Yeniden Dağıtım Faaliyeti ve Maliyeti

İşletmelerde tersine lojistik süreci, geri dönen ürünlerin toplanması, kontrol edilmesi ve ayrıştırılması işlemleri ile başlamakta, toplanan ürünlerin geri kazanımı ile devam etmekte, geri kazanım faaliyetleri sonucu elde edilen ürünlerin yeniden dağıtımı ile tersine akış süreci tamamlanmaktadır. Bu kapsamda yeniden dağıtım, geri

127

kazanılan ürünlerin potansiyel pazarlara sevk edilmesi amacıyla ileri lojistiğe dâhil olduğu aşamayı ifade etmektedir (Özgün Demirel ve Gökçen, 2008: 905). Dolayısıyla geri kazanılan ürünlerin birincil ya da ikincil pazarlardaki tüketicilere sevki sırasında gerçekleştirilen taşıma, depolama ve satış faaliyetlerini, yeniden dağıtım aşamasında gerçekleştirilen faaliyetler arasında değerlendirmek mümkündür (Duyguvar, 2010: 27).

Geri kazanılan ürünler ile orijinal ürünlerin ileri akış süreciyle tüketicilere ulaştırılması sırasında gerçekleştirilen taşıma, depolama ve satış faaliyetlerinin kapsamında ve içeriğinde birtakım farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin, orijinal ürünler, daha önce kullanılmadığı ve henüz deformasyona uğramadığı için bu ürünlerin taşınması, tamir işleminden geçmiş bir ürüne göre daha kolay olmaktadır. Orijinal ürünlerin depolanması sırasında da benzer durumlar söz konusudur. Orijinal ürünlerin tamamı standart kalite ve özelliklere sahip olduğu için bu ürünlerin depolanmasında herhangi bir zorluk yaşanmaz. Ancak, geri kazanım işlemleri sonucu ortaya çıkan ürünler genellikle benzer özelliklere ve kaliteye sahip olmadıkları için bu

ürünlerin depolarda sınıflandırılması ve yerleştirilmesinde zorluklar

yaşanabilmektedir. Ayrıca, geri kazanılan ürünlerin kalitesi konusunda tüketicileri ikna edebilmek için gösterilmesi gereken çaba, orijinal ürünlerin satışı sırasında gösterilmesi gereken çabaya göre daha fazla olabilmektedir.

İşletmeler geri kazanılan ürünlerinin yeniden dağıtımını sağlamak için birtakım fedakârlıklara katlanmak zorunda kalmaktadır. Yeniden dağıtım kapsamında gerçekleştirilen bu faaliyetlere ilişkin fedakârlıkların parasal tutarı, yeniden dağıtım maliyeti olarak ifade edilmekte olup taşıma, depolama ve satış maliyetlerinden oluşmaktadır.

Taşıma maliyeti, geri kazanılan ürünlerin tekrar kullanıcılarına ya da potansiyel müşterilerine ulaştırılması sırasında ortaya çıkan vergi, harç, yakıt, işçilik, amortisman, kira, bakım onarım ile sigorta gibi maliyetleri kapsamaktadır. Geri kazanılan ürünlerin paketlerinin standart olmaması, ürünlerin arızalarının yeni giderilmesi nedeniyle daha hassas taşınmak zorunda olması, ürünlerin kalitesinin genellikle düşük olması nedeniyle iadelerin daha fazla gerçekleşebilmesi gibi durumlar, geri kazanılan ürünlere ilişkin taşıma maliyetlerinin orijinal ürünlere göre daha fazla gerçekleşmesine neden olmaktadır. Geri kazanılan ürünlerin depolanması sırasında gerçekleşen kira ya da yatırım maliyeti, amortisman, aydınlatma, ısıtma,

128

havalandırma, personel, stok takip programı, sigorta, ilaçlama, temizlik, finansman ve stok değerleme maliyetleri gibi maliyetler depolama maliyeti kapsamında değerlendirilmelidir. Geri kazanılan ürünlerin tüketicilere ulaştırılması sırasında gerçekleştirilen depolama faaliyeti ile ilgili katlanılan maliyet, orijinal ürünlerin depolanması sırasında katlanılan maliyete göre daha düşük olmaktadır. Geri dönen ürünlere olan talebin orijinal ürünlere olan talepten düşük olması ve personel, sigorta maliyetleri gibi depolama maliyetlerinin geri kazanılan ürünlerin depolanması sırasında daha düşük olması, bu ürünlerin dağıtımı sırasındaki depolama maliyetini, orijinal ürünlerin dağıtımı sırasındaki depolama maliyetine göre daha düşük gerçekleşmesine neden olmaktadır. Son olarak geri kazanılan ürünlerin potansiyel alıcılara satışı sırasında katlanılan maliyet olarak ifade edilen satış maliyeti ise pazarlama ve müşteri ilişkileri maliyetlerinden oluşmaktadır. Geri kazanılan ürünlerin kalitesinden kaynaklanan problemler nedeniyle, bu ürünlerin satışı sırasında tüketicileri ikna edebilmek için katlanılan pazarlama ve müşteri ilişkileri maliyetleri, orijinal ürünlerin satışı sırasında gerçekleştirilen pazarlama ve müşteri ilişkileri maliyetlerinden daha fazla olmaktadır. Bu nedenle geri dönen ürünlerin potansiyel müşterilere ulaştırılması sırasındaki satış maliyeti, orijinal ürünlerin potansiyel müşterilere ulaştırılması sırasındaki satış maliyetinden daha fazla gerçekleşmektedir.

İşletmelerin tedarik zincirlerine dönen ürünlerin, geri kazanımı ya da bertarafı işlemleri sırasında gerçekleştirdiği tersine lojistik faaliyetleri ilgili açıklamalara, Tablo 3.6’da özetlenerek yer verilmiştir.

129

Tablo 3.6. Tersine Lojistik Faaliyetlerinin Özellikleri

Kaynak: (Coşkun, 2011: 31)’den uyarlanmıştır. Tersine lojistik

faaliyeti Faaliyetin Amacı Kalite Standardı Ġlgili Süreçte GerçekleĢtirilen ĠĢlemler Faaliyetinden Kaynaklanan ^{Ġlgili Tersine Lojistik} Maliyetler

Örnekler

Toplama

Kullanılmış ürünlerin tüketicilerden satın alınarak, işlem görecek noktalara

taşımak

- Satın alma+taşıma+depolama

Toplama faaliyeti sırasında gerçekleştirilen işlemlerden

kaynaklanan maliyet

Nihai kullanıcılardan, bayilerden, toptancılardan, perakendecilerden

toplama Kontrol etme

ve ayrıĢtırma

Geri dönen ürünü, seçilen değerlendirme yönteminin gerektirdiği şekilde kontrol

etmek ve ayrıştırmak ^{- Parçalarına ayırma+test etme+ayrıştırma+stoklama}

Kontrol etme ve ayrıştırma faaliyeti sırasında gerçekleştirilen işlemlerden kaynaklanan maliyet

Emek yoğun ya da otomasyon sistemine dayalı kontrol etme

ve ayrıştırma

Tamir Geri dönen ürünü tekrar çalışır hale getirmek

Tamir edilen ürünün kalitesi, yeni ürünün kalite standardından daha düşüktür..

Parçaları/birimleri inceleme + tamir etme + gerekli parçaları değiştirme

Parçalarına ayırma +yeni teknolojiyi koyma+ parçaları yerine takma

Tamir faaliyeti sırasında gerçekleştirilen işlemlerden

kaynaklanan maliyet

Beyaz eşyalar

Yenileme Geri dönen ürünü belirli bir kalite seviyesine getirmek

Yenilenen ürünün kalitesi, yeni ürünün kalitesine daha yakın ya

da düşüktür.

Fonksiyonunu yitirmiş parçaları tamir etme/yenileme Parçalarına ayırma + parçaları yerine takma

Yenileme faaliyeti sırasında gerçekleştirilen işlemlerden

kaynaklanan maliyet

Bilgisayarlar

Geri dönüĢüm ^{Geri dönen ürünün içeriğindeki}

materyalleri yeniden kazanmak ^-

Parçalarına ayırma +sınıflandırma+hammadde haline dönüştürme

Geri dönüşüm faaliyeti sırasında gerçekleştirilen işlemlerden

kaynaklanan maliyet

Kağıt, cam, metal, plastik

Yeniden üretme

Geri dönen ürünü “yeni” bir ürünün kalite seviyesine getirmek

Yeniden üretilen ürünün kalitesi yeni bir ürüne eşdeğer

olacak şekildedir.

Parçalarına ayırma +sınıflandırma+restore etme+ parçaları yerine takma

Yeniden üretim faaliyeti sırasında gerçekleştirilen işlemlerden kaynaklanan maliyet Bilgisayarlar Ürün yamyamlaĢtır ma

Geri dönen ürünün belirli parçalarını alarak yeni ürüne monte etmek

Ne tür birimler/parçalar kullanıldığına bağlıdır.

Parçalarına ayırma+sınıflandırma+sınırlı parçaları alma+yeni ürüne takma

Ürünün kısmi kullanımı sırasında gerçekleştirilen işlemlerden

kaynaklanan maliyet

Bilgisayarın donanım parçaları Doğrudan

yeniden kullanım

Geri dönen ürünü temizlik, bakım gibi

işlemlerden sonra yeniden kullanmak ^{- Temizlik/Bakım}

Ürünün doğrudan yeniden kullanımı sırasında gerçekleştirilen

işlemlerden kaynaklanan maliyet

Şişeler, paletler, konteynerler,

Bertaraf etme Kullanılmayan ürünler için yapılacak

faaliyetler arasındaki son alternatif ^{- Ürünün yakılarak ya da gömülerek yok edilmesi}

Ürünün bertarafı sırasında gerçekleştirilen işlemlerden

kaynaklanan maliyet

Bazı tıbbi atıklar

Yeniden dağıtım

Geri kazanılan ürünleri potansiyel

pazarlara sevk etmek ^- Taşıma, depolama, satış

Yeniden dağıtım faaliyeti sırasında gerçekleştirilen işlemlerden

kaynaklanan maliyet

Orijinal ürün sahiplerine ya da potansiyel müşterilere yeniden

130

Tablo 3.6’da işletmelerin gerçekleştirdiği tersine lojistik faaliyetlerinin amacına, kalite standardına, gerçekleştirilen faaliyetlere, bu faaliyetlerden kaynaklanan maliyetlere ve örneklere yer verilmiştir. Tersine lojistik faaliyetlerinin özelliklerinden yola çıkarak, geri dönen ürünlerin geri kazanımı ya da bertarafı sırasında gerçekleştirilen faaliyetlerden kaynaklanan maliyetleri aşağıdaki gibi formüle etmek mümkündür.

Ürünlerin Geri Kazanımı Sırasında Katlanılan Tersine Lojistik Maliyetleri

Ürünlerin Bertarafı Sırasında Katlanılan Tersine Lojistik Maliyetleri

İşletmelerin tedarik zincirlerine geri dönen ürünlerin geri kazanımı ya da bertarafı sırasında gerçekleştirilen faaliyetlerden kaynaklanan maliyetlerle ilgili formüllere yukarıda yer verilmiştir. Tersine lojistik maliyetlerine ilişkin söz konusu formüller incelendiğinde toplama, kontrol etme ve ayrıştırma maliyetlerinin her iki formülde de yer aldığı, dolayısıyla tersine lojistik maliyetlerini geri kazanım ya da bertaraf etme maliyetlerinin değiştirdiği görülmektedir. Bu nedenle işletmeler, geri kazanım maliyetleri ile bertaraf etme maliyetlerini karşılaştırarak, geri dönen ürünlerin değer yaratmasına ya da yok edilmesine ilişkin kararını verebilecektir.

İşletmelerin geri dönen ürünlerle ilgili kararlarını etkileyen bir diğer unsurda, tersine lojistik faaliyetlerinin yerine getirilmesi sırasında ortaya çıkan gizli maliyetlerdir. Ürünlerin geri kazanımı ya da bertarafını etkileyen bu gizli maliyetlere ve bu maliyetlerin düşürülmesinde izlenebilecek yaklaşımlarla ilgili açıklamalara aşağıda yer verilmiştir.

Toplama Maliyeti + Kontrol Etme ve Ayrıştırma Maliyeti + (Yeniden Kullanım Maliyeti / Tamir Maliyeti / Yenileme Maliyeti / Yeniden Üretim Maliyeti / Ürünün

Kısmi Kullanım Maliyeti / Geri Dönüşüm Maliyeti) + Yeniden Dağıtım Maliyeti

131

3.7. TERSĠNE LOJĠSTĠK SÜREÇTE ORTAYA ÇIKAN GĠZLĠ