Bilgi Edinme Hakkı

Bilgi, herhangi bir konuda insanların kendi alanlarında edindikleri enformasyonu yorumlayarak elde ettiği kararlar ve yeteneklerdir. Ayrıca bilgi, belirli gerekçelerle bir araya getirilmiş enformasyonun bireylerin tecrübe ve uzmanlıkları ile birlikte farklı yapılara dönüştürülmesi seklinde ortaya çıkar.⁴⁹² Bilgiye erişimin doğru, güncel ve gereksinim duyulduğu anda gerçekleşmesi sağlıklı karar alma ve

“denetim” sürecinde önemli bir rol oynamaktadır.⁴⁹³

Bilgi edinme hakkı, “bireylerin kamu kurum ve kuruluşlarının görevlerinden dolayı sahip oldukları bilgilere ulaşabilme hakkıdır.”⁴⁹⁴ Kişiler kendileriyle ilgili ya da ilgili olmayan konularda yönetimden bilgi isteyebilirler. Bilgi istemek suretiyle vatandaşlar yönetimle veya yönetim süreçleriyle ilgili konulara katılabilir ve bu surette yönetime dâhil olabilirler.

491 Selçuk Yalçındağ, ―Kamu Yönetiminde Halkla İlişkiler‖, Halkla lişkiler Sempozyumu, TODAİE Yayınları, Ankara, 1988, (Çevrimiçi) (Erişim)

http://www.todaie.edu.tr/resimler/ekler/243a4d56de498fd_ek.pdf?dergi=Amme%20Idaresi%20Dergi si, 22.04.2017, s. 81.

492 Hüseyin Odabaş, “ ilgi Yönetimi Sistemi” ilgi Çağı ilgi Yönetimi ve ilgi Sistemleri, Ed:

Coşkun Can Aktan, Y. Vural İstiklal, Çizgi Kitabevi, Konya, 2005, s. 3.

493 Doğan Atılgan, ―Bilgi Yönetimi Kavramı ve Gelişimi‖, Türk Kütüphaneciliği Dergisi, Cilt 23, Sayı 1, 2009, s. 202.

494Uluslararası Şeffaflık Derneği, ilgi Edinme Hakkı Nedir?, Nasıl Kullanılır, Türkiye Çevre İhlalleri Haritası Projesi, (Çevrimiçi) (Erişim)

www.seffaflik.org/wp-content/uploads/2015/03/BilgiEdinmeHakkı.pdf, 11.01.2019.

Bilgilenme hakkı, çağdaş demokrasilerin ayırt edici bir özelliğidir. Bu hak ile idarenin tek yanlı iradesiyle hukuk düzeninde yapacağı değişiklikler hakkında bireylerin ve sivil toplumun, yapılan işlemlerin nitelikleri ve sonuçları hakkında bilgi alabilmesi sağlanır.⁴⁹⁵ Bu haktan yararlanarak kamu idaresine ait bilgileri alabilen bilgilenmiş birey, sağlıklı tercihler yaparak, yönetsel alanda karar alma sürecine katılabilir.⁴⁹⁶ Vatandaşlar yönetimin elindeki bilgi ve belgelere ulaşma imkânı sayesinde kamu yetkilerinin, mallarının ve parasının nasıl kullanıldığını öğrenme imkânına kavuşacaklardır. Bu sayede yöneticiler açıklama yapmadan bilgi edinebilmenin yanında yapılan açıklamaların gerçekliği hakkında da kişiler ve kamuoyu kanaat sahibi olabilecektir.⁴⁹⁷

Yönetime katılım olgusu, öncelikli olarak yurttaşların katılım bilinci ile hareket etmelerine bağlıdır. Katılmada gerekli bilgiye sahip olabilmek için en önemli yol, bilgi edinme hakkıdır. Bu yolla vatandaş, edindiği doğru bilgilerle yönetimden daha rahat hesap sorabilme yoluna gidebilecektir. Burada elbette önemli olan yönetimin vatandaşa vereceği yanıtın doğru, hızlı ve güvenilir olmasıdır.⁴⁹⁸

2.5.2.8.1. Bilgi Edinme Hakkı ve Türkiye

Katılımdan beklenen yarar açısından çağdaş demokrasilerde bireylerin

495 Yasin Sezer, Naci Kırgın, ―Kamu Yönetiminin Modernleşmesinde Şeffaflaşma Sorunu‖, Türk dare Dergisi, Yıl: 74, Sayı: 436, Eylül 2002, s. 212.

496 (Çevrimiçi) (Erişim) http://www.tesev.org.tr/etkinlik/bilgi _edinme_anasayfa.php, 15.03.2018.

497 Musa Eken, Yönetimde Şeffaflık: Teori-Uygulama, Sakarya Kitabevi, Adapazarı, 2005, s. 59, 62.

498 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usullerin düzenlenmesi amaçlanmıştır. (md. 1) Kamu kurum ve kuruluşları, Kanunda belirtilen istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idar ve teknik tedbirleri almakla yükümlü tutulmuşlardır. (md. 5) Bu tedbirlerin neler olabileceği, Bilgi Edinme Hakkı Kanunu‘nun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesinde ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir. Uygulanabilirse iyi yönetişim için önemli bir maddedir. Bu madde ile kurum ve kuruluşların vatandaşları bilgilendirici her türlü kaynağı, mevzuatları, yıllık faaliyet raporları gibi önemli belgeleri hazır etmesi ve her an halkın bilgisine sunabilmesi düzenlenmiştir. Kişilerin söz konusu bilgi ya da belgelere kural olarak 15 gün, istisnai durumlarda ise en geç 30 gün içinde ulaşmalarının idare tarafından sağlanması da, Kanun ile getirilmiş süre koşuludur. (md. 11) Yasa ile kamu kurum ve kuruluşlarının bilgi edinme hakkına ilişkin yükümlülüklerini gerektiği şekilde yerine getirip getirmediklerinin denetlenmesi ve bu konuya ilişkin itirazların incelenebilmesi için Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu (BEDK) oluşturulmuş (md. 14) ve görevini gereği gibi yerine getirmeyen görevliler hakkında, ceza kovuşturması gerektiren durumlar saklı kalmak kaydıyla, görevlilerin tabi oldukları mevzuatta yer alan 67 İçişleri Bakanlığı, a.g.k., s. 32. - 38 - disiplin cezaları uygulanması da öngörülmüştür. (md. 29) Yine de, Kanunda bilgi edinme hakkının kapsamını daraltan çok sayıda istisnaya yer verildiği görülmektedir. Özellikle 16. maddede yer alan ―devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler‖in hangileri olduğu, devlet sırrı kavramından ne anlaşılacağı bir belirsizlik olarak görülebilir.

yönetimin yaptığı iş ve işlemlerle ilgili bilgi ve belgelere ulaşabilmesi önemli hale gelmiştir. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu‘nun tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kabul edilip uygulanması, yönetime katılan ve yönetimi denetleyen bireyleri ortaya çıkarması amaçlanmıştır.

v 2004 z ş . v v ş ş c v z z v o o I v z G I z Genelge 2006 . 
 4. 2010 iklikle ” tir.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu‘nun birinci maddesinde Kanunun amacı;

demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemek olarak belirtilmiştir. Kanunun ikinci maddesinde ise kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinde uygulanacağı düzenlemesi yapılmıştır.

Bilgi Edinme Hakkı‘na kaynaklık eden ve bu hakkı besleyen en önemli ilke açıklık ilkesidir. Şeffaf ve gün ışığında bir yönetim için bilgi edinme hakkı zaruridir.

Yönetimi kontrol etmenin en önemli araçlardan biri şeffaflıktır.⁴⁹⁹ Kanun koyucu demokratik katılımın en önemli gereklerinden biri olan bilgi edinme hakkını tanımak suretiyle yönetimle toplumun diğer unsurları arasındaki dengeyi kurmaya çalışmıştır.

İnsanların yönetimin işlem ve eylemlerinin içeriğini bilmemesi halinde yönetime anlamlı bir şekilde katılması mümkün değildir. Gizlilik yönetimin kirlenmişliğine hizmet edici bir zemin oluşmasına neden olur. Başarısız yönetimler

499Cemil Kaya, dare Hukukunda ilgi Edinme Hakkı, Seçkin Yayınları, 2005, s. 29.

çoğunlukla gizliliği tercih ederek varlıklarını sürdürürler. Şeffaf bir yönetimin sağlayacağı bilgiler sayesinde bireyler ve sivil toplum, icraatları sağlıklı bir şekilde tartışabilir ve katkıda bulunabilir.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu‘nun hak ve ödev olmak üzere iki temel yönü bulunmaktadır. Birincisi; kurum ve kuruluşların bilgi verme ödevi, ikincisi ise;

vatandaşların bilgi edinme hakkıdır. Kurum ve kuruluşlar, bu Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idar ve teknik tedbirleri almakla yükümlü kılınmışlardır.

z ş vc vz v . v v z ş . 4.

v tir.

z . c şünceyi v o şkisi olduğundan ve ilgili madde de düzenlenen düş c iş ğ v ” o c ğ . 28. v z v z z v v v v c o o ğ z ğ z o diği görülmektedir.

Bilgi kavramıyla ilgili yukarıda verilen bilgide de görüleceği gibi bilgi elde edilen enformasyonun yorumlanmış şeklidir. Bilgi Edinme Hakkındaki Kanuna bakıldığında vatandaşlara yorumlanmış ve işlenmiş bilginin değil kamu idare ve kurumlarında bulunan faaliyetleriyle ilgili kayıtlı veri ve belgelerin verilmesinden bahsedildiği görülmektedir. Bilgi Edinme Hakkında Kanunun 5. maddesi kamu kurum ve kuruluşlarının kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmasını düzenlemiştir.

Kanunun 7. maddesine göre, kurum yöneticilerine istenen bilgi ve belgelerin verilip verilmemesi konusunda geniş bir takdir hakkı tanıyacak şekilde düzenlenmiştir. Ayrıca 10. madde de gerekli görülürse verilecek bilgi ve belgelere karşılık ücret talep edilebilecektir. Kanunun 7. maddesine göre ―Bilgi edinme başvurusu, başvurulan kurum ve kuruluşların ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olmalıdır.‖ Ancak bilgi edinme başvurusu yapılabilecek kurum ve kuruluşlar ―ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap‖ verebilecektir. Yine 11. Madde de 10.

maddede öngörülen ücretin ödenmemesi durumunda başvuru talebinden vazgeçilmiş sayılacağı ifade edilmektedir.

Bilgi edinme hakkının da düğer insanların hak ve özgürlüklerini korumak amacıyla sınırları vardır. Kamunun ortak yararı ile bilgi edinme arasında adil bir denge oluşturacak şekilde sınırlamalar yapılabilecektir.⁵⁰⁰

Kanun metninin 15. maddesinde talep edilen bilgiler;

-Devlet sırrı kapsamında,

-Ulusal güvenlik ve ekonomik çıkarlara zarar verecek nitelikte,

-Kamuoyunu ilgilendirmeyen ve sadece kendi personeli ile kurum içi uygulamalarına ilişkin düzenlemeler ile ilgili ise kamu kurum ve kuruluşları başvuruları reddetme yetkisine sahiptir. ⁵⁰¹

Yapılan düzenlemeler gizliliği esas alan bürokratik geleneğin varlığıyla birlikte düşünüldüğünde uygulamada sıradan basit bilgilerin talebinde dahi vatandaşların güçlüklerle karşılaşmasına neden olabilecek nitelikte olduğu görülmektedir.

z ğ anan

500Ramazan Çağlayan, dare Hukuku Dersleri, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018, s. 753.

501TÜSEV, Sivil Toplum Kuruluşları çin ilgi Edinme Hakkı -Vaka Analizi, Sivil Toplum İzleme Raporu, İstanbul, 2016-2017, s. 5.

o ; o v o o z o u görülmektedir.⁵⁰²

İ dareden kaynaklanan sorunlar;

-Yöneticilerin kendilerinden istenen bilgileri bilgi edinme kanununun okma eğ o

-İ v o ş o z v o

Vatandaşlardan kaynaklanan sorunlar;

-Dilekçe ve bey z c ğ c Y

-Vatandaş