2.2. AVRUPA BİRLİĞİ MALİYE POLİTİKASI
2.2.1. Yakınlaşma Kriterleri
Parasal birlik içerisinde yer alacak ülkelerin ekonomik açıdan yakınlık derecelerinin, izlenecek ortak politikaların uygulanabilirliği açısından olduğu kadar uzun dönemde ortak para politikası uygulamasının sürdürülebilirliği açısından da son derece önemlidir. Literatürde dört farklı nitelikteki ekonomik yakınlaşma kriterleri bulunmaktadır. Bu kriterler nominal, reel, devresel ve yapısaldır152.
Yakınlaşmanın her ülke için zor bir durum olduğu açıktır. Bununla ilgili
150 Sema Gençay Çapanoğlu, a.g.e, s. 12. Bu ve çeşitli amaçlarla yayımlanan “Beyaz Kitap” tüm
ülkelerin uyması gereken teknik sınırlamaları göstermektedir. Örneğin; ürün standardı, sermayenin hareketi, kamusal üretim, işgücünün serbest dolaşımı, malî hizmetlerin serbest dolaşımı, ulaşım, yeni teknolojiler, şirketler hukuku, kurumlar vergisi. Desmond Dinan, Ever Closer Union (An
Introduction to European Union), Third Edition, Palgrove Macmillan, Europe, 2005, pp. 393-
394
151 Gianfranco Bochicchio, Avrupa Birliği’nin Ekonomik ve Parasal Birlik Politikası ve Türkiye’nin Uyumu, Editör: Hürrem Cansevdi, İKV, Kitap 16, İstanbul, Ocak 2003, s. 20-21. 152 Ata, Silahşör, a.g.e., s. 25-31.
104 yapılan çalışmalarda uluslararasılaşmada ki eksiklikler, fiyatlar ve döviz kuru dışsallıkları bu zorlukları açıklayan bazı örneklerdir.
Politika koordinasyonunun zorluğu, Avrupa Parasal Birliği uygulamaları ile ortaya çıkmaya başlamıştır. Zorluğun sebepleri ise; ilk olarak üye taraf sayısının çokluğu, ikinci olarak, düşünce yapılarındaki büyük farklar (sadece kültürel olmayan, bunun yanında ekonomik ve politik durumlardaki farklar) ve son olarak her ülke için güdülerdeki farklar ve bunların dışsallıklarındaki farklar özellikle parasal birlikten farklı olarak uygulanan makroekonomik politikaların (maliye politikaları) farklılığa yol açması olarak sıralanabilir.
Şekil 14: APB’nin Üç-Aşamalı Biçimlendirilmiş Tasviri
Kaynak: Charles Wyplosz, “Economic Policy Coordination in EMU: Strategies and Institutions”, Presented at The German-French Economic Forum, Bonn, January 12 1999, p. 9.
13 ülke ve bir merkez bankası yukarıdaki Şekil 14’te belirtildiği gibi APB’yi üç aşamada yakınlaştırdığını göstermektedir. Malî-parasal düzenleme (Policy Mix) (Karma Politika) en son aşamadır153. Fakat bu süreçten önce AMBS için her hükümetin bir üye ataması gerekmekte ve bütün hükümetlerin AMB yürütme kurulu içinde yer alması gerekmektedir. Bu sürecin gerisinde ise İstikrar ve Büyüme Paktı bulunmaktadır ve daha önce hükümetler bunu kabul etmelidir. Bu Pakt politika düzenlemelerinin mümkün olan alanını göstermekte ve oluşan muhtemel etkiler ülkelerin maliye politikası tavırlarını belirlemektedir.
Hedeflere ulaşmak için gerekli olan sebepler, genel analitik yaklaşıma bağlı olarak zamana göre çalışan gelişmelerin tersi şeklinde gelişmektedir. Bu sebeple ilk
153 Laurent Gagnol, Moise Sidiropoulos, “The Policy Mix In A Monetary Union Under Alternative
Policy Institutions and Asymmetries”, Working Papers of BETA, 2001-23, Bureau d'Economie Théorique et Appliquée, ULP, Strasbourg, May 2001, p. 13.
Karma Politika Şekli
Merkez Bankaları’nın Tayini
Bir İstikrar Paktına Bağlanma Düşüncesi
Sebe
p
ler
Za
105 olarak son karar süreci (politika düzenlemelerini tespit etmek) ve ikinci süreç (merkez bankalarının görevlendirilmesi) ile bir bakıma ülkelerin politika düzenlemelerini ulaşma isteklerini göstermektedir. Son olarak ise İstikrar ve Büyüme Paktı ile ulaşılmak istenen son süreç gösterilmektedir154.
Sebep ve zaman arasında esas farkta, ülke açısından ulaşılmak istenen hedefler için yapılması gerekenler sebep olarak gösterilirken, APB’nin ulaşmak istediği süreç yani zaman, geçiş aşamaları ile gösterilmektedir. Birbirini tamamlayan bu aşamalar politika düzenlemelerinde ulaşılmak istenen koordinasyonu ve daha yakın bir birliği oluşturmayı hedeflemektedir.
Tablo 14: Avrupa Parasal Birliği’nde Koordinasyon Şekilleri
Kaynak: EC, Euro Papers (Co-ordination of Economic Policies in the EU: A Presentation of Key
Features of the Main Procedures), Number 45, July 2002, p. 4
154 Charles Wyplosz, a.g.e., p. 9.
POLİTİKALAR KOORDİNASYON ŞEKLİ KOORDİNASYON DURUMU AKTÖRLER GEREKLİ SÜREÇLER
TEK POL
İT
İKA
Para Politikası Tek Politika (AVRO Alanı) Tek Kurum AMB
Döviz Kuru
Tek Politika (AVRO Alanı) Koordinasyon Konsey’de
Konsey AMB AVRO Grubu
Komisyon
Rekabet
Politikası Tek Politika Komisyon Tarafından Yürürlüğe Koyma Üye Devletler Komisyon
Konsey YA KIN KOO RD İNAS YO
N Bütçe Politikası (Denge) - Ortak Karar verilen - Antlaşma Kuralları
Kurallar ve Hedefler - Bilgi Değişimi - Bağımsız Değerlendirme
- Konsey’de Koordinasyon - Açıklığa Dahil Olma
Üye Devletler Komisyon
Konsey AVRO Grubu
Aşırı Açık Prosedürü İstikrar ve Büyüme Paktı Açık Ekonomi Politikası
Yönetmelikler Yapısal Politikalar (İç Piyasa) - Kurallar - Düşüncelere Katılma - Konsey Emirleri - Bağımsız Değerlendirme Konsey’de Koordinasyon Üye Devletler Komisyon Konsey ZAYIF KO ORD İNA SY ON Karma Politika - Diyalog
- Bilgi Değişimi - Açıklığa Dahil Olma
Konsey AMB AVRO Grubu Komisyon Sosyal Ortaklar Bütçe Politikası (Kamu Maliyesinde Kalite)
- Ortak Karar Verilen
Hedefler Koordinasyon Konsey’de
Konsey AMB AVRO Grubu
Komisyon
İstikrar ve Büyüme Paktı Açık Ekonomi Politikası
Yönetmelikler
Ücret Gelişmeleri
- Diyalog
- Bilgi Değişimi - Açıklığa Dahil Olma
Konsey AMB Komisyon Sosyal Ortaklar Makroekonomik Diyalog (Cologne Süreci) Açık Ekonomi Politikası
Yönetmelikler İş gücü Pisayasası Politikaları (Yapısal Reformlar) - Bilgi Değişimi - Eniyi Tecrübelerin Tartışılması - Yönetmelikler - Bağımsız Değerlendirme Konsey’de Koordinasyon Üye Devletler Komisyon Konsey Sosyal Ortaklar İstihdam Yönetmelikleri (Luxembourg Süreci) Açık Ekonomi Politikası
Yönetmelikler Mal ve Sermaye Piyasası Palitikaları (Yapısal Reformlar) - Bilgi Değişimi - Eniyi Tecrübelerin Tartışılması - Yönetmelikler - Bağımsız Değerlendirme Konsey’de Koordinasyon Üye Devletler Komisyon Konsey Ekonomik Reform Raporları:üretim ve sermaye piyasaları (Cardiff Süreci) Açık Ekonomi Politikası
Yönetmelikler
Dış Tanıtım ve
İletişim - Ortak Fikirlerde Uzlaşma (Sadece İletişimde) - Açıklığa Dahil Olma AVRO Grubu AMB
106 Tablo 14’te AB’nin koordinasyon dereceleri karşısında uyguladığı politikalar ve politika aktörleri gösterilmektedir. Tek politika içerisinde sadece parasal politikalar varlığını göstermekte, malî politikalar bulunmamaktadır. Çünkü malî politikalar AB için yakınlaşım türleri içerisinde karar verilmesi gereken bir unsur olmaktadır. Konunun esasını teşkil eden ve üzerinde esasen karar verilmesi gereken unsur da budur.
2.2.1.1. Nominal Yakınlaşım
Nominal yakınlaşım, Maastricht Antlaşması ile getirilen ve parasal birliğe girmeye aday ülkelerin üçüncü aşamaya kabul edilmeleri için aranan 5 temel kriteri (enflasyon, uzun dönem faiz oranları, bütçe açıkları, kamu borçları ve kurlar) içermektedir.
2.2.1.2. Reel Yakınlaşım
Bu yakınlaşma kriteri, parasal birliği teşkil edecek ülkeler arasındaki büyüme oranlarını, işsizlik oranlarını ve dış denge gibi ekonomik göstergelerdeki geçmiş dönem benzerlikleri üzerinde durmaktadır. Maastricht Antlaşması, nominal veya parasal yakınlaşım kriterlerini (ERM) APB’ye kabul edilebilmek için ön şart olarak kabul ederken, reel yakınlaşım konusu büyük ölçüde ihmal edilmiştir. Antlaşmanın sadece 109. maddesinin j fıkrasında çok genel hatlarıyla ele alınmış, ekonomik büyüme ve işsizlikten ise hiç söz edilmemiştir. Ülkeler arasında reel yakınlaşım düzeyinin yüksek olmadığı durumlarda, olası bir asimetrik şokun ortaya çıkması durumunda hem uygulanacak maliye politikalarında hem de ülkelerin iş gücü piyasasında yüksek düzeyde esnekliğe ihtiyaç duyulması gerekliliği öne çıkmaktadır. Büyüme ve İstikrar Paktı ile getirilen şartların üye ülkelerin uygulayacağı maliye politikalarında manevra alanını kısıtlayacağı göz önüne alındığında iş gücü piyasası esnekliğinin önemi iyice anlaşılmaktadır.
2.2.1.3. Devresel Yakınlaşım
Katılımcı ülkelerin Birliğe giriş tarihinde ekonomilerinin içinde bulundukları konjonktürel devrenin safhası ile ilişkilidir. Buradaki önemli konu, ülkelerde gözlenen devresel hareketlerin genellikle birbirleri ile aynı veya farklı safhalarda olup olmadığına ilişkin geçmişe dönük bulguların mevcut olup olmadığı, mevcutsa
107 devrelerin hangi safhaları arasında ne çeşit benzerliklerin olduğunun tespitidir.
2.2.1.4. Yapısal Yakınlaşım
Yapısal yakınlaşım kriteri, AB ekonomilerinin belli başlı yapısal göstergelerinin birbirleri ile olan benzerliklerinin irdelenmesidir. Üye ülkelerin yapısal anlamda birbirlerine olan benzerlikleri, bu ülkelerin ne çeşit asimetrik şoklara maruz kalabileceklerini belirleyebilme ve bu şokları en az hasarla atlatabilme konularında önem taşımaktadır.