LOJĠSTĠĞĠN KAPSAMI

İşletmelerde gerçekleşen lojistik faaliyetlerin içeriği ve kapsamı, faaliyetlerin gerçekleştiği işletmenin ana faaliyet konusuna göre değişmektedir. Örneğin ana faaliyet konusu lojistik olan bir işletmede lojistik faaliyetler, o işletmenin temel faaliyetlerini oluştururken; sanayi işletmelerinde lojistik faaliyetler yan (destekleyici) faaliyetleri oluşturmaktadır.

Ana faaliyet konusu lojistik olan işletmeler, lojistik hizmet alan işletmelerin ürünlerinin bir noktadan diğer bir noktaya taşınmasında yükleme, boşaltma, paketleme, taşıma, bilgi akışı ve depolama gibi hizmetleri yerine getirmektedirler (Deran, Köksal ve Arslan, 2014: 9). Ana faaliyet konusu lojistik olmayan ve lojistik faaliyetlerde dış kaynak kullanımına gitmeyen işletmeler ise üretim faaliyetlerinin yanı sıra yukarıda belirtilen faaliyetleri de kendileri gerçekleştirmektedir.

Bir başka ifadeyle üretim işletmeleri, mamul/hizmet üretiminde kullanılacak hammaddeleri, süreç içindeki stokları, üretim sürecini tamamlamış mamulleri ve bilgileri çıkış noktasından son tüketim noktasına kadar taşınması, planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesi faaliyetlerinin tamamını bizzat kendileri yerine getirmektedir (Coşkun, 2011: 6). Bu kapsamda bir üretim işletmesinde gerçekleştirilen lojistik süreci aşağıda Şekil 2.1’deki gibi göstermek mümkündür:

ġekil 2.1. Üretim İşletmelerinde Lojistik Süreç Kaynak: (Tanyaş, agis, 2014).

16

Şekil 2.1’de görüldüğü gibi üretim işletmelerinde lojistik faaliyetler, hammadde ve malzemelerin tedarikçilerden temin edilmesi ile başlamakta, üretim süreci ile birlikte devam etmekte ve üretim süreci sonunda elde edilen mamullerin nihai kullanıcılara ulaştırılmasıyla son bulmaktadır. Bu paralelde üretim işletmelerinde lojistik faaliyetler kendi içerisinde, “tedarik (girdi) lojistiği”, “üretim (işletme) lojistiği” ve “dağıtım (çıktı) lojistiği” olmak üzere 3’e ayrılmaktadır (Dirik, 2009: 9).

2.2.1. Tedarik (GiriĢ/Girdi) Lojistiği

Tedarik (giriş/girdi) lojistiği, en geniş anlamıyla işletmelere üretim için gerekli olan hammadde ve malzemelerin tedarikçilerden sağlanıp, üretim yerlerine getirilmesi sürecinde gerçekleştirilen faaliyetleri ifade etmektedir (Coşkun, 2011: 7). Tedarik lojistiğinin temel amacı, üretimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan hammadde ve malzemelerin optimum maliyetle tedarikinin planlanması ve uygulanmasını sağlamaktır (Lu ve Su, 2002: 32). Tedarik lojistiği, bütün lojistik faaliyetlerde olduğu gibi iki aşamada gerçekleştirilmektedir. Bu aşamalardan ilki, hammadde ve malzemelerin tedarik sürecinin kontrol altında tutulmasını sağlayan karşılıklı bilgi akışıdır. İkinci aşama ise, hammadde ve malzemelerin işletmeye fiziki akışı ile ilgili faaliyetlerdir (Erkayman, 2007: 11).

Tedarik lojistiği sürecinde, önemle üzerinde durulan konu yukarıda da belirtildiği gibi hammadde ve malzemelerin tedarikçilerden işletmeye taşınması olsa da yapılan faaliyetler incelendiğinde, tedarik lojistiğinin sadece taşımadan ibaret olmadığı ve çok çeşitli faaliyetleri içerdiği görülmektedir. Bu kapsamda tedarik lojistiği sürecinde gerçekleştirilen faaliyetleri aşağıdaki gibi ifade etmek mümkündür (Karagöz, 2007: 25; Eker 2006: 7-8; Kurt, 2010: 87):

i. İşletme ihtiyaçlarının belirlenmesi, ii. Kaynak planlamasının yapılması, iii. Proje yönetimi,

iv. Taşınması planlanan unsurların nereden veya kimden, ne kadar ve ne zaman sipariş edilmesi konularına ilişkin tedarikçilerin araştırılması,

v. Tedarikçinin seçimi,

17 vii. Maliyet karşılaştırmalarının yapılması,

viii. İşletmelerin tedarikçileri ile ilgili olarak rota seçimi, araç, kargo takibinin nasıl yapılması gerektiğinin belirlenmesi,

ix. Tedarikçi işletme ile yapılacak olan teknik ve idari şartnamelerin hazırlanması,

x. Kalite güvencesi ve kontrolünün temini, xi. Güvenirlilik ve hata analizlerinin yapılması, xii. Emniyet standartlarının belirlenmesi,

xiii. Hammadde ve malzemelerin siparişi, teslim alınması, depolanması ve stok kontrolünün sağlanmasıdır.

Tedarik lojistiğine ilişkin yukarıda belirtilen faaliyetlerin planlı bir şekilde gerçekleştirilmesi ve kontrolü, işletmelere maliyet avantajı noktasında katkı sağlayarak, rekabet güçlerinin artmasında destek olmaktadır (ARC, agis, 2014).

2.2.2. Üretim (ĠĢletme) Lojistiği

Malzeme yönetimi olarak da ifade edilen üretim lojistiği, Uluslararası Satınalma ve Materyal Yönetimi Federasyonu’na göre, müşteri isteklerini zamanında karşılamak ve ürünü zamanında teslim etmek için hammadde ve malzeme hareketlerinin, üretimin ilk aşamasından son aşamasına kadar olan süreçte planlanması ve kontrol edilmesi olarak tanımlanmıştır (Rahman, agis, 2014). Üretim lojistiği, işletmelerin üretim sürecini devam ettirebilmesi için gerekli olan hammadde ve malzemeler ile yarı mamullerin tedariki ile ilgili tüm faaliyetleri içermektedir. Dolayısıyla üretim lojistiği, üretim sürecinde gerçekleştirilen faaliyetlerden bağımsız olarak düşünülemez.

İşletmelerin tedarik lojistiği kapsamında sağladığı hammadde ve malzemelerin iş istasyonlarına aktarımı, elden geçirilmesi, depolanması, stok kontrolünün sağlanması gibi faaliyetler, üretim lojistiği kapsamında gerçekleştirilen temel faaliyetler içerisinde değerlendirilmektedir (Supasansanee ve Kasiphongphaisan, 2009: 45-46). Üretim lojistiği kapsamında yer alan bu faaliyetleri yerine getirmek için yine bu kapsamda yer alan destekleyici faaliyetlere ihtiyaç duyulmaktadır. Üretim

18

lojistiği kapsamında yer alan destekleyici faaliyetleri aşağıdaki gibi ifade etmek mümkündür (Coşkun, 2011: 8; Deran vd., 2014: 11):

i. Etkili hammadde ve malzeme planlamasının yapılması,

ii. Üretim mallarının kabulü ve depolanması, iii. Kalite güvencesinin sağlanması,

iv. Üretim için başlangıç hazırlıklarının yapılması,

v. Üretim için gerekli olan hammadde ve malzemelerin ulaşılabilir yerlere taşınması ve yerleştirilmesi,

vi. Güvenirlilik ve hata analizlerinin yapılması, vii. Güvenlik standartlarının sağlanması,

viii. Gerekli donanımların hazırlanması sürecini kapsayan deneme testlerinin yapılması,

ix. Kurulum kontrolleri ve değişikliklerinin yapılmasıdır.

İşletmelerde üretim lojistiği kapsamında yukarıda belirtilen faaliyetlerin uzun vadede planlanan zaman dilimleri içerisinde gerçekleştirilmesi, üretimin aksamamasını ve müşterilerin ihtiyaçlarının zamanında karşılanmasını sağlayacaktır (Lenort ve Feliks, agis, 2014).

2.2.3. Dağıtım (ÇıkıĢ/Çıktı) Lojistiği

Üretim sonrası lojistik olarak da ifade edilen dağıtım (çıkış/çıktı) lojistiği, lojistik sürecin sonunda yer alması ve müşterilerle en yakın temasın sağlandığı nokta olması itibariyle, lojistik sürecin en önemli bölümü olarak nitelendirilebilir (Çakırlar, 2009: 38). Amerikan Pazarlama Birliği (American Marketing Association-AMA) 1948 yılında dağıtım (çıktı) lojistiğini “ürünlerin üretim noktasından tüketim veya

kullanım noktasına hareketi ve dağıtımı” şeklinde tanımlamıştır (Coşkun, 2011: 9).

Zaman içerisinde çıktı lojistiğinin yukarıda belirtilen tanımda olduğu gibi sadece fiziksel dağıtımı ifade etmediği; dağıtım mühendisliği, iş lojistiği, endüstriyel lojistik, lojistik yönetimi kavramları ile birlikte kullanıldığı görülmüştür (Akandere, 2013: 9).

Dağıtım (çıktı) lojistiği, işletmelerde üretim süreci sonunda ortaya çıkan taşıma, dağıtım, depolama, ambalajlama vb. gibi tüm lojistik faaliyetleri kapsamakta

19

gerçekleştirilmektedir. Birinci aşamada, üretim aşaması tamamlanmış mallar üretim içerisindeki iş istasyonlarından (üretim yerlerinden) alınır ve depolara yerleştirilir, depoda kontrolleri ve gerekli ise elleçleme faaliyetleri yapılır, ürünler ambalajlanır ve üzerine etiketleri yapıştırılır. İkinci aşamada, müşteri siparişleri doğrultusunda varsa ürünler üzerinde kısmi değişiklikler yapılır, müşterilerin siparişleri depo içerisinde ayrılır, ürünlerle ilgili gerekli faturalama ve belge işlemleri tamamlanır, ürünler nakliye için hazır hale getirilir. Dağıtım lojistiğinin son aşamasında ise, ürünler depolardan yüklenir ve müşteriye ulaştırılması için yola çıkarılır. Bu aşama ürünlerin müşterilere ulaştırılması ile son bulmaz; satış sonrası müşteri hizmetlerini de kapsar (Supasansanee ve Kasiphongphaisan, 2009: 46; Sezgin, 2008: 39).

Dağıtım (çıktı) lojistiğinin odak noktası, işletmeye ait ürünlerin müşterilere hızlı, güvenli ve en düşük maliyetle ulaştırılmasını sağlamaktır (Dirik, 2012: 15). İşletmelerin çıktı lojistiğine ilişkin bu amacı gerçekleştirebilmesi, yukarıda belirtilen faaliyetler arasında eşgüdümünün sağlanması ile mümkün olmaktadır (Kwateng, Manso ve Osei, 2014: 85).

İşletmelerde lojistik sürecin üç temel aşaması olan tedarik lojistiği, üretim lojistiği ve dağıtım lojistiği kapsamında gerçekleştirilen faaliyetler, bu faaliyetler yerine getirilirken ilişki içerisinde olunan bölümler, her bir lojistik sürecin odak noktası ve kullanıldığı sektörler birbirinden farklılık göstermektedir. Tedarik, üretim ve dağıtım lojistiğine ilişkin bu farklılıklara Tablo 2.3’de yer verilmiştir.

Tablo 2.3. Tedarik, Üretim ve Dağıtım Lojistik Süreçlerinin Karşılaştırılması Tedarik Lojistiği Üretim Lojistiği Dağıtım Lojistiği ĠliĢkili olduğu

bölümler

 Satın alma

 3. parti lojistik hizmet sağlayıcılar (3 PL)1  Üretim/planlama  Depo  Satın alma  Üretim  Satış  3PL hizmet sağlayıcılar  Satış  3PL hizmet sağlayıcılar  Depo  Dağıtım ağı/müşteriler GerçekleĢtirilen faaliyetler  Trafik yönetimi

 Yoldaki araç ve malın takibi

 Boşaltma ve mal kabul

 Sayım ve kontrol

 Rafa kaldırma, depolama

 Sipariş alma

 Malzeme toplama, sipariş hazırlama

 Envanter yönetimi, sayım

 Yerleşim ve düzen

 Yükleme

 Rotolama ve çizelgeleme

 Trafik yönetimi

 Yoldaki araç ve malın takibi

Odak noktası  Temin

 Süreklilik  Kontrol  Verimlilik/maliyet  Sipariş karşılama  Sürat Kritik kullanıcı

sektörleri  Otomotiv ve beyaz eşya

 Proses endüstrileri

 Perakendeciler

 Çoklu kullanıcı 3PL depoları

 Büyük üretim kampüsleri

 Hızlı tüketim mamulleri

 Sağlık ve ilaç

 Gıda

Kaynak: (Slideshare, agis, 2014; Şahin ve Berberoğlu, 2011: 35).

1 3. parti lojistik (3 PL), işletmelerin gerçekleştirdiği lojistik faaliyetlerin tümünü ya da bir kısmını lojistik alanda uzmanlaşmış işletme dışındaki bir lojistik hizmet sağlayıcıya devretmesidir.