Avrupa’da Genişleme ile Bütünleşmenin Uyumlaştırılması

Ekonomik ve Parasal Birlik hedefine ulaşılması ile AB’nin bütünleşmesi “derinlik” kazanmıştır. Maastricht Antlaşması ile farklı ekonomik düzeylere sahip ülkelerin aynı anda gerekli uyum kriterlerini sağlamalarına bağlı olmadığı vurgulanmakta, her bir üye için farklı uyum hızları ve süreleri öngörülmektedir. Böylelikle bütünleşme süreci, üye ülkeler sebebiyle kesintiye uğramayacaktır20. Ancak burada önemli olan diğer bir nokta ise bütünleşmeyi uyumlaştırırken nasıl bir yaklaşım sürdürüleceğidir.

20 Bütünleşme sürecindeki yaklaşımlar ya da diğer bir değişle görüşler birbirinden oldukça farklıdır. AB’nin geleceğini belirleyecek olan adaylık ve üyelik sürecindeki yaklaşımlar şunlardır;

9 Seçmeli Avrupa Yaklaşımı (Alâkart Avrupa) 9 Avrupa Birleşik Devletleri Yaklaşımı

9 Çok Vitesli Avrupa Yaklaşımı (Çeşitli Hızlarda Bütünleşen Avrupa) 9 Değişken Geometrili Avrupa Yaklaşımı

9 Tek Merkezli Birbirine Geçmiş Halkalar Yaklaşımı 9 Esnek Bütünleşme Yaklaşımı

Söz konusu bu yaklaşımlar tarihsel süreç içerisinde oluşturulmuş ve zamanın şartlarına uygun olarak geliştirilmiştir.

1.2.3.1. Seçmeli Avrupa Yaklaşımı (Alâkart Avrupa)

Üye ülkelere, asgarî ortak hedeflere bağlı kalmak kaydıyla, bazı Topluluk hedeflerinin gerçekleştirilmesine katılmama hakkı tanınmasını, minimum düzeyde ortak hedefler olmakla birlikte, üye devletlerin Topluluk'la ilgili politikalardan istedikleri alanları belirleyip, sadece o alanlarda Topluluk ile ortak hareket etmeleri şeklinde yürütülen bir bütünleşme sürecini ifade eden terimdir (á la carte). Bu yöntem, ilk kez AB Antlaşmasının imzalanması sırasında uygulanmıştır. Antlaşmaya ekli protokollerle, ekonomik ve parasal birlik alanında Birleşik Krallık ve Danimarka'ya, sosyal politika alanında Birleşik Krallık'a derogasyon∗ tanınmıştır21.

1.2.3.2. Avrupa Birleşik Devletleri Yaklaşımı

Avrupa Birleşik Devletleri (United States of Europe) Yaklaşımı, AB’yi federe devletler yapısına dönüştürerek, üye devletlerin AB’nin oluşturduğu ve geliştirdiği her politikayı tamamıyla benimseyip uygulamalarını öngörmektedir. Böylelikle üye ülkeler, ulusal egemenliklerini her alanda AB organlarına devredecektir22. Maastricht Antlaşması ile parasal yetkinin devri kabul edilmiş

∗ _{Derogasyon: Temel bazı ilkelere ilişkin geçici istisnalar.} 21 _{DPT, AB Sözlüğü, Ankara, Ekim 2004, s. 3.}

21 olmasına rağmen diğer konularda yetkinin tümüyle devrine yanaşmayan üye ülkeler şimdilik Avrupa Birleşik Devletleri Yaklaşımı’nı öngörmemektedir.

1.2.3.3. Çok Vitesli Avrupa Yaklaşımı (Çeşitli Hızlarda Bütünleşen Avrupa)

Çok Vitesli Avrupa (Multi Speed Europe) Yaklaşımı, çift vitesli olarak da adlandırılmaktadır. Çünkü aday ülkelerin ve parasal birlik aşamasından sonra ekonomik ve sosyal açıdan aynı düzeyde olmayan ülkelerin bir üst vitese (düzeye) geçebilmeleri için belirli süreler verilmektedir. Bu yaklaşım ile AB’nin bütünleşme süreci engellenmemekte ve devamı sağlanmaktadır. Bu yaklaşımda hedeflere ulaşmak amacıyla belirli bir üst düzey ülke grubunun belirlenmesi esası geçerlidir. Yaklaşımlar arasında AB’ye uygun görülen yaklaşımdır.

1.2.3.4. Değişken Geometrili Avrupa Yaklaşımı

Çok vitesli yaklaşıma benzeyen bu yaklaşımda ise merkez ve diğer ülkeler ayrımı yapılmaktadır. Kurucu antlaşma ile oluşan merkez çekirdek ülkeler ile çeşitli alanlarda ve çeşitli seviyelerde bütünleşmeye çalışan diğer ülkeler bulunmakta, böylelikle kurucu ülkeleri bütünleşme açısından çok ileriye götürmekte, diğer ülkeleri de belirli bir bütünleşme çerçevesi içinde tutmakta olan bu yaklaşım, AB bütünleşmesini tamamen farklılaştırmaktadır. Alman Parlâmentosu’nun Hıristiyan Demokrat Grubu üyesi Karl Lamers’in, 1994 Eylül ayında Alman Parlâmentosu’na sunduğu “Avrupa Politikası ile ilgili Düşünceler” adlı Raporu’nda öne sürülmüştür23.

1.2.3.5. Tek Merkezli Birbirine Geçmiş Halkalar Yaklaşımı

Tek Merkezli Birbirine Geçmiş Halkalar (Europe of Concentric Circles) Yaklaşımı, Almanya’nın önerdiği yaklaşıma alternatif olarak Fransızlar tarafından ortaya atılmıştır. Bunun bir gerekçesi olarak özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra şekillenmeye başlayan Avrupa’ya çeşitli kolonilerin katılıp katılmayacağı kararının verilme sürecidir. Avrupa Komisyonu’nun aldığı kararlar ile deniz aşırı olmayan üye ülkelere yakın çeşitli koloniler AB içine dâhil edilmiş ancak uzak mesafedeki koloniler politikalar içerisine konmamıştır24. Bu yaklaşımda tek merkezli halkaların en içte kalanı merkez çekirdektir. Merkez çekirdeğe bağlı birkaç halkanın

23 _{Rıdvan Karluk, a.g.e., s. 53.}

24 _{Karis Muller, “Concentric Circles at the Periphery of the European Union”, Australian Journal} of Politics and History, Volume 46, Number 3, 2000, pp. 323-325.

22 merkez etrafında bulunması belirli sınırlamaların bulunmadığı katı sınırlar koymaktan kaçınmaktır. Bu çerçevede daha sıkı işbirliğini tanımlamak amacıyla “ortak hukuksal halka” (circle of shared law - Birliğin üye ülkeleri), “komşu halka” (adjacent circle - Birlik dışında katılmayı bekleyen ülkeler), “seçkin halkalar” (more select circles - ortak para halkası, güvenlik halkası vb.) terimleri kullanılmaktadır25.

1.2.3.6. Esnek Bütünleşme Yaklaşımı

Esnek Bütünleşme (Flexible Integration) Yaklaşımı’nda, ülkelerin bütünleşme sürecinde farklı yollar izleyebilecekleri ancak iki noktada ayrım içinde bulundukları öngörülmektedir. Buna göre ülkeler ekonomik açıdan farklı olabilmekte ve istedikleri diğer ülke ile ekonomik ilişkilerini düzenleyebilmektedir. Buna ilâveten, ikinci nokta olarak ülkelerin, üye ülkeler arasında ortak politika olan demokrasi ve siyasî yaklaşımları sağlaması gerekmektedir. Günümüzde “Açık Ortaklık” olarak da nitelendirilen bu yaklaşım AB’yi daha esnek bir yapıya oturturken, AB’nin genişleme ve bütünleşme politikalarının uygulanmasını güçleştirebilir.

Şekil 1: Avrupa Birliği’nin Uç Noktaları

Kaynak: Mathias Dewatripont, Jürgen Von Hagen, Andre Sapir, Howard Rosenthal, Ian Harden,

Flexible Integration (Towards a More Effective and Democratic Europe – Monitoring European Integration 6), Centre for Economic Policy Research (CEPR), London, 1995, p. 54.

25 _{EU, http://europa.eu/scadplus/glossary/concentric_circles_en.htm, Erişim: 17.11.2006.}

Mevcut

Avrupa Birliği Alâkart

Avrupa Birleşik Devletleri (USE)

Esneklik

Bağlılık, Üstlenme

23 Şekil 1’de yukarıda belirtilen yaklaşımların uç noktaları olan Alâkart ve USE, AB’nin geleceğini göstermesi açısından önem taşımaktadır. Esnekliğin arttığı uç noktada Birlik ilkesinin sürdürülebilmesi güçleşmektedir. AB’nin gitgide bağlılığı ve üye ülkelerin yetkilerini üstlenmesindeki artış, AB’yi Şekil 1’de görüldüğü gibi mevcut durum içine sokmuştur. Esnekliğin azalması Birliği güçlendirmiştir. Ancak bu da yeterli bulunmamaktadır. Halen mevcut ekonomik sorunların çözümünün biraz daha uluslarüstücülüğe yaklaşma ile çözümlenebileceği düşünülebilir.