Siyasal Partiler

Siyasi partiler ilk olarak 18. yüzyılda İngiltere‘de, ardından Amerika‘da görülmüşler daha sonra 19. yüzyılda Kıta Avrupası‘ndan dünyaya yayılmışlardır. 20.

yüzyılın ortalarına gelindiğinde neredeyse siyasi parti olmayan rejim kalmamıştır.²⁰⁰ Başlangıçta kısıtlı ve seçkin bir kitlenin seçme ve seçilme hakkını kullanmasını esas alan „kadro partileri‟ varken, daha sonra genel oy hakkının tanınması ve siyasi hareketlerin tabana yayılması sonucunda ‗kitle partileri‟ ortaya çıkmıştır.²⁰¹

197 Ayferi Göze, Siyasal düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayınları, İstanbul, 1986, s. 137.

198 Mayo, s. 80.

199 Çukurçayır, s. 31, 32.

200 Duverger, Siyasi Partiler, Çev: Ergun Özbudun, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1974, s.15 .

201 Aliefendioğlu, s. 97.

Siyasal partiler demokratik sistemlerin vazgeçilmez aktörlerinden biridir.

Duvarger‘a göre; siyasi Demokratik sistemin olumlu ve olumsuz işleyişi büyük oranda siyasal partilerin sorumluluğu içerisindedir. Halk programını beğendiği siyasal partileri geçici bir süreliğine seçimle iktidara getirmek suretiyle egemenliğini somutlaştırmaya çalışır. Güçler ayrımı gereğince, diğer erklerle birlikte ve onları halk iradesi doğrultusunda etkilemeye çalışarak ülkeyi ve yereli yönetme fonksiyonu siyasal partilerin seçilmiş adayları eliyle yürütülür. Yapılan seçimlerin serbest olması ve dürüst yöntemlerle yapıldığına olan inancın gücü oranında, sistemin demokratik olarak çalıştığı ve meşru olduğu kabul edilir.

Siyasal partilerin en önemli işlevlerinden bir tanesi kurulu siyasal sistemin halk nezdindeki meşruiyetini sağlamalarıdır. Halk demokratik çoğunluk aracılığıyla iktidara getirdiği parti ve partilerin ülke yönetiminde meşru bir hakka dayandığı yönünde bir inanca sahiptir. Halkın rızasına dayanmayan bir siyasal iktidar ve icraatları, meşru olarak kabul edilmekten uzaklaşır ve zaman içerisinde yok olmayla karşı karşıya kalabilmektedir.²⁰²

Siyasal partilerin bir diğer önemli işlevi toplumda bulunan dağınık düşünce, görüş ve eğilimlere açıklık kazandırmaktır. Toplumda esasen var olan eğilim ve düşünceler kendilerini bir araya getirecek bir yapı bulunmadığı sürece kendilerini ifade etmekten kaçınabilirler. Siyasal partiler görüşlerin kaynaşmasına ve benzeşmesine yardım ettiği gibi bunların ifade edilmesini ve siyasal alanda temsil edilmesi işlevi de görürler. Siyasal partilerin bulunmadığı rejimlerde bu eğilimlerin ve taleplerin temsil edilmesi ve güçlenmesi mümkün olmaz.²⁰³Siyasal partiler toplumda dağınık halde bulunan menfaatlerin bir araya getirerek büyük çoğunluğun menfaatine genel politikalar üretilmesini sağlarlar.²⁰⁴

Siyasal partilerin yönetime ve karar alma mekanizmalarında çalışacak adayların tespitinde ve topluma tanıtımlarında önemli katkıları bulunmaktadır. Etkili ve iyi tanıtılmış adayların yönetimde önemli işlevlerinin olabileceği düşüncesi

202 Tuncer Karamustafaoğlu, Seçme Hakkının Demokratik lkeleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1970, s.13.

203 Erdoğan Teziç, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, 2016, s. 400, 401.

204 M. Gerald Pomper, Passions and nterest, (Political Party Concept of American Democracy), Universty Press of Kansas, 1992, s.137.

seçmenlerin seçime katılmaları ve adaylara destek olmalarında önemli bir işlev görür. Siyasal partilerin çoğulcu demokrasilerde veya tek partili rejimlerde politik liderlerin ortaya çıkarılmasında önemli katkılarının olduğu görülmüştür. Siyasal yetenekleri olan kişilerin tespit edilmesi ve partinin o zamana kadar edindiği bilgi ve deneyimlerin bu kişilere aktarılması işlevi sayesinde partiler, siyasal kadroların devşirildiği ve eğitildiği kurumlar haline gelmişlerdir.²⁰⁵ Ancak, demokraside yaşanan sık kesintiler nedeniyle partilerin kurumsallaşmada yaşadıkları problemler parti içinde yetenekli kadroların yetişmesine ve iş başına getirilmesinde istenen başarı sağlanamamaktadır.²⁰⁶

Siyasal partilerin yönetimde ve karar alma süreçlerinde karar alma süreçlerine katılmayı sağlama bir diğer işlevidir. Siyasal partiler siyasal katılmanın en önemli araçlarından biri siyasi partilerdir. Bu yönleriyle siyasal partiler halk ile iktidar arasında köprülerin kurulması işlevini üstlenmişlerdir.²⁰⁷ Seçimlerle iktidara gelenler fikirlerini ve projelerini hayata geçirme imkânı bulurken, iktidarı ele alamayanlar ise iktidara gelmiş olanların icraatlarını denetleme işlevini görmekte ve iktidara hazırlanmaktadırlar.²⁰⁸

Son olarak siyasal partiler; kendi siyasi partilerinde fiilen siyaset yapanların eğitilmesine katkı yaptıkları gibi toplumu da temel siyasal süreçler ve sorunlar üzerinden eğitilmesini ve bilinçlendirilmesini sağlarlar. Sağlanan bu bilinç, seçmenin sandığa gitme eğilimini ve iktidarların ve yöneticilerin faaliyetlerine katılma ve denetleme yönünde çalışmalarına katkıda bulunurlar.²⁰⁹

Devletin ve yerel yönetiminin oldukça zorlaşması ve profesyonellik gerektirmesi karşısında, halk, seçtikleri aracılığıyla etkin bir siyaset ve kamu yönetimini seçtikleri adaylardan bekler.²¹⁰ Seçim dönemlerinin sonunda siyasi partilerin halkın beklentilerini karşılayıp karşılamamasına göre iktidarda kalmasına

205 Teziç, s.401.; Münci Kapani, Politika ilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, Ankara.2003, s. 131

206 Yılmaz Aliefendioğlu, ―Siyasi Partiler ve Sivil Toplum Örgütleri‖, (Erişim)

http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg16/aliefendioglu.pdf, 17.04.2017, s. 109.

207 Kapani Politika ilimine Giriş, s. 166.

208 Teziç, s. 401.

209 Teziç, s.402.

210 Aliefendioğlu, (Erişim)

http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg16/aliefendioglu.pdf., 17.04.2017, s. 95.

ya da iktidardan düşürülmesine karar verilir. Temsili demokrasinin klasik işleyişi bu şekilde özetlenebilir.

Partilerin işlevlerinden birisi, belki de en önemlisi, siyasal katılımı sağlamalarıdır. Artık doğrudan demokrasinin mümkün olmadığı günümüz toplumlarında,²¹¹ siyasal partiler, vatandaşları harekete geçirici bir rol oynamaktadırlar.²¹² Çağımızda kişiler için birer referans grubu olan partiler, seçimlerin en önemli katılım faaliyeti sayıldığı günümüz demokrasilerinde, bir anlamda seçime giren adaylara kefil olmakta ve böylece adayları şahsen tanıma imkânına sahip olmadığımız bir dönemde bize yardımcı olmaktadırlar.

Öte yandan, birey ile iktidar arasında yer alan ve yönetenler ile yönetilenler arasındaki boşluğu doldurmayı amaçlayan partiler, ister iktidarda olsunlar isterse muhalefette, siyasal karar mekanizmalarını etkileyerek ya da kullanarak, kendi tabanlarının eğilimlerini ve sorunlarını hem kitlelere hem de iktidara iletirler.²¹³ Siyasi partiler, bireylerin siyasi görüşünü oluşma aşamasında etkileyebilmekte, değiştirebilmekte ve siyasi hayata aktif olarak katılmaları yönünde etkide bulunabilmektedirler. Bireyler siyasi bilgilerini partilerde geliştirebilme imkânı bulabildiği gibi, siyasi partiler de bireyler üzerinden kendi görüş ve programlarını siyasal alana aktarabilmektedirler. Bu süreçte, siyasi partiler aracılığıyla devlet ve hükümetlerle seçmenlerin bağ kurması da doğal olarak sağlanmaktadır.²¹⁴

Siyasal partiler ayrıca, katılım açısından büyük bir öneme sahip olan ve en yalın anlamıyla siyasal sistemdeki rollerin öğrenilmesi, siyasal kültürün benimsenmesi ve sürdürülmesi sürecini anlatan siyasal toplumsallaşmanın sağlanması konusunda da katkıda bulunmaktadırlar.²¹⁵

211 İstisna için Bkz., (Çevrimiçi) (Erişim) http://ilknurdumansiz.blogspot.com/2015/05/dogrudan-demokrasinin-son-kalesi-isvicre.html, 01.04.2019.

212 Genel olarak siyasal partilerin işlevleri ve özellikle katılımı sağlamada oynadıkları rol için bkz.

Kışlalı, Siyaset Bilimi, s. 238-243 ; Ergun Özbudun, Siyasal Partiler, s. 73-77 ve 91-108 ; Baykal, s.

122-124.

213 Kışlalı, Siyaset Bilimi, s. 243.

214 Werner Kaltefleiter, Zwischen Konsens und Krise, Eine Analyse der Bundestagswahl, Eichholz Köln, 1972, s. 111.


215 Siyasal partilerin siyasal toplumsallaşma açısından oynadıkları rol için bkz. Özbudun, Siyasal Partiler, s. 108-110.

Siyasal partiler ile katılım arasındaki ilişkiye daha somut bir açıdan bakınca, yapılan araştırmaların bir parti bağlısı ya da üyesi olan vatandaşların, bu durumda olmayan vatandaşlara göre siyasal yaşama daha aktif bir biçimde katıldıkları görülmektedir²¹⁶. Modernleşme ile birlikte katılımın temelleri de geleneksel olmaktan çıkmakta ve daha modern biçimler almaktadır. Siyasal partiler katılımcı siyasetin en önemli örgütleri olarak gösterilmektedirler.²¹⁷