ARKİTEKT
M İ M A R L I K , Ş E H İ R C İ L İ K V E B E L E D İ Y E C İ L İ K D E R G İ S İ Revue mensuelle
d'architecture-d'urbanisme et des arts decoratifs
Montlıly publicatioıı on architec-ture city plannmg and decoration
Monâts heft f ü r baukunst staedtebau und dekoration İMTİYAZ SAHİBİ VE BAŞ YAZARİ : ZEKİ SAYÂK, U. NEŞRİYAT MÜDÜRÜ ABİDİN MORTAŞ ADRES : ARKİTEKT ANADOLU HAN No. 32 EMİNÖNÜ , İSTANBUL TELEFON : 2 2 1 3 0 7
KURULUŞU: 1931 Cild : 24 No. 281 A b o n e ş a r t l a r ı : Yıllığı 20.— T.L. Altı aylığı 12.— T.L. Sayısı 6,50 T.L.
Yabancı memleketler için : 25. T.L. İlân tarifemiz talep üzerine gönderilir. ARKİTEKT'in KOLLEKSİYONLARI: 1931 — 1935 1936— 1940 1941 — 1945 1946— 1954 25.— T.L. 22,50 T.L. 20.— T.L. 20.— T.L. Bütün yazı; foto; resim ve abone bedelleri ARKİTEKT'in adresine posta ile gönderil-melidir. Basılmıyan yazılar iade edilir. Adreslerini değiştiren abonelerin en geç iki ay içinde idarehanemizi haberdar etme-leri lâzımdır. Aksi takdirde kaybolan der-gilerden Müdürlüğümüz mes'uliyet kabul
etmez.
Pour tout payement et demande des ren-seignements; ainsi que pour tout envoi des documents, tels que photos, articles, annon-ces bibliographie â inserer, s'adresser â la
Direction.
Adresse: A R K İ T E K T No. 33 Anadolu Han, Eminönü
İstanbul Turquie Ankara Mümessili Y. Mimar
Neşet Akatay
MESLEK POLİTİKASI:
İNŞAAT İŞLERİNDE RESMİ VE HUSUSÎ SEKTÖR
Yazan: Y. Mimar Zeki SAYAR
İki senedenberi inşaat işlerinde his-sedilen sıkıntı azamî raddeye varmış-tır. Hele, son altı ayda, hususî inşaat hiç yapılmamaktadır. Halen başlamış, olanlara güçlükle devam edilmekte ve yarıda bırakılmamak için mal sahipleri azamî fedakârlığı yapmaktadırlar.
İdhal edilen bazı inşaat malzemesini tevzie tâbi tutan kararnamenin, iyi iş-lememesinden, daha doğrusu tevzi edile-cek kadar stok mevcut olmamasından dolayı büsbütün sekteye uğrayan hususî yapıların önümüzdeki mevsim tamamen durması ihtimali vardır. Demir, boru, çimento ve bunlara mümasil malzeme-nin inşaat sahiplerine ihiyaçlarmın an-cak cüz'i bir kısmının verilebilmesi, ka-rarnameden beklenen faideyi temin
et-memiştir. Ayrıca, bu tahsis malzemesini alabilmek için, geçen uzun zamanı da, gözönünde tutarsak yapı süresinin nor-mal müddetin bir kaç misline çıktığı gö-rülmektedir. Bu şekilde, bir yapıya bağ-lanan sermayenin, uzun zaman donması, teşebbüsleri rantabl olmaktan
çıkarmak-tadır.
Hususî yapılar sektörüne tahsis edi-len yıllık yerli çimento kontenjanı
kifa-yetsiz olduğundan hakikî ihtiyacı, me-selâ, 15 ton olan bir yapı ile, 200 ton
olana, alesseviye 15 şer ton tahsis edile-bilmektedir. Bu suretle büyük bir yapı-nın mütebaki ihtiyacını idhal
çimento-sundan temin etmesi zarurîdir. Keza de-mir ihtiyacının ancak % 20 si verilebil-mektedir. Diğer malzemeler de böyledir.
Evvelki yazılarımızda da, ısrarla be-lirttiğimiz gibi, mühim bir fayda temin etmeyen bu şekilde, siyanen yapılan tahsisler yerine, inşa edilecek binaların memleket ekonomisine yararlığını ve âmme hizmetlerindeki rolünü tesbit ede-rek müstemiren bunlara malzemf. veril-mesi, acaba daha doğru olmaz mı?
Bir yapının, malzeme ihtiyaçlarının ancak % 10 veya 20 sini vererek, üst ta-rafı için, onu karaborsaya sevkedecek yerde, bir çok memleketlerin ikinci dün-ya harbinden sonra, hattâ, elân da de-vam ettirmekte oldukları usule, yani muayyen bir zaman için en çok amme hizmetlerine ve memleket ekono-misine yarayan yapılara vt. nalk mesken-lerine ve istihsal yapılarına tahsis edil-mesi, imkânları teksif bakımından bizim için daha faydalı olacağı kanaatindeyiz. Son günlerde gazetelerdeki neşriyattan, hükümetin bu fikre, temayül etmekte olduğunu belirten haberler almaktayız. Elimizde istatistikler olmadığından devletin son senelerde hususî sektöre ne miktarda idhal malzemesi tahsis et-tiğini rakkamlarla tesbit edememekteyiz. Ancak, bazı çimento ve kereste lisans-larının, bunları idhal ettiğimiz memle-ketlerden fazla fiyat talep edilmesi ve-ya bilmediğimiz sebepler yüzünden, me-selâ züccaciye! malzemesine çevrildik-lerini de işitmekteyiz! Tabak, çanak ve cam avizelerin % 70 prime tâbi olmala-rının da, bu lisans değiştirmelerde rol oynadığı söylenmektedir.
Hakikî ihtiyaçlara yetmiyecek ka-dar az olduğu aşikâr olan bu tahsislerin bu şekilde başka branşlara çevrilmesi, malzeme buhranını büsbütün arttırmak-tadır. Son zamanlarda bu sebepler yü-zünden büsbütün idhal edilemeyen ke-reste, piyasamızda çok azalmış ve yerli kerestenin metre mikâbı Orman İşletme-lerinde müzayede ile 400.— liranın
üzerine çıkmıştır. Esasen inşaat malze-melerinde artık stok diye bir mefhum kalmadığından idhal edilebilen küçük partilerin daha gümrüklerden çıkmadan satılması bazı kimselerin dolambaçlı yol-lardan bunları kara borsaya şevkleri de duyulmaktadır.
Hususî inşaat yanında, resmî inşaat sektörünün başka avantajları vardır. Ba-zı devlet inşaatı müteahhitlerine, taah-hütlerinde kullanacakları yabancı men-şeli malzemeyi idhal için lisanslar ve-rilmektedir. Bazı devlet hastaneleri in-şaatı müteahhitlerine malzeme idhali için, lisans verilmiştir. Ancak, bu gibi imkânları sağlayan bazı taahhüt işleri müteahhitler için cazip olmaktadır. Di-ğer taraftan normal şekilde yapılan in-şaat ihalelerinin hiç biri zamanında bit-meme.ktedir. Resmî inşaata gerek yerli, gerekse idhal malzemeleri için yapılan tahsislerin ekserisi stoksuzluktan zama-nında verilemediğinden yapıların müd-detleri müteaddit defalar uzatılmaktadır. Hattâ, son zamanlarda bazı resmî inşa-atın müddetleri — demir verilinceye k a d a r — kaydile uzatılmıştır. Bu uzat-malar, müteahhitlerin lehine değildir. Geçecek zaman zarfında malzeme ve iş-çilik fiyatlarında mütemadi arttışlar ol-duğundan zarar etmektedirler.
Keza, Turizm kanunundan istifade suretile yapılan bazı oteller inşaatı için, memleket dahilinden de, temin edilmesi kabil olan malzemelere bile, idhal li-sansları verilmiştir. Turizmi teşvik ka-nununun çok samimî ve iyi düşüncelerle yapılmış maddelerinden istifade suretile verilen bu lisansla", bir kaç seneden beri hususî inşaat seötürüne ayrılan döviz fonlarının mühim kısımlarını, ancak bu çeşit ( O t e l v e t u r i s t i k ) tesis-ler yapanların, âdeta, inhisar ve istifa-desine hasrettiğinden eritmiştir.
İstanbul, Ankara ve İzmir gibi şe-hirlerimizde inşa edilen bir kaç otele ve-rilen idhal lisanlarının yekûnu milyon-ları aşmıştır. Turizmi teşvik kanununun bu maddelerini işletmesini bilenler, lü-zumsuz bir çok malzemeyi de idhal im-kânlarını bulmuşlardır. Emekli Sandığı-nın inşa ettirdiği otelin oda ka-pıları, mermerleri bile idhal edilmiştir!.. Daha çok küçük çapta bir otel inşaatına, son zamanlarda aynı kanundan istifade etmek şartile 300.000.— dolar tahsis edil-miştir. 25.000.000.— liraya çıkan v-î 2.5 sene süren Emekli Sandığı oteli inşaatı için bir yılda hususî inşaata ay-rılan lisanslar fonundan mühim bir kıs-mı cömertçe harcankıs-mıştır.
Bu tahsisler yapılırken pek cö-mertçe hareket edildiği de, bu otelin inşaatı bittikten sonra, artan malzemesi-nin, el'an satışının devamından anlaşıl-maktadır.
Bazı Kooperatiflerin inşaatını taah-hüt eden yabancı inşaat şirketlerinin de yine hususî kanundan istifade ederek ba-zı malzeme ithal ettikleri malûmdur. Çok iyi niyetlerle yapılan, her iki ka-nunun, bu nevi ve çeşit yapı teşebbüs-leri için sağladığı ithaf, imkânlarının ye-rine masruf olması icap eder. Lümumun-dan fazla malzeme getirtmemeleri ve bunların piyasaya intikal etmemesi de icap eder!
Şimdiye kadar bu nevi yapılan ithal müsaadelerinin sıkı bir kontrola tâbi tutulduklarını tahmin etmiyoruz.
Netice olarak, bugün hususî inşaat sektöründe karşılaştığımız büyük sıkın-tıdan yukarıdan beri anlattığımız şekil-de, yalnız mahdut bir branşa yapılan bol ve müsamahakâr tahsislerin de, acaba rolü yok mudur dersiniz?
