Y müh. İlhami Nural Elektrik projesini Müh. Bülent Cedetaş Şantiye k o n t r o l şefliğini Y. Müh. Halûk Güvenç yapmıştır.
Müteahhit f i r m a İ N T E S Ltd. Şirketidir.
ön cephe
B i r l e ş i k a l m a n i l â ç
f a b r i k a l a r ı T o p k a p ı
MİMARLARI :
Doğan T E K E L İ İ.T.Ü Sami SİSA İ.T.Ü
Topkapı'da eski Londra asfaltı üzerin- de Birleşik Alman İlâç Fabrikaları'nın mev- cut yapıları yeni bir a m b a r binası, bir ima- lâthane bloku ve bir sosyal blok ilâve edil- mek suretiyle tevsi edilmiştir.
1953 - 54 yıllarında Alman Bayer Fab- rikaları teknik b ü r o s u n c a projeleri hazır- lanan mevcut yapı'mn da ileride tadil edil- mesi d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e n cephe dokusu gözö- nüne alınmamış, yeni bloklarda p r o g r a m verilerini ve günümüzün m i m a r i anlayışı- na uyularak yeni bir m i m a r i geliştirilmiş- tir.
Arsa darlığı, mevcut yapıda yerleşmiş
imalât şekli ve tesisata uymak zorluğu ye- ni yapılarda bazı zorlamalara yol açmıştır.
Bunlar arasında; sosyal blokta soyunma odaları ve duşların girişin üstündeki kata m e m u r ve işçi yemekhaneleri ile mutfağın cn üst kata yerleştirilmeleri ve b u n u n so- nucu tesisatın b ü t ü n katları kesmesi söy- lenebilir.
İnşaat, maliyeti dış tesisler, bahçe du- varları çıkarılırsa, m - başına 800 lira ol- m u ş t u r . Bu bedele b ü t ü n tesisat dahildir.
Eu yapıda Statik projeleri Y. m ü h . Yıldı- rım Altav.
Tesisat projelerini Y. müh. Kcvork Çilin- giroğlu
E ' c k t r i k projelerini Simko yapmıştır.
Şantiye kontrolünü idare adına önce Y. m ü h . Nalıit Küçük, sonra Y. m i m a r Sır- rı Aka yapmışlardır.
Müteahhit f i r m a Suavi Karaali, Özdemiı- Alkava firmasıdır.
maket
MEVCUT FABRİKA BINAS'
3. Kat planı
3 KAT PLANI
ilaç Fabrikasının muhtelif dış görünüşleri
oluklu m u k a v v a f a b r s k a s s G e b z e
MİMARLARI:
Doğan T E K E L İ İ.T.Ü
u m u m i g o r u n u ş F o t o : G U L T E K I N ÇİZGEN
Sami SİSA İ.T.Ü
Ankara . İ s t a n b u l y o l u n d a . Gebze'yi 6 km k a d a r geçtikten s o n r a Dilovası mevki- inde ve ana yoldan h a f i f ç e içeri çekilmiş bir arsada inşa edilmiştir.
F a b r i k a . k â ğ ı t t a n oluklu m u k a v v a imal etmekte s o n r a ' d a b u n l a r ı çeşitli k o n f e k - siyon m a k i n a l a r ı ile kesip d i k e r e k a m b a l â j kutu.'an haline g e t i r m e k t e d i r .
Yapı p r o g r a m ı n d a ; b u i m a l â t ı n , h a m ve m a m u l m a d d e d e p o l a r ı n ı n y e r aldığı U.OOOm2 lik f a b r i k a kısmı ile; 80- 100 k a d a r kalifiye işçi için sosyal tesisler, k a f e t e r y a , idare ve t r a f o , k a z a n dairesi v.s. gibi hiz- met hacimleri b u l u n u y o r d u .
Bu p r o g r a m , i d a r e ve sosyal tesisler, fabrika ve h i z m e t binası o l m a k üzere 3 blokta gerçekleştirilmiş, f a b r i k a ' n m b i r aks daha i d a r e b l o k u n a doğru genişliyebi- leceği ö n g ö r ü ' m ü ş t ü r .
Fabrika için m a k i n a l a r ı y a p a n f i r m a n ı n hazırladığı yerleşme plânı t a r a f ı m ı z d a n eleştirilmiş, i m a l â t s a f h a l a r ı n a ve iç sirkü- lasyona çok d a h a elverişli b i r y e r l e ş m e sağ- lanmıştır.
F a b r i k a k ı s m ı n ı n çok kısa z a m a n d a in- şa edilerek m a k i n a m o n t a j ı n a h a z ı r hale getirilmesi- z o r u n l u l u ğ u y a n ı n d a e k o n o m i endişesi yeni b i r yapı tekniği a r a ş t ı r m a s ı n a yöneltmiş; yapılan çeşitli maliyet m u k a - yeseleri s o n u c u n d a b u g ü n u y g u l a n a n sis- tem k a r a r l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r .
Yapı s i s t e m i şöyledir :
10.00 m t x 15 00 m t a k s aralıklı b. ar- m e k o l o n l a r ve k o l o n l a r ı 10 m t lik açıklık d o ğ r u l t u s u n d a bağlıyan H biçimli beto- n a r m e k o l o n l a r y e r d e p r e f a b r i k e o l a r a k imal e d i l m i ş l e r d i r . Fevkalâde zayıf olan ze- min t e m e l l e r için f o r e kazık s i s t e m i n i ge- r e k t i r d i ğ i için b i r y a n d a n temel kazıkları çakılırken b i r y a n d a n b. a r m e kolon ve kirişler, b i r y a n d a n çelik çatı m a k a s l a r ı ş a n t i y e d e ayrı ayrı y e r l e r d e h a z ı r l a n m ı ş , s o n r a h e p b i r d e n m o n t a j a geçilmiştir. H bi- ç i m i n d e k i kirişler d e t a y ve f o t o ğ r a f l a r d a g ö r ü l d ü ğ ü gibi aynı z a m a n d a yatay d e r e görevini y a p m ı ş l a r d ı r . P r e f a b r i k e kolon- l a r 7 ton, kirişler 10 ton ağırlıkları ile ko- layca m o n t e e d i l m i ş l e r d i r .
Bu teknikle, 11.000 m2 lik f a b r i k a ala- nı 6 ay gibi bir s ü r e d e t a m a m e n kapatıla- r a k m o n t a j a h a z ı r gale getirilmiş, d ü ş ü n ü - len sistemin z a m a n ve maliyet b a k ı m ı n - d a n a v a n t a j ı u y g u l a m a s o n u n d a o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r .
İ d a r e , sosyal tesisler ve h i z m e t b l o k u klâsik usullerle inşa edilmiştir. Taşıyıcı yapı e l e m a n l a r ı kiriş ve k o l o n l a r çıplak be- t o n o l a r a k b ı r a k ı l m ı ş dolgu elemanı o l a r a k b ü t ü n b l o k l a r d a ytong d u v a r elemanı kul- l a n ı l m ı ş t ı r .
Ytong e l e m a n l a r derzli işlenerek ayrıca
B e t o n i t e ile beyaza b o y a n m ı ş t ı r . vaziyet planı M : 1: 2500
A fabrika bloku fabril»
' ÎT)
i ' f "
mmmmmaaam
^ V'.-V.V.- ' - '
Yapının t a m a m ı 14.000 m2 yüzölçümü kaplamaktadır. Yapı maliyeti, b ü t ü n dış yollar, tel çit, bahçe düzenlenmesi ve tek- nolojik tesisat dahil olmak üzere 9.400.000 TL. o l m u ş t u r . Yalnız f a b r i k a bloku. geniş aks açıklıkları ve net 7 m t yüksekliğine
®
• f y j J a f c I $
<3). © d " ® " d f e
® ^
* #
muhtelif görünüşler
rağmen, tesisat hariç olmak üzere 410.
TL. m2, b ü t ü n yapı iistüste ve herşey da- hil oîmak üzere 670. TL. m; ye çıkmıştır.
Statik hesap ve p r o j e l e r Y. müh. Yıl- dırım Altav, tesisat projeleri Y. m ü h . Ga- zanfer Uğural. elektrik projeleri Elek. müh.
Bülent Cedetaş t a r a f ı n d a n yapılmıştır.
Müteahhit f i r m a ENKA Koli. Şti'dir.
İnşaat boyunca şantiye k o n t r o l ü n ü bü- romuz adına Y. müh.-mimar Gürmen Ça- kırkaya yapmıştır.
A R K E O L O G Y A :
sardes artemis tapınağı
Arkeolog İ. TUNAY
Sardes Artemis tapınağı, Manisa'nın Sa- lihli ilçesine bağlı m e ş h u r harabelerin bu- lunduğu Sart köyündedir. Şehir; Lidya kra- lı Krezüs'un ünlü «Altın Şehridir». Bu .de- virden kalma, Lidya binası diye bilinen bir Sunak ve arkaik devre ait bir t a p m a k var- dır. Fotoğraf ve plânlarını gördüğümüz ta.
pmak ise, arkaik mabedin üzerine inşa edilmiş olan Klâsik devir sonuna ait ola- nıdır.
Sardes ve do'ayısiyle t a p m a k üzerinde araştırma yapanlar arasında, ilk defa bu- rayı ziyaret eden, 1670 senesinde Thomas Smith (1) olmuş ve t a p m a k ile ilgili b i r eser yazmıştır. 1699 senesinde E d m u n d Chiskull (2) ve 1750 senesinde iki Alman J. A. Von Egmont ve J. Heyman (3) gör- dükleri 6 s ü t u n d a n ve b u n l a r d a n birinin yerinden oynatılmış olduğundan söz eder- ler. 1750 senesinde Fransız Charles de Peys- sonel (4) Sardes'e geldi. Charles, basılmak üzere harabelerin şekillerini çizen ilk ziya- retçidir. Bir s ü t u n u n yıkıldığından bah- seder. 1764'de Sardes'i ziyaret eden Ric- hard Chandler, (5) iki parçalı arşitrav, an- te ve sütunların güzelliğinden bahseder.
1812'de Sardes'e gelen C.R. Cockerell, (16) mabedin b i r plânını vermektedir.
Bundan sonraki ziyaretçiler ve bunla- rın sonuncusu olup maksatlı b i r şekilde bu- raya gelmiş o!an Amerikalı Butler, Sardes
. • İ T :
Tapmağın ivonien nizamındaki kolonları
Artemis tapınağında, gerekli kazının yapıl- masına k a r a r verir. 1910 - 14 seneleri ara- sında, 5 kazı mevsimi sonunda hafredilmiş bir Artemis mabedini gün ışığına çıkarma- ya m u v a f f a k olur.
1958 senesinden sonra, Amerikalı Prof.
H a u f m a n n başkanlığında, tapınağın içinde ve günev-doğusunda bazı s o n d a j l a r yapıl- mıştır.
° " - ^MSnuj
• : : '
i
\Tapınağın planı
Yukarıda da bahsettiğim gibi, tapınak- tan önce yapılmış b i r Lidya binası ve arka- ik tarzda daha erken devre ait bir mabcd vardı. B u n l a r d a n Lidya binası. dikdört- gen plânlı, k u m t a ş m d a n yapılmış, yedi ba- samaklı b i r yapıdır. Mahiyeti t a m olarak anlaşılamamış, Yunanlılar zamanında su- nak olarak kullanılmıştır.
K u m taşından ibaret yapının tarih- lendirilmesine, Krezüs devrine (M.Ö. VI.
y y.) ait bir sikkenin b u l u n m a s ı yardım- cı olmuştur.
Uzun seneler Pers'lere Satraplık mer- kezliği yapmış olan Sardes şehri M.Ö. 499 senesinde İon'yalılarm tahribine uğradı- ğında arkaik m a b e d ' d e şehirde yıkılan ve yakılan yerler arasında b u l u n u y o r d u . Tapı- nağın tamiri h u s u s u n d a Satrap Artafernes gerekli emirier vermiş ve restorasyon iş- lerine başlamıştır. Çok az izlerine rastla- nan bu erken örnekden sonra 350 yıllarında b u g ü n k ü mabed inşa edilmiştir. Kült hey- ke'inin yanındaki yarıklardan çıkarılan M.Ö. 4 . 2 y. y. ait madeni p a r a l a r mabedin bu devrede de kullanıldığını göstermekte- dir.
İskender zamanında veya ölümünden sonra tahrip edildiğine dair bir delile sa- hip değiliz. Yalnız ya İskender'in mirasçı- ları zamanında vahutta bir deprem sonu- cunda tahrip olduğuna dair mimari kalın-
tılar bize ip ucu vermektedir. M.Ö. 2. y. y.'da t e k r a r tamir gören tapmak, hiç bir zaman t a m a m l a n a m a m ı ş t ı r . Bu devrede ihtiyacı olana ödünç para vermiş, bir nevi b a n k a vazifesi g ö r m ü ş t ü r . M.S. 1. y' y.'daki bir depremde bir kere daha yıkılmış, tarihe ince detaylar yönünden t a m a m l a n a m a m ı ş olarak geçmiştir. Bizans'lılar zamanında güney-doğu köşesine çift apsisli b i r kilise ilâve edilmiştir. Bu zamanda da akıl has- tanesi olarak kullanılmıştır.
Yapıdan a r t a kalan ayaktaki iki sütun . ve bu kiliseyi bugün de görmek m ü m k ü n - dür.
Sardes Artemis tapmağı, psevdodipteros tarzındadır. Ön ve a r k a cephesinde iki sı- ra, uzun yan kenarlarında ise b i r sıra sü tun dizisi vardır. Kısa t a r a f l a r ı 8, uzun ta- y f l a r ı 20 s ü t u n l u d u r . Mabedin kısa ta- rafları sitilobatm alt u c u n d a n 45. 55 m., uzun t a r a f l a r ı 97, 94 m.'dir. Yedi basamak- lıdır. Fakat üstten iki sırası kaybolmuştur.
Bu k a d a r yüksek bir kaide, Klâsik devir- de Anadolu'da mevcut b i r tradisyonu gös- termektedir. B a s a m a k l a r 21 . 23 cm. yük- seklikte, 36 - 37 cm. genişliktedirler. Taş iş- çiliğinin en güzel örneklerinden birini ba- samaklarda görebiliriz.
Sütunlar, başlı başına birer kaideye sahiptir. Kare plintoslar üzerinde, üst üs- te, yassı, yuvarlak, konkav ve konveks lev- h a l a r b u l u n u r . Eski İon üslübu adı verilen b u şekildeki kaideler, doğu cephesindeki iki sütun kaidesi hariç olmak üzere b ü t ü n sü- tun kaidelerine tatbik edilmiştir.
Doğu cephesindeki iki sütun kaidesi Arkeoloji dilinde p o s t a m e n t olarak geçen yüksek sütun kaideleridir. Bu kaidelerin üzerlerinin süslü olduğuna dair izler bugün- de mevcuttur. Yunan mimarisinde bu tip kaidelere rastlamıyoruz. Bu tarzdaki sü- tun kaidelerinin menşeini Doğu Sanatında aramamız lâzım gelir. Sardes Artemis ta- pınağında görülen bu tezyini motiflerle kaplı kaideleri, mabedi inşa eden sanatkâ- rın buluşu olarak kabul edemeyiz. Çünkü Anadolu'da, bazı yerlerde sütun kaideleri- nin süslenmiş olduğunu görüyoruz. Lidya Kralı, Krezüs'un. Efes Artemis tapmağına hediye ettiği 36 s ü t u n u n kaideleri üzerinde ve yine Didima Apollon tapmağının cep- hesindeki 8 s ü t u n üzeıinde görebiliriz.
Motifli sütun kaidelerinin menşeinin doğuda a r a n m a s ı lâzım geldiği fikrinin doğ- ruluğunu, Tyreos kralı Hiram t a r a f ı n d a n yaptırılan Jenovah (7) mabedi ile Hitit (8) mimarisinde ve Asur (9) t a p m a k l a r ı n d a görmek m ü m k ü n d ü r . Bunların hemen hep- si ilk görüşte postamentleri akla getirir.
Batılı sanatkârlar, doğu özelliklerini ba- tılı ölçülere u y d u r a r a k kullanmışlardır, di- yebiliriz.
Sardes Artemis tapmağı, üç kısımda incelenebilir:
1 — Pronaos, 2 — Naos (sella), 3 — Opistodomos,
1 — Pronaos : İki girişi vardır. Batı- dakine merdivenle çıkılır.
Her iki giriş tarafının önünde de ikişer
Naos'u
sütun vardır. Batı t a r a f t a k i s ü t u n l a r kaide- leri ile birlikte kaybolmuşlardır.
2 — Naos : Tapmağın en problemli ye- ri burasıdır. Naos'un ortasından geçen bir duvar mekânı ikiye bölmektedir. Bu duvar ile b u n u n doğusunda kalan büyük bir kült heykeli kaidesi vardır. Burada 1910 . 14 se- nelerindeki kazı sırasında b i r dev kadın başı b u l u n m u ş t u . Baş Amerika'ya bir çok eser ile b e r a b e r g ö t ü r ü l m ü ş t ü . Fakat Ha- lil E d h e m beyin (10) şahsî gayreti ile geri getirilmiştir.
G. Gruben'in (11) fikrine göre, dev ka- dın başı İ m p a r a t o r i ç e Faustina'ya aittir.
Bu büyük kaide de F a u s t i n a ' n m heykelini taşımak için yapılmıştır. Tapmağın Arte- mis'e ait olduğunu biliyoruz. İ m p a r a t o r ai- lesi b u r a d a mabedi Artemis ile bölüşmek- tedir. Ay ışığı tanrıçası Artemis, ölü kültü ile ilgili olarak Naos'un Nekropol'e b a k a n batı tarafında, Akropel'e b a k a n t a r a f ı n d a da İ m p a r a t o r ailesi ibadet görüyordu. Ay- nı Roma'daki Venüs tapmağında olduğu gibi.
Prof. H a n f m a n n ' a (12) göre ise, dev ba- şın bir kadına ait olmayıp, tanrı Zevs'e ait olduğunu ve tapmağın da. Zevs - Artemis'in birlikte ibadet gördükleri bir yer olduğunu söyler. Akla daha yakın geleni, Hellenistik devirde Artemis'e tek olarak ibadet edildi- ği, Roma devrinde Naos'u bölünmek sure- tiyle İ m p a r a t o r ailesi ile birlikte ibadet g ö r d ü ğ ü d ü r .
3 — Opistodomos : İçinde iki sıra, dör- derden 8 sütun vardır.
Doğu t a r a f ı n a geçiş yoktur. Batıda ise, Lidya devrinde yapılan k u m t a ş ı bina hem sunak ham de merdivenleri vasıtasiyle ma- bedden çıkılan bir yer m a n z a r a s ı n d a d ı r .
Sardes Artemis tapmağı aşağıda kısa- ca sözünü edeceğim hususlar ile, ante (13) süsleri; Priene, Athena, Polias ve Mavsele- oum, sütun kaideler;i Efes Artemis, Mag nesia Artemis ve Didima Apollon sütun gövdesinin yiv adeti; Efes Artemis ve Sa- mos Hera, s ü t u n başlıkları; Efes Artemis, arşitrav; Priene, Athena, Polias ile olan benzerlikler, Sardes Artemis tapınağının klâsik devir sonrasına tarihlendirmemize
BAYINDIRLIK BAKANLIĞININ PROJE YARIŞMALARI HAKKİNDA AÇIKLAMASI
yardımcı olan u n s u r l a r d ı r . Bütün b u ben- zer hususlar onun Yunan Dünyasındaki yerini ve tek kalmamış bir mabed olduğu- nu anlatmaya kâfi gelir, sanırım.
AÇIKLAMALAR : (1) H. C. Butler.
The Temple of Artemis.
Leyden, 1925 Vol. II. Part. I, s. 4. dip- not 1.
(2) H. C. Butler,
Aynı eser, s. 4., dipnot 2.
(3) H. C. Butler,
Aynı eser, s. 5., dipnot 3.
(4) H. C. Butler,
Aynı eser, s. 5., dipnot 1.
(5) R. Chandler, Travels in Asia Minör.
London, 1776, s. 252.
(6) H. . Butler, The Temple of Artemis.
Leyden, 1925. Vol II, Part I. s. 8. dip- not 2.
(7) H. C. Butler, Aynı eser, s. 97, dipnot 1.
(8) H. C. Butler;
Aynı eser, s. 97, dipnot 2.
(9) H. C. Butler, Aynı eser, s. 97, dipnot 3.
(10) A. M. Mansel,
«Halil E d h e m ve S a r t eserleri».
Edhem H. «Hatıra kitabı». 1948. c. 2, s. 6.
(11) G. Gruben,
«Studien zum Artemis Temple von Sar- dıs».
Athenische Mitteilungen. 1961. c. 78.
s. 192.
(12) G. M. A. H a n f m a n n ,
«The F o u r t h Campaign at Sardıs, 1961».
Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 1962, s. 34 . 35.
(13) K. H u m a n , Magnesia Am Maender.
Berlin. 1904. s. 74 - 75 ve 147.
A r k i t e k t ' i n K o l l e k s i y o n l a r ı
ödemeli posta ile adresinize gönderilir.
Bakanlığımızca açılan p r o j e yarışmaları hakkında bir süreden beri gazetelerde du- yurular yayınlanmakta ve bir meslek grubu- n u n genel k u r u l u n d a alman bir k a r a r yan- lış tefsir edilerek üyelere yarışmalara katıl- m a m a l a r ı telkin edilmektedir.
Bu d u y u r u l a r sebebiyle aşağıdaki açık- lamanın yapılmasına lüzum g ö r ü l m ü ş t ü r :
Bakanlığımızın k u r u l u ş ve vazifeleri h a k k ı n d a k i 3611 sayılı k a n u n u n 1. maddesi- nin H fıkrası yurt içinde p r o j e yarışmaları- nı düzenleme vazife ve yetkisini Bakanlığı- mıza vermiştir. Bu fıkraya göre hazırlanıp kanunî formaliteleri ikmâl ve 10/7/1952 gün ve 8195 sayılı Resmi Gazetede neşredilerek yürürlüğe giren yarışmalar yönetmeliği mer'i h u k u k nizamına göre Bakanlığımızca yeni yönetmelik hazırlanarak ve b ü t ü n ka- nunî formaliteleri ikmâl edilerek yürürlüğe
girinceye k a d a r meıı'i olup uygulanmaya devam edecektir.
Bayındırlık Bakanlığı, ç ı k a r m a k t a oldu- ğu m i m a r i p r o j e yarışmalarında meslek haklarını ve Mimarlar Odasının yönetmelik- lerini hiçe saymakta, yarışma düzenini ama- cından saptıran bir uygulama içinde bulun- m a k t a d ı r .
Oda Yönetim K u r u l u n d a ve Olağanüstü Şube Kongrelerinde alman k a r a r l a r a göre Bakanlığın yönetmeliklerimize aykırı olarak a ç m a k t a olduğu yarışmalara üyelerimiz ka- tılmayacak ve görev kabul etmeyeceklerdir.
6235 - 73G3 sayılı kanunla k u r u l m u ş olan Odamız, mesleğin gelişmesi ile ilgili hak ve yetkilerini kullanarak, Bayındırlık Bakanlı- ğına yarışmalarla ilgili, T.M.M.O.B. Genel Kurulunca onaylanmış yönetmelik ve Oda Genel K u r u l kararlarını intikal ettirmiş ve Bakanlık yönetmeliğine aykırı düşmeyen yarışma düzenleme ve j ü r i seçimi kuralları- nın uygulanmasını istemiştir.
Bakanlık yetkilileri mensuplarını j ü r i üyeliği ödeneğinden bol bol yararlandırmak alışkanlığın! terk etmeyerek, yarışmaların m i m a r l a r c a uygun görülen düzende açılma- sını reddetmişlerdir. Şunu da kamu oyuna açıkça d u y u r m a k isteriz ki, 1967 ve 1968 yıl- ları içinde 7'den fazla jürilik görevi almış olan 15 kişinin 13'ü Bakanlık m e n s u b u d u r . Bakanlıkça yapılan ilânlarda, Mimarlar Odasının kanunsuz isteklerde bulunduğu şüphesi yaratılmaktadır. Oysa Mimarlar Odasının Bakanlık yönetmeliğine aykırı dü- şen istekleri yoktur.
Bakanlığın eskimiş olan yönetmeliğini b u g ü n ü n şartlarına göre değiştirme kararı-
Bakanlığımız zamanla h ü k ü m l e r i eski- miş olan yönetmeliği bu günün şartlarına göre tadil kararını almış, hazırlıklarını bi- tirmiş, iyi bir iş birliği örneği vermek su- retiyie ilgili kuruluşların ve hassaten Mi- m a r l a r Odasıyle İnşaat. Makine, Elektrik Mühendisleri Odalarının fikrine de müra- caat etmiştir. Adı geçen kuruluşların büyük bir ekseriyeti mütalaâlarını bildirmiş olup b u konudaki çalışmalara devam edilmekte- dir.
Yukarıda açıklanan hususlar muvace- hesinde y ü r ü r l ü k t e olan kanun ve yönetme- liklere uygun olarak 1969 yılında Bakanlığı- mızca açılmış bulunan 6 ve açılacak olan 12 p r o j e yarışmasının devam edeceği ve bu yarışmalarda görev alacak veya yarışmala- ra katılacak olan TMMOB üyelerinin hakla, r ı n m mer'i kanunların teminatı altında bu- lunduğu ve k o n u n u n Bakanlığımızca izlene- ceği TMMOB üyelerine duyurulur.
na paralel olarak Odamızca hazırlanan ta- sarı, Bakanlığa iletilmiş ve işbirliğine hazır olduğumuz bildirilmiştir. Ancak bugüne ka- dar bu konuda bir dâvet vâki olmamıştır.
Ayrıca, m e m u r l a r ı n ı n olumsuz t u t u m u n u açıklamak üzere Bakanla g ö r ü ş m e talebimiz de cevapsız bırakılmıştır.
Bu nedenlerle Bakanlık yarışmaları dur- d u r u l m u ş ve üyelerimize tebliğ edilmiştir.
Usûlsiiz açılan yarışmaların iptâli için ge- rekli kanunî b a ş v u r m a l a r yapılacaktır.
Meslek haklarına ve bir Anayasa kuru- luşu olan Meslek Odalarının görüş'eri Ba- kanlıkça itibar edilmediği sürece d u r d u r m a kararı devam edecektir.
Üyelerimizin hakları ve yetkileri Bakan, lığın değil, Odanın teminat; altındadır. -Tek- r a r ve önemle duyururuz.
MİMARLIK ODASI
ARKİTEKT'in Notu : Uzun süredenberi, Bayındırlık Bakanlığı ile Mimarlar Odası Yöneticileri a r a s ı n d a s ü r d ü r ü l e n yarışma- lar hakkındaki anlaşmazlık, elân devam e t m e k t e ve b u n d a n resmî s e k t ö r ve mimar- lar z a r a r görmektedir. Her iki taraf, yayın- ladıkları bildirilerde, bibrirlerini suçlamak- tadırlar. Bir çokları. Odanın, b u konudaki t u t u m ve davranışlarının h u k u k î olmaktan ziyade, kişlse' ve hissî olduğu, Bakanlıkta- ki Yöneticilerin de, mimarlık camiasına m e n s u p kimseler olması itibarile, tarafla- rın anlaşmamasına imkân olmadığı, kanaa- t indedirler.
B A Y I N D I R L I K B A K A N L I Ğ I YARIŞMALARI H A K K I N D A
MİMARLAR ODASI AÇIKLAMASI
W9Pa
H a y y a m Oteli Sirkeci
Mimarı
Kâmil BAYUR D.G.S.A.
Dekorasyon Kâmil BAYUR
Y. D e k o r a t ö r : Sadi Faik İZLER İnşaatı Emaneten yapan Firma K E S İ N Taahüt ve Ticare-, İşleri LTD.
Şantiye Şefi
Mimar - Mühendis Saim GÜNER
Eskidenberi, liman ve gara yakın olan Sirkeci semtinde Oteller, toplu bir halde b u l u n m a k t a d ı r . Halen mevcut otellerin he- .nen hepsi konforsuz eski b i n a l a r d a n iba- rettir. Sirkecinin bu vasfını ve ticarî de- ğerini düşünen malsahipleri. b u r a d a bir yolcu oteli inşasına k a r a r vermişler ve Ho- ca paşa caddesi üzerine tesadüf eden par- sele, altında iki kat p a s a j ı b u l u n a n bir otel, a r k a cadde üzerindeki kısma da bir b ü r o binası inşa ettirmişlerdir.
Otel 60 odalı, 120 yataklıdır. Zemin kat- ta giriş, resepsiyon, m ü ş t e r i salonu bulun- m a k t a d ı r . Alttaki p a s a j d a 22 d ü k k â n vardır.
Zemin kat planı
cephe detayı
•S MANı PA'jA/ 0T£. K'SMINDAN
Eina b e t o n a r m e k a r k a s olup toplam inşaat 4000 M-' dir ve Üç Milyon T. lirasına ma!
olmuştur.
Bina iktisadî bir düşünce ile inşa edil- diğinden kullanılan malzemede ve deko- rasyonda sağlamlık, sadelik vc fonksiyon fikri h â k i m o l m u ş t u r .
Otelin girişinde gri m e r m e r kaplama ve merdiven b e j m e r m e r kaplanmıştır. P a s a j vc d ü k k â n zeminleri, f a m e r i t çinidir. Ban- yolarda tavana kadar m i k r o f a v a n s kaplan- mıştır. Banyo levazımatı Eczacıbaşı mamul- lerinden seçilmiştir. Yatak odaları duvar- ları mat plastik, k o r i d o r l a r ve holler m a t
yağlı boyadır. Oteiin zemin k a t doğraması a l ü m i n y u m d u r .
Otel turistik tarifeye tâbidir. Sirkecide yeniliği vs k o n f o r u ile büyük bir ihtiyaca cevap vermektedir. Oteiin ö n ü n d e veya ya kınında otomobilleri p a r k cdeçek bir ser- best saha b u l u n m a m a s ı tek m a h z u r d u r .
O T E L T I P Y A T A K K A T fl.AHı 8UR0 TIP KAT °LANı
Norma! yatak kat planı 117
m a k e t
Ş i k a g o da b i r
c a m i p r o j e s i
MİMARI :
Mehmet Sâkib ALTAY, A.İ.A.
Bir süre önce gündelik gazetelerde, «Şi- kago» da yaptırılacak bir cami projesi ya- yınlanmış ve bu teşebbüs hakkında bilgi verilmişti.
Caminin projelerini yirmi yedi yıldan beri Amerika'da çalışmakta olan m i m a r Mehmet Sakıp Altay hazırlamıştır. Bu sa- yıda, cami h a k k ı n d a kendisinden elde etti- ğimiz dokümanları ve bilgileri yayınlamak- tayız.
Şikago'daki Türk ve İslâm kolonisi b i r dinî ve sosyal merkezin yokluğundan daima şikâyetçi idiler. Bilhassa son yıllarda ol-
dukça kalabalıklaşan bu toplum, bir mü- teşebbis heyet k u r a r a k , cami avan proje- sini Sakıp Altay'a hazırlatmıştır.
Projenin incelenmesinden anlaşılaca- ğı gibi, cami tamamen m o d e r n anlamda inşa edilecektir. Mimarın ifadesine göre ilk hazırladığı eskiz, Mekke'de inşa edi- len ilk cami anlayışında, dışı t a m a m e n ka- palı bir mütevazı dikdörtgen prizmadır.
Fakat, cami y a p t ı r m a Komitesi üyele- ri ve diğer Türkler, caminin m u t l a k a kub- beli olmasını, m i m a r d a n istemişlerdir.
P r o j e bu isteğe uygun, t a m a m e n yeni
_
inşa malzemelerine göre hazırlanmıştır.
Cami, Şikago'da Lincoln p a r k ı n d a , yolların kesiştiği bir kavşak üzerinde kubbe ve pen- cereleri dışarıda, alt kat ile diğer kısım t o p r a k altında bulunacaktır. Minare İslâ- m m beş şartını sembolize eden muhtelif değerde beş ışıklı ş u t u n d a n ibaret olup,
klâsik m i n a r e şekilinden t a m a m e n ayrıl- mıştır.
kesit
kat p l a n l a n
Cami ve ileride inşası düşiinü'en kü- tüphane, daire plânlıdır. Kubbe, halen Ame- rika'da çok revaçta olan paslanmaz çelik- ten, özel bir teknik ile inşa edilecektir. İn- şaat B. Amerika'daki Türk ve İ s ' â m kolo- nilerinin yardımları ile yapılacaktır. Cami o r t a l a m a 300.-ÛJ3 dolara çıkacağı tahmin edilmektedir.
Cami projesini hazırlayan m i m a r Sakıp Aitay'm kısa biyografisi :
Sâkib Altav 1919 de İstanbul'da doğdu, eski Elâzığ meb'usu Fethi Aitay'm oğludur.
Robert Kollejden diploma aldıktan sonra, Amerika'da mimarlık tahsili yaptı. 27 yıl- danberi Amerika'da çalışmaktadır. İsmini taşıyan Clark . Altay and Associates Archi- teets'in ortağıdır. 7 çocuğu vardır. Büyük oğlu, Erol Altay İ s t a n b u l Robert KoFej Mühendislik Kısmında o k u m a k t a d ı r .
Sâkib'm yapdiğı ilk p r o j e Müh. M i m a r :
Mehmet Sâkib
ALTAY, A.İ.A.
dışdan görünüş
O n d o r d ü n c ü yüzyılın başlangıcında Bi- zans'taki karışıklıktan faydalanan T ü r k m e n beyleri ve k u m a n d a n l a r ı kısa z a m a n d a Ba- tı Anadolu'nun mühim bir kısmını işgal et- tiler. Bu arada Germiyen o r d u s u subaşısı Mehmet beyde Birgi, Avasluğu (Selçuk), Tire ve h a t t a Sakız adasını ele geçirdi (13081. Daha sonra da İzmir'i zaptederek (1326), Birgi şehrini h ü k ü m e t merkezi yap- tı Zaptettiği yerlerin idarelerini oğullan ara- sında taksim etti. Tire'nin idaresini de Sü- leyman beye verdi. 1350 yılında ise Osman- lılar b ü t ü n batı Anadolu'yu dolayısıyle ko- numuz olan Tire'yidc idareleri altına aldı- lar. (1)
Kapı tezyinatı
Bu gün Batı Anadolu'nun henüz eski karakterini kaybetmeyen kasabalarından bi- ri T İ R E ' d i r . B u r d a Türk mimarisi bakımın- dan dikkat çeken eserler m e v c u t t u r . Bunlar arasında ayrı önem taşıyan ve Müze olarak kullanılmakta olan ve II. Murad'ın kuman- d a n l a r ı n d a n Halil Yahşi Bey t a r a f ı n d a n yaptırılan YEŞİL İMARET veya YAHŞİ BEY Camiidir. Tire tarih' boyunca k ü l t ü r ve sanat merkezi olmuştur. Otuzdan fazla camii, türbeleri, bedesten; ve kütüphanesi b u n u göstermektedir. Ancak b u k a s a b a d a bulunan ve Batı Anadolu mimarisinde önemli yeri olan bu yapılar şimdiye k a d a r gereğince incelenmemiştir.
Tire'deki camiler plan tipleri, cephe tez- yinatı, sütün başlıkları ve bilhassa minare- lerindeki tuğla süslemeleri ile dikkati çe- kerler. Plan tiplerine göre genel olarak pa- veli cami, tek kubbeli cami, yan mekanlı cami ve avlusu medrese olarak kullanılan cami, olmak üzere gruplanabilir. Bunlar- dan başka değişik plan gösteren birkaç bi- na daha vardır. Ancak bunların tespiti, bu- rada yapılacak daha geniş bir çalışma ile sağlanabilir.
Biz b u r a d a üzerinde önemle durulmaya değer bir yapı olan Yeşil İ m a r e t camiinden bahsedeceğiz. Yan mekânlı camilerin Tire' deki tek örneği olan bu bina Türk mimar- lık varillinde varım kubbenin ilk defa b u binada kullamlmas' bakımından a y n c a önem taşımaktadır. Semahane olarak yapı- lıp sonra camii o ' a r a k kullanılan bina 1441 m (845 h) tarihinde yapılmıştır. (2) Uzun süre bakımsız kalmış olup 1945 yılında Mü- ze haline getirilmiştir. Bina moloz taş ve tuğla ile inşa edi'miştir. Üstte binayı çepe- çevre dolaşan çift sıra kirpi saçak görül- mektedir. Minare çıkıntısı hariç bina 20.80 m
yeşil imaret camii T i r e
Tülay ERGİL Sanat tarihçisi
genişliğine sahiptir. On kısımda 4.20 m ge- nişliğinde, kalan s u t ü n l a r d a n ve duvardaki izlerden anlaşıldığına göre 5 bölümlü bir son cemaat yerine sahiptir. Her bir bölü- m ü n üzeri k u b b e ile kaplıdır. Köşelerde düzgün taş işçiliği gösteren payeler vardır.
Payelerin arasındaki 4 s ü t ü n d a n 3 granit sütun ayakta d u r m a k t a biri ise yıkılmıştır.
Ön cephe sıva ile kaplanmıştır. Fakat sıva zamanla d ö k ü l m ü ş olup bugün bazı kısımları sıvasızdır. Oldukça dikkat çekici m u k a r n a s l ı bir girişi vardır. Yanlarındaki nişler de m u k a r n a s l ı a ı r . Devrine m a h s u s iyi bir işçilik gösteren kapı ise 1499 yılında İlyas Mahmut isimli birisi t a r a f ı n d a n yap- tırılmış olup, sanatkâr, motiflerin arasına kendi adını işlemiştir. Yıldız, bitki, ve geo- metrik motifler arasında p a l m e t ve rumi- lere rastlanıyor M e r m e r söveli b i r kapı ile camie girilir. Ortada 6.60X6.80 m ölçüsün- de üzeri k u b b e ile ö r t ü l ü esas m e k a n ve iki yanında 4.30X4.50 m ölçüsünde yan mekan- lar yer alır. Bu mekanların da üzeri kubbe ile ö r t ü l ü d ü r . Kubbenin alt yapı ile bağlan- tısı Türk üçgenleri iledir. Türk üçgenleri denilen geçiş usulu küçük ölçüde pandan- tif esasına istinat eden bir m e t o t t u r . (3) Türk üçgenleri ile k u b b e arasında 8 pen- cere ve bunların araları girinti çıkıntı teş- kil eden üçgenlerle kaplıdır. Mihrap tara- fında ise esas m e k a n d a n bir kemerle ayrı- lan üzeri dilimli yarım kubbe ile ö r t ü l ü bir
plan
mekan yer alır. Köşelere isabet eden dilim- lerin altında k a b a r t m a motifler görülür.
Bunların herbirindc ayrı desen görülmek- tedir. Mihrap oldukça derindir ve dışa çı- kıntı teşkil eder. Normal m i h r a p l a r a ben- zememektedir. Daha çok tekkelerde rast- lanan şeyhlerin o t u r m a yeri olarak ayrılan kısımları a n d ı r m a k t a d ı r . (4) "Yarım kubbe ile örtülü olan bu mekanın bir tanesi mih- rap duvarı olmak üzere 5 köşe'idir. Her cephesinde 1 pencere vardır. Mihrabın bu- lunduğu cephesindeki pencere diğerlerinden farklıdır. Daha üst seviyede ve yuvarlak ke- merlidir. Diğer cephelerdckilcr ise sivri ke- merlidir. B u n l a r d a n b a ş k a yan mekânların doğu ve batıya b a k a n cephe'erinde pence- re görmekteyiz Minare tarafında bulunan pencerede, sağ t a r a f t a tezyinatlı bir Bizans mimari parçası devşirme malzeme olarak kullanılmıştır. Böyle devşirme malzeme başka vapılardada kullanılmaktadır. Çift sıra sivri kemerli pencere alınlığında tuğ- la tezyinat görülmektedir. Bu pencerenin yanında kuzey doğuda oldukça yüksek bir k ü r s ü üzerinde yükselen m i n a r e ilk bakış- ta görülmektedir. Silindirik gövde üzerin- de çimen yeşili, f r ü z e ve yer yer de patlıcan renkli sırlı tuğlaların kullanılmasından mey- dana ge'.en baklava şeklinde süslemeler gö- rülür. Bu m i n a r e Birgi (5) ve Manisa Ulu camilerinin ve İznik'teki Yeşil Camiin mi- naresi ile benzerlik gösterir.
Yapının içi sonra o n a r ı m l a r sırasında badana ile ö r t ü l m ü ş t ü r . Müze olarak kul- lanıldığından duvar yüzleri çeşitli eserlerle kaplıdır. Detaylar rahatça görülemiyor. Ya- rım kubbenin dilimleri içerisinde ve yarım kubbe ile esas mekanı ayıran kemerde bit-
ki tezyinatlı kalem işleri yer alır. Yine bu mekanın duvarlarındaki, dilimli kemerli nişler içerisinde de kalem işleri vardır. Bun.
lar kemerde bulunanlarla aynı zamana ait değildirler, rozet halindedir. Mihrabın sağ yanında dairevi yuvarlağa uyan serviler var-
dır. Diğerlerinde de olması gerekmektedir.
Bu devre ait kalem işlerinin az oluşu ve çoğunun zamanla değişmesi yüzünden bu camin kalem işleri ayrı önem taşımaktadır.
Yarım kubbenin ilk örneğini tanıtmaya çalıştığımız Yeşil imaret camiinde gördük-
(devamı 124. sahifede)
m i n a r e — dıs görünüş — devşirme bizans taşlarile yapılmış bir pencere
yurdumuzda işlenen
y a p »
günahHan
Seyfi SONAD, Mimar D.G.SA.
Arkitekt okuyucularile, bu defa kültürel bir temas üzerinde dertleşmek ihtiyacını duymaktayım.
Eski d o k ü m a n l a r ı m ı tasnif ederken, Sultanahmet meydanının, havadan alınmış renkli bir resmi elime geçti. Cami vc eski eserleri p a r m a k l a r ı m l a kapattığım zaman, geri kalan kısmın Hiroşimamn atom bom- b a r d ı m a n ı n d a n sonraki d u r u m u n d a n hiç farkı yoktu.
Muhacir barakalarını andıran bir çok- ları yeni yapılmış, bir sürü bina!. Bu acık- lı d u r u m u daha fazla görmemek için, göz- lerimi kapadığım zaman gelmiş geçmiş es- ki belediye reisleri ve başta Prost olmak üzere Jansen, Jean Walter, Öelsner, Holz- meislcr'i hatırladım. Avrupa'da gece lokal- lerinde tanışılıp mütehassıs diye getirilen işsiz profesörler, yerli ve yabancı mütehas- sıslar, kafamın içinde bir suçlular resmi geçitı yaptılar.
Dokümanları tasnife devam ederken;
daha kuruluşu 25 - 30 yılı geçmeyen İsrail'e ait resimler arasında yepyeni H a y f a ' n m da fotoğraflarını b u l d u m . ,
ikinci dünya h a r b i n d e yerle bir edilen Berlinin imarından sonra, gidip gördüğüm Hansa - Virtel bölgesine ait yine havadan çekilmiş resimleri, h e r b a k ı m d a n i m a n ön planda gelmesi gereken S u l t a n a h m e t mey- danının fotoğrafları ile karşılaşdırdım. Ara- daki k o r k u n ç f a r k t a n nerede ise aklımı ka- çıracaktım. Tekrar, şehirlerimizin bozuk düzenleri, bilhassa İ s t a n b u l ' u n hali, gözle- rimin önünden geçti. Gece k o n d u l a r ve sa- laş gibi resmî gece k o n d u l a r ! Hiç bir şe- hircilik kaidesine uymayan meydanlar.
Eminönü meydanında, yayaların geçmesi için yer altı geçidi yerine yapılan iniş ve çıkış'ı ucuz! bir buluş olan demir merdi- venler, yol kavşaklarında, dünyanın hiç bir yerinde rastlanmıyan diş m a c u n u ve kon-
serve reklâmı k u t u l a r içinde, düdüklerile trafik konseri veren ve e t r a f l a şakalaşan trafik polisleri, geçit resimleri ve törenlerin ciddiyetini kaçıran t a k m a sakal ve bıyıklı mehter takımları, geç saatlerde iskeleleri, garları ve meydanları dolduran seyyar lo- kantalar ... velhasıl medenî b i r memleketle
Birkaç eski eserden gayrisi, gece konduları a n d ı r a n Sultan Ahmet çevresi havadan bir sefalet mahallesi manzarası göstermektedir.
bağdaşmıyacak bir sürü gerilik örnekleri bir turistik film gibi gözümün önün- den geçti!
Bütün bunların nedenlerini bir sözcük içine sığdırabiliriz. K ü l t ü r s ü z l ü k ! Kültür- süzlüğü ise aşağıdaki misaller ile açıklıva- biliriz.
, Yurdumuzda değil yüksek öğretim, lise ve ilk öğretim sistemi bile gereği gibi ku- r u l a m a m ı ş , daha öğretmenleri bile yetiştir- meğe başlamış değiliz. Nerede kaldı ki genç- leri uzay çağı icaplarına göre hazırlayalım.
Batı memleketlerinde, lise mezunları, yük- sek tahsile b a ş l a m a d a n önce, seçecekleri mesleklere göre, en azından bir yıl s t a j yap- mak mecburiyetindedirler. Gençler liselerde o derecede iyi yetiştirilmektedirler ki, açı- lan memuriyet ve p r o j e yarışmalarında en iyi dereceyi kazananlarına rastlanır.
İsviçre'de m i m a r l a r arasında açılan pro- je yarışmalarında bir yıllık s t a j devresinden sonra birincilik kazanan lise mezunlarına bile, tesadüf edilmektedir. Esasen İsviçre' de lise ve yüksek tahsil yapmak, şahsî ar- zuya tabi olmayıp, sınıf hocasının takdir ve tayinine bağlıdır. İlk okulda öğrencinin du-
r u m u , istidadına göre takip edilerek, hangi bilim ve meslek okuluna devam edebileceği test ile tayin ve tesbit edilip, ailesine bil- dirilir. Bu suretle gençler, istidatları olma- yan branşlarda vakit kaybetmeden hayata atılırlar. Dersleri takip edemiyecek derece- de geri olanlar ise, özel okullara gönderilir.
İkinci dünya h a r b i n d e n önce, yüzde ellisin- den fazlası, o k u m a yazma bilmeyen Sovyet Rusyamn, bugün ilim ve teknikte ön planı işgal etmesi, öğrencilerin daha u f a k sınıf- larda test usullerile istidatlarına göre mes- leklere ayrılmalarındandır.
Halbuki, bizde hala, gençler hiç bir ka- biliyet testine tabi t u t u l m a d a n , gelişi güzel, meslek seçmektedirler. H a t t a Üniversitele- rin, yüksek okulların yetersizliği yüzünden, gençlerimiz, bile bile, hiç arzulamadıkları Fakültelere girmekte ve b u r a l a r d a n diplo- m a a l m a k t a d ı r l a r .
Ve işte b u n d a n sonra da b ü t ü n hayat bu diplomaya dayanmakla geçer!
B u n u n neticesi çok defa mimarlıktan malzeme tüccarlığına, d o k t o r l u k t a n otelci- liğe, avukatlıktan keresteciliğe, generallik- ten çiftçiliğe geçtikleri görülür ve işitilir.
Hayfa limanı : İdareci ve şehircilerimizin ibretle incelemeleri gereken yeni bir şehir, titizlikle uygulanan plan ve k o r u n a n yeşil sahalar
Bu Kişiler nihayet zoraki seçtikleri mes- leklerden, imkân b u l u p istidatlarına uygun işlere geçmesini b a ş a r m ı ş l a r d ı r !
Ama, resmî görev kabul etmiş olan ida- reciler içinde, bu işe hiç merak ve istidatla- rı olmayanların direndikleri ve görevlerini s ü r d ü r d ü k l e r i görülür ve daima şehirleri- mizin başına gelenler de, hep bu tip idare- cilerden gelir.
Son kırk elli yıllık geçmişte, y u r d u m u z bu tip Vali, K a y m a k a m gibi İ d a r e âmirle- rinden çok z a r a r g ö r m ü ş t ü r .
İmârcı olarak geçinen b i r çok Valinin İ m a r ve Bayındırlık n a m ı n a ne büyük ha- talar işlediklerini hatırlarız. Manisa'da yol açmak bahanesile, Fatih'in okuduğu med- reseyi yıkdıran, Antalya'da p a r k y a p m a k bahanesile b i r e r anıt değeri olan yüz yıllık ağaçları kestiren, keza Mersin'de 1000 kişi- lik toplantı salonu olan halkevinin, hela ve
vestiyerleri d ü ş ü n m e d e n planlarını kendi- sinin hazırladığını övünerek ilân eden Vali- leri u n u t m a k kabil midir?
İstanbul Belediyesi İ m â r b ü r o s u n d a ça- lışırken, o günkü talimatnamelere uyma- yan bir kat ilâvesi isteğini yerine getirme- diğim, için bu işi s o n r a d a n yukarıdan idari baskı gören bir meslekdaşm, şu m ü t a l â a ile olumlu hale sokduğunu, hep hatırlarım :
«İstek h e r ne k a d a r talimat'a uygun değilse'de, mal sahibi ilâve edilecek katın ön t a r a f ı n d a bir teras yaparak, bu-
rasını saksılarla süsleyeceğine dair bir taah- h ü t n a m e verecektir. Bu suretle şehirin bu köşesine ayrı bir güzellik vereceğinden, m ü s a a d e edilmesinde bir m a h z u r görülme- diği!...
Bu idareyi maslahatçı zihniyetten dola- yı Eelediyeden ayrıldım. Profesör Holzme- ister'in b ü r o s u n d a Büyük Millet Meclisinin projelerinin tatbikat ve detay planlarında çalıştım. O zaman büyük işler, şehircilik planları âdeta yabancıların tekelinde idi.
Prof. Eğli Edirne, Çal, Acı payam i m â r planlarını yapıyordu. O sırada Denizli İ m a r
plânı eksiltmeye çıkarıldı Bakanlık i m â r b ü r o s u n u şosecilikten, şehircilik otorite- si haline gelenler idare ediyorlar b u işi de bilhassa yabancılara vermek için, âde- ta çırpmıyorlardı. Denizli imâr plânı ek- siltmesine iştirak için, ehliyet almak üze- re şehircilik dairesine m ü r a c a a t ettiğim- de, âdeta istihza ile karşılandım. Bana hangi şehir plânını yaptığımı sordular ve vesika almak için m u t a k a bir şehir plânı yapmış olmam icab ettiğini söylediler.
İki yıl şehircilik tahsili yaptığımı ve se- minerlere iştirak ettiğimi, İstanbul nâzım plânında çalıştığımı söyledi isem de müra- caatımı reddettiler!
Bu şebekenin h a k k ı n d a n ancak o za- manın Nafıa Vekili, inkılâpçı Sayın Ali Çetinkava gelebilirdi. Merdivenleri çifter ç i f t e r atlıyarak Vekilin yanına girdim.
B ü t ü n açıklığı ile d u r u m u soluk soluğa an-
lattım. Bana yardım etmeleri lâzımken kasden müşkülât çıkardıklarını söyledim.
Vekil, beni o t u r t a r a k ilgilendi, ben kahvemi içerken, Müsteşar ehliyet vesika- sını getirdi ve özür dilemeği de ihmal et- medi. Bu suretle şosecilerin k u r m u ş ol- dukları yabancı mütehassıs işbirliği de bozulmuş oldu.
Denizli'nin plânını hazırlarken, o zaman İ s t a n b u l ' u n plânlarını y a p m a k t a olan şe- hirci Prost'un çalışmalarını görmek ve on- lardan f a y d a ' a n m a k için, İstanbul İ m â r Bürosuna m ü r a c a a t ettim. Bana çalışmala- rı göstermediler, Prost hiç bir suretle ya- bancılara tatbikat plânlarının gösterilme- sine izin vermiyor, dediler. Ben ne bir emlâk komisyoncusu ne de bir mülk sahibi idim, bir şehir plânı yapan meslekdaş- dım, plânlar bektaşi sırrı gibi saklanıyor- du.
Halbuki, başka memleketlerde, şehir- cilik p l â n l a n , halkın bilgisine arzedilmeden, hiç bir şekilde kesinleşmediğini, Prost bil- mekte idi. S o n r a d a n bu çalışmaların, şe- hircilik çizim baremlerine uymadığı, ye- tersiz olduklarını öğrendim. Halbuki, Ba- yındırlık Bakanlığındaki şoseci şehircilcr, benim yaptığım Denizli plânında en hur- da tafsilâtı istedikleri halde, şehircilik ta- limatını P r o s t ' u n yaptığı İ s t a n b u l plânına
tatbik etmedikleri anlaşılıyordu.
.Uzun seneler sonra, İstanbul'a geldiğim- de, Prost plânının k ö t ü tatbikatını üzüle- rek g ö r d ü m . Gerekli yeşil sahalar muhafa- za edilmemiş, binbir türlü entrikalarla ge- ce kondu misali binalarla dolmuştu.
Sahil şehirlerinin en değerli yerleri, li- manların civarıdır. H a v f a ' d a bu gibi yer- ler titizlikle k o r u n m u ş t u r . Ankara plânını yapan Jansen bir münasebetle; Atatürk'e:
Ekselans, imâr plânlarını herkes tan- zim edebilir, f a k a t tatbikat az kişinin ya- pabileceği b i r iştir. Bu bazan harpleri ka- z a n m a k t a n bile, güçtür, demişti. Atatürk'ün sağlığında Ankara plânı titizlikle tatbik edildi ve medenî h a r b kazanılmıştı.
İstanbul'da bu h a r p kaybedilmiştir ve edilmekte devam etmektedir. Hayfa'da ise, İsrail, bu medenî h a r b i kazanmıştır, darı- sı bizim başımıza.
K O L I E K T İ F Ş İ R K E T İ İNŞAAT TESİSAT TAAHHÜT
Y . M U H . RASİN DEMİRSOY ve O R T A K L A R I —
• ERZURUM 400 YATAKLI VEREM HASTAHANESİ
• ERZURUM ATATÜRK Ü N İ V E R S İ T E S İ K Ü T Ü P H A N E B İ N A S I
• ERZURUM ATATÜRK Ü N İ V E R S İ T E S İ YURT B İ N A S I
• KARAMÜRSEL ETERNİT FABRİKASI
• İSTANBUL VELİEFENDİ H İ P O D R O M U B E T O N A R M E TRİBÜN İNŞAATI
• İZMİR TURYAĞ FABRİKASI
• İZMİT ÇELİK HALAT V E T E L F A B R İ K A S I
• ERENKÖY GENOTG MONTAJ F A B R İ K A S I
• Ş E K E R SİGORTA UMUM MÜDÜRLÜK B İ N A S I
• ERZURUM Ç İ M E N T O F A B R İ K A S I
• İ Z M İ T BASTAŞ T E S İ S İ İNŞAATI
• TOPTAŞ ( F İ A T ) OTOMOBİL FABRİKASI
• Ü N Y E Ç İ M E N T O F A B R İ K A S I
Adres : Meclisi Meb'usan caddesi No. 7, Salıpazarı Ham k a t : 9, Karaköy - İstanbul Telefon : 49 70 20 - 49 70 21 Telgraf Adresi: İ S İ N T E S - İstanbul
ARK. — 78
(baş tarafı 121. sahifede)
ten sonra, bunun İstanbul'daki örneklerini ele alırsak 1757 . 77 tarihinde yeniden yap- tırılan Fatih caminin planında değişik şe- kilde görmek m ü m k ü n d ü r . Yapının planı, ortada bir kubbe ile kible tarafında yarım kubbe ve iki t a r a f ı n d a üçer yan kubbeden ibarettir. Önde 5 bölümlü son cemaat yeri vardır. Bu plan 1473 tarihli Ü s k ü d a r ' d a Rum Mehmet Paşa camiinde t e k r a r görül- mektedir. Yine İstanbul'da Atik Ali Paşa camiinde de bu plana rastlıyoruz
İstanbul'daki yapıların dışında Konya- da 1512 - 20 tarihli Selimiye camiinde çok az farkla aynı plan görülmektedir. Yuna- nistanda da 1458 tarihli Fethiye camiinde de bu plan tatbik edi'miştir. (öt
Yeşil İmaret camiinin yan mekanlı pla- na göre inşa edildiğini y u k a r d a belirtmiştik Bu plan tipinde olan yapılar İznik'te Ya- kup çelebi zaviyesi ( ), Nilü fer H a t u n İmareti (13S8 ) ve son ka-
zılarda incelenen Sultan Ortuuı ,7) camii öc yan mekanlı bir camidir. Ş'mdıyı; k a d a r bu tipin İznikte 1388 tarihli Nilüler H a l a n ima- reti ile 55 yıl sonra haşladığı kabul edil- m e k t e idi. Yan mekanlı plân tipinin geliş- miş şeklini Bursa'da I. Murat caminde (1360 - 1389), Yıldırım camiinde (1389 - 1403), Yeşil camide 1413 - 21) ve II. Murat cami- lerinde 1421 . 51) görülmektedir. Yine bu plan tipini gösteren Edirnedeki II. Murat camiidir. (?)
Tire'de Yeşil İ m r e t ' t e başlayan varım kubbe gerek Beyazıt, Süleymaniye ve Kılı;
Ali Paşa camilerinde (9) ve gerekse d ö r t yarım kubbeli yapılarda m e k a n ge'işiminds önemli rol oynamıştır.
Tülay ERGİL 1 — ALİ Kızıltan, Anadolu Beyliklerinde
cami ve mescitler, İ s t a n b u l 1958, s. 95 2 — E. Diez - O. Aslanapa, Türk sanatı, İs-
tanbul. s. 302, Şek. 549; R. Anheqqer, cEski Fatih cami'i meselesi», Tarih Der- gisi Sayı. 9 s. 155
3 — D. Kuban, Osmanlı dini mimarisinde iç m e k a n teşekkülü, İstanbu1, 1958, s. 13 4 — S. F.yice, Zaviyeler ve zaviyeli camilcr,
İ s t a n b u l İktisat mecmuası 1963, s. 40 5 — R. Rıefsthal, Turkısh a r e l u t e e t a r e m
s o u t w e s t e r n Anatolıa. Cambridge, 1931, s. 32 - 35
6 — S. Eyice, Yunanistanda Türk mimari eserleri, Türkiyat mecmuası, cild IX, İstanbul, 1954, Res. 7
7 — 1964 9 - 17 temmuz arası Sanat tarihi E n s t i t ü s ü b u r a d a kazı yapmıştır. («Ok- tay Aslanapa» Sanat tarihi yıllığı, Sa- n a t tarihi Enstitüsü, 1964 - 65).
8 — D. Kuban, Aynı eser, S. 17
9 — Tahsin Öz, İ s t a n b u l c a l i l e r i , İstanbul, 1964, şek. 36, 53, 74
