Tersine Lojistik Süreçte Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemi’nin Önemi ve Kullanımı Yöntemi’nin Önemi ve Kullanımı

Günümüzde işletmelerin yoğun rekabet ortamına bağlı olarak maliyetlerini düşürme çabaları, hizmet üretebilmeleri için daha fazla ve çok çeşitte kaynağa ihtiyaç duymaları, tersine lojistik maliyetlerinin işletmelerin toplam maliyetleri içerisindeki payının ve öneminin gün geçtikçe artması gibi etkenler, işletmelerin tersine lojistik süreçlerinde FTM yönteminin kullanılmasını önemli kılmaktadır.

FTM yönteminin tersine lojistik süreçte kullanımını önemli kılan bir diğer etken ise tersine lojistik süreçte gerçekleştirilen faaliyetler ile katlanılan maliyetlerin birbiriyle doğrudan ilişkili olmasıdır. İşletmelerin doğru maliyet hesaplamaları ve maliyet analizleri için söz konusu tersine lojistik faaliyetleri ile katlanılan maliyetler arasında bağlantı kurmaları gerekmektedir. Bu bağlantı ise tersine lojistik süreçte ortaya çıkan maliyetlerin, FTM yöntemi kullanılarak analizi ile mümkün olmaktadır (Goldsby ve Closs, 2000: 500).

İşletmeler tersine lojistik süreçlerinde ortaya çıkan maliyetleri, FTM yöntemi kullanarak analiz etmesi sonucu ürün, bölge, müşteri ve kanallara ilişkin maliyetlerini daha doğru bir şekilde hesaplayabilecekler (Miquela, 2001: 133) ve söz konusu maliyet taşıyıcılarına ilişkin pazarlama karmaları ile fiyatlarını daha isabetli bir şekilde belirleyebileceklerdir. Dolayısıyla tersine lojistik maliyetlerinin FTM yöntemi ile hesaplanması ve analizi, işletmelerin piyasaya yönelik alacakları kararlarda önemli rol oynamaktadır.

Tersine lojistik maliyetlerinin FTM yöntemi ile analizi sonucu elde edilen veriler, işletmelerin piyasaya yönelik alacakları kararlarda kullanılabildiği gibi işletme içerisinde alınması gereken kararlarda da kullanılabilmektedir. Örneğin, işletmeler FTM yöntemini kullanarak tersine lojistik süreçte gerçekleştirilen faaliyetleri katma değer yaratan faaliyetler ile katma değer yaratmayan faaliyetler olarak sınıflandırabilmekte ve katma değer yaratmayan faaliyetleri tersine lojistik süreçten çıkarabilmektedirler (Pohlen, 1993: 7-8). Katma değer yaratmayan faaliyetlere ilişkin ayrılan kaynağı işletmeler yeni yatırım alanlarında değerlendirerek bu alanların fırsat maliyetinden yararlanabilmektedirler. Bu durumda işletmeler hem tersine lojistik maliyetlerini azaltmakta hem de sürecin yalınlaştırılması ile faaliyetlerin yönetimini daha etkin bir hale getirmektedirler.

151

İşletmeler tersine lojistik süreçlerinde FTM yöntemini kullanarak maliyet taşıyıcılarının, bölümlerinin ve çalışanlarının sahip olmaları gereken performans ölçülerini de belirleyebilmektedirler. Daha sonra ise belirledikleri bu standart performans ölçüleri ile fiili faaliyet sonuçlarını karşılaştırarak maliyet taşıyıcıları, bölümleri ve çalışanlarının performans durumları hakkındaki bilgilere ulaşabilmektedirler (Eggers ve Bangert, 1998: 67). İşletme yönetimi bu bilgiler doğrultusunda maliyet taşıyıcılarının, bölümlerinin ve çalışanlarının performans sonuçlarını yetersiz bulmaları halinde, maliyet taşıyıcıları ile ilgili faaliyetleri yeniden düzenlemeleri, pazarlama kararlarını yeniden gözden geçirmeleri ve çalışanlarına ilgili konularda gerekli olan eğitim desteğini sağlamaları gerekmektedir.

Tersine lojistik süreçte FTM yönteminin kullanılmasını önemli kılan ana etkenler yukarıda da belirtildiği gibi, işletmelerin tersine lojistik maliyetlerinin maliyet taşıyıcılarına daha doğru yüklenmesini sağlamak, piyasaya ve işletmenin kendi bünyesine yönelik alacakları kararlara ışık tutmak, performans analizlerini gerçekleştirmek ve sonuçları değerlendirmektir. Ancak, FTM yönteminin tersine lojistik süreçte kullanımı sadece yukarıda belirtilen ana etkenler ile sınırlı kalmamakta, işletmelerin faaliyet konusu ve hacminin büyüklüğüne bağlı olarak aşağıda belirtilen etkenler de işletmeleri FTM yöntemini kullanmaya yöneltmektedir (Pohlen, 1993: 7-8; Stapleton, Pati, Beach, Julmanichoti, 2004: 584):

i. Tersine lojistik maliyetlerinin şeffaf bir şekilde izlenebilirliğini sağlamak, ii. Tersine lojistik süreçte yer alan iş ortakları ile ilgili kararların alınmasında

etkili olan verilerin elde edilmesini sağlamak ve bu ortaklarla olan ilişkileri geliştirmek,

iii. Tersine lojistik süreçte toplama, kontrol etme, ayrıştırma, depolama ve yeniden dağıtım tesislerinin kurulum yerlerini ve taşıma yöntemlerini belirlemek,

iv. İşletmelerin toplama ve yeniden dağıtım kanallarının oluşturulma maliyetini hesaplamak, bu kanallarda gerçekleştirilen gereksiz faaliyetleri elimine etmek,

v. Toplama ve yeniden dağıtım kanallarına ilişkin maliyetlerin azaltılmasını sağlamak,

152

vii. Tersine lojistik faaliyetlere ilişkin finansal ve finansal olmayan performans standartlarını belirlemek ve söz konusu standartlar ile faaliyet sonuçlarını karşılaştırarak işletmenin performansını ölçmek.

İşletmelerin yukarıda belirtilen amaçları gerçekleştirebilmesi için tersine lojistik süreçlerinde ortaya çıkan maliyetleri, FTM yöntemi ile analiz etmeleri gerekmektedir. Tersine lojistik maliyetlerinin FTM yöntemi ile analizi için işletmeler, tersine lojistik süreçlerini analiz etmeleri, tersine lojistik süreçte gerçekleştirilen faaliyetlerin ve bu faaliyetlerin yerine getirilmesinde tüketilen kaynakları belirlemeleri, faaliyet maliyetlerini hesaplamaları, maliyet taşıyıcılarının yüklendiği toplam maliyetleri izlemeleri ve maliyet taşıyıcılarının maliyetleri ile toplam tersine lojistik maliyetlerini karşılaştırarak maliyet hesaplamalarının doğru gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini kontrol etmeleri gerekmektedir (Ceran ve Alagöz, 2007: 165). Bu kapsamda FTM yönteminin tersine lojistik maliyetlerinin hesaplanmasında kullanımını Şekil 4.1’deki gibi göstermek mümkündür.

ġekil 4.1. FTM Yönteminin Tersine Lojistik Maliyetlerinin Hesaplanmasında Kullanımı

153

Şekil 4.1 incelendiğinde işletmelerin gerçekleştirdiği tersine lojistik faaliyetleri sırasında ortaya çıkan direkt maliyetlerin doğrudan, endirekt maliyetlerin ise faaliyetlerden yararlandıkları ölçüde maliyet taşıyıcılarına (ürün, bölge, müşteri, kanal) yüklendikleri görülmektedir. Maliyet taşıyıcılarının maliyetlerinin doğru bir şekilde hesaplanabilmesi için tersine lojistik kaynak maliyetlerinin eksiksiz bir şekilde belirlenmesi, maliyet ve faaliyet havuzlarının homojen bir şekilde oluşturulması, faaliyetlerin yöntemin uygulanmasına engel olmayacak ayrıntıda belirlenmesi, birinci ve ikinci aşama maliyet sürücülerinin tersine lojistik maliyetlerini ve faaliyetlerini temsil edecek bir şekilde seçilmesine işletmeler özen göstermelidirler.

Bu açıklamalar ışığında işletmelerin FTM yöntemini, tersine lojistik süreçlerinin yapısına uygun bir şekilde özel olarak tasarlamaları gerekmektedir. FTM yönteminin işletmelere özgü tasarlanması ve uygulanması, aynı sektörde faaliyet gösterilmesine rağmen işletmeden işletmeye uygulama modeli farklılaşan maliyet sistemlerinin oluşmasına yol açmaktadır. Bu kapsamda FTM yönteminin tersine lojistik süreçte uygulanması ile ilgili açıklamalara aşağıda yer verilmiştir.

4.2. TERSĠNE LOJĠSTĠK MALĠYETLERĠNĠN HESAPLANMASINDA