Yerel Yönetimler Yürütme Organları Seçimleri

3.1.3.2.1. Belediyede Belediye Başkanlığı ve Belediye Encümeni Seçimleri

1580 sayılı Belediye Kanunu çıkarılıncaya kadar, belediye başkanlığı seçimi

640 Bkz.2972 sayılı Kanun, md. 32/5, EK: 2/3/1984, 2986/4.

641 Bkz.2972 sayılı Kanun, md. 30.

642 Ayrıca bkz. Kalabalık, s. 249.

643 Bkz. 2972 sayılı Kanun, md. 33.

278 sayılı Kanun⁶⁴⁴ ile belediye başkanlarının belediye meclisleri tarafından kendi üyeleri arasından seçileceği şeklinde iki dereceli sistem uygulanmış; 1580 sayılı Kanun un ilk şeklinde de belediye başkanlığı seçiminin iki dereceli olarak yapılacağı öngörülmüştü. Her iki Kanun arasındaki tek fark, 1580 sayılı Kanun'un sisteminde başkanın belediye meclisi üyeleri dışından da seçilmesine imkân verilmesidir.⁶⁴⁵

1961 Anayasası nın 55. maddesinde, seçimlerin genel ilkeleri arasında, tek dereceli seçim ilkesine yer verildiği için, belediye başkanlığı seçimlerinin de tek dereceli olarak yapılması, Anayasal olarak zorunlu hale gelmişti. 1980 sonrası dönemde, Büyükşehir belediyelerinin kurulması ile birlikte, büyük şehirlerde hem Büyükşehir belediye başkanı hem de bir Büyükşehir üçe belediyesinin belediye başkanının ayrı ayrı seçilmesi öngörülmüştür. Ancak, 3394 sayılı Kanunla⁶⁴⁶ Büyükşehir ilçe belediye başkanlarının seçim çevresi, Büyükşehir ilçe belediyesi değil, Büyükşehir belediye sınırları olarak, Büyükşehir belediye yönetimlerinde istikran sağlamak için kabul edilmiştir. Ancak bu hükmün iptali için Anayasa Mahkemesine başvurulmuş, Yüksek Mahkeme, ―bir yerel yönetim sınırları içindeki seçmenleri bir başka yerel yönetim yöneticisi için oy verme zorunda bırakmaktadır⁶⁴⁷‖ gerekçesiyle, söz konusu düzenlemeyi iptal etmiştir.⁶⁴⁸

Ancak, 31.3.1988 tarih ve 3420 sayılı Kanun ile bu kez Büyükşehir belediye başkan adayları ile Büyükşehir ilçe belediye başkan adayları müşterek oy pusulasında gösterilerek benzer düzenleme farklı bir şekilde getirilmiştir. Anayasa Mahkemesi bu defa, ―düzenleme ilçe belediyelerinin bağımsızlığını, organlarının kendi seçmenlerince seçilme ilkesini ortadan kaldırdığı‖ gerekçesiyle⁶⁴⁹ iptal etmiştir. Bu karardan sonra, 7.8.1988 tarih ve 3469 sayılı Kanunla Büyükşehir ilçe belediye başkanlığı seçim çevresi yeniden ilçe olarak düzenlenmiştir.⁶⁵⁰

644 Bkz. RG: 30 Teşrinievvel 1338 ve 9 Rebiülevvel 1341 30.10.1922 tarihli Devairi Belediye Rüesasının Sureti intihabına Dair Kanun, 1580 sayılı Kanun un 162. maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.

645 Kalabalık, s. 250.

646 Bkz. 1580 Sayılı Belediye Kanunu, 3030 Sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun, 2972 sayılı Mahall İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun ve 3194 sayılı İmar Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun", RG: 30 Haziran 1987, S. 19503.

647 Bkz. Anayasa Mahkemesinin 13.06.1988 tarih ve 1987/22 Esas ve 1988/19 Karar sayılı Kararı

648 Ayrıca bkz. Kalabalık, s.251.

649 Bkz. Anayasa Mahkemesinin 01.06.1988 tarih ve 1988/14 Esas ve 1988/18 Karar sayılı kararı, RG: 14.7.1988, S. 19872.

650 Bkz. Kalabalık, s. 251.

Belediye başkanlarının seçimi ile ilgili olarak 5216 sayılı Büyükşehir Be-lediye Kanunu ve 5272 sayılı BeBe-lediye Kanunu özel hükümler getirmişler ve 2972 sayılı kanuna yollamada bulunmuşlardır. Gerçekten, 5216 sayılı Kanunun 17.

maddesine göre, ―Büyükşehir belediye başkanı ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre Büyükşehir belediyesi sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilir‖ Aynı şekilde, 5272 sayılı Kanun un 37. maddesine göre, ―Belediye başkanı ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilir". Kanunun lafzından da anlaşılacağı üzere belediye idaresinin en üst organı belediye başkanıdır. Belediye başkanının görevleri belediye kanununun 38‘inci maddesinde sayılmıştır. Kanunun lafzından ve belediye başkanının görevlerinden de açık olarak anlaşılıyor ki; belediye başkanı belediye idaresinin yürütme organıdır. Yürütme organı olan belediye başkanlıklarına kayyum atanıp atanamayacağı ile ilgili olarak her ne kadar seçilmiş bir kişinin yerine tekrar seçim yapılmadan atama yapılması yerel yönetimlerin özerkliğine aykırı⁶⁵¹ da olsa, karar organının kanunda gösterilen seçmenler tarafından seçileceğini söyleyen anayasaya aykırı bir düzenleme ve aykırı bir işlem yapılmamıştır. Normal şartlarda belediye başkanlığında boşalma olması durumunda belediye meclis üyeleri kendi içlerinden bir başkan seçtikleri halde 5393 sayılı kanuna eklenen bir düzenleme ile belirli durumlarda yerine kayyum belediye başkanı görevlendirilmesinin kanuni dayanağı oluşturulmuştur.

Yürürlükteki 2972 sayılı yürürlükteki Mahall idareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun a göre, belediye başkanı için, her belde bir seçim çevresidir⁶⁵². Belediye hudutları içinde birden fazla ilçe bulunan büyük şehirlerde, Büyükşehir belediye başkanı seçimi için, o şehir belediye hudutları içi bir seçim çevresidir (md. 4/2). Büyükşehir belediye hudutları içinde kalan ilçe ve ilk kademe belediye başkanı ve belediye meclisi üyeleri seçimlerinde ise her ilçe ve ilk kademe belediyesinin sınırları bir seçim çevresidir.⁶⁵³

Ayrıca Anayasa Mahkemesi araseçim ve seçimlerin ertelenmesi konusunda

651 Ruşen KELEŞ, Giray ÖZGÜL, ―Belediye Organlarına Kayyım Atamaları Üzerine bir Değerlendirme‖, Ankara Üniversitesi S F Dergisi, C: 72, S: 2, Yıl:2017, s. 303.

652 Bkz. 2972 sayılı Kanun, md. 31.

653 Bkz. 2972 sayılı Kanun, md. 4. Bu madde, Anayasa Mahkemesinin 13/6/1988 tarih ve 1987/22 Esas ve 1988/19 Karar sayılı kararı ile iptal dilmiş, 7/8/1988 tarih ve 3469 sayılı Kanunla md. 4 yeniden düzenlenmişti. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu nun yürürlüğe girmesinden sonra, 4. madde, 10.7.2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu nun (bkz. RG: 23 Temmuz 2004, Sayı 25531) 29. maddesi ile yeniden değiştirilerek bu hali almıştır.

oldukça duyarlıdır. Hem yerel, hem de genel seçimler açısından genellikle araseçimin ertelenmesini 1988/18 sayılı karar dışında Anayasaya aykırı bulmuştur.

Anayasa Mahkemesini araseçimlere ilişkin olarak tercihini demokrasi ve temsil yönünde kullanmıştır. 3420 sayılı Yasa ile 2972 sayılı Yasada yapılan değişiklik (md. 29) Büyükşehir belediye başkanlığı için araseçimi yasaklamaktadır. ―Anayasa Mahkemesi genel seçimler için yapılacak araseçimlere benzetilerek yapılan düzenlemenin Anayasanın 127. ve 13. maddelerine aykırı olduğunu, TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde milletvekilleri tüm ulusu temsil ettiklerinden demokratik yönetim bakımından büyük bir sakınca olmadığı, ancak yerel yönetimlerde demokratik katılımı tehlikeye uğrattığını ifade etmektedir‖.⁶⁵⁴

Mahalli İdareler ve Mahalle Muhtarlıkları ile İhtiyar Heyetlerinin Seçimi Hakkında Kanunun 29. maddesini 3766 sayılı yasa ile değiştiren düzenleme belediye başkanlıklarının boşalması halinde yılda iki kez seçim yapılmasını öngören bir hüküm getirilmiş ve bu hükmün seçme, seçilme ve siyasal faaliyette bulunma hakları ile demokratik toplum düzenine aykırı olduğu iddia edilmiştir. Anayasa Mahkemesi bu davada, düzenlemenin kabul edilebilir sınırları aşmadığına karar vermiştir.⁶⁵⁵

Belediye encümeninin seçimi birincisi il veya nüfusu yüz bin üzerinde olan belediyeler, ikincisi diğer belediyeler olacak şekilde ikili bir ayrım yapılarak incelenecektir. Bütün il belediyeleri veya nüfusu 100.000 üzerinde olan ilçe/belde belediyelerinde belediye encümeni 7 kişiden oluşmaktadır. Belediye başkanı belediye encümeninin doğal başkanı ve daimi üyesidir. Diğer 6 üyenin yarısı belediye meclisi üyeleri arasından 1 yıl için gizli oyla seçilir. Kalan 3 üyenin birisi mali hizmetler birim amiri, diğer ikisi ise belediye başkanı tarafından diğer birim amirleri arasından 1 yıl için seçilen üyelerdir. Diğer belediyelerde ise belediye encümeni 5 kişiden oluşmaktadır. Belediye başkanı belediye encümeninin doğal

654 Sultan Tahmazoğlu Uzeltürk, Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarında Seçim Sistemleri, (Çevrimiçi) (Erişim) http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg23/uzelturk.pdf, 02.11.2016, s. 245.

655 Bkz. Anayasa Mahkemesinin 21.04.1992 tarih ve 1992/17 Esas ve 192/30 Karar sayılı Kararı,

―…Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarının demokratik bir toplum düzeninin gerekleriyle bağdaşmayacak bir biçimde sınırlandırılması kabul edilemez. Ancak, yürütme işlevi yer, zaman ve olanakları Anayasa ve yasalara uygun olarak en iyi biçimde kullanmayı ve seçeneklerden birini yeğlemeyi gerektirir. Bu işlev, Anayasa ve yasaların elverdiği ölçüde takdir yetkisinin kullanılmasını da içerir. Seçimlerin ilkbahar ve sonbahar olmak üzere yılda iki kez yapılması kamu yararına uygun ve yasa koyucunun takdir yetkisi kapsamındadır.‖