Parasal Bütünleşmenin Fayda ve Maliyetleri

Optimal para bölgesi ile birlikte parasal birliğin sağlayacağı başlıca faydalar; düşük enflasyon, kur dalgalanmalarından doğan riskleri minimize etmek için katlanılan maliyetlerden tasarruf edilmesi, birden çok para biriminin kullanılmasının neden olduğu işlem masraflarının ortadan kalkması, döviz piyasalarına yapılan müdahalelerde katlanılan maliyetlerin ortadan kalkması ve politik disiplini sağlamada piyasa mekanizmalarının artan gücüdür. Parasal birliğin maliyetleri ise; döviz kurunun birliğe üye ülkeler açısından bir politika aracı olarak kullanılamaması, üye ülkelerin kendi tercihlerine ve iktisâdi koşullarına uygun bağımsız istikrar ve büyüme politikaları uygulayamamalarıdır94.

Ülkelerin artan entegrasyonu, kaynakların daha etkin kullanılmasını sağlamaktadır. Avrupa Komisyon’una göre, yüksek ticarî bütünleşmede ulusal finansal dalgalanmalarda daha ileri bir bütünleşme (eğer bütünleşme sağlanamazsa ülkelere asimetrik şok olarak yansır) vardır95. Endüstriyel Avrupa Ülkelerine yapılan ticaret tipik bir iç ticarete bağlı ölçek ekonomisine ve eksik rekabete sahiptir. Açıkçası bu asimetrik şok ihtimalini arttıran ülkelerin daha fazla bireysel hareketini

93 _{François Mann-Quirici, “The Endogeneity of Optimum Currency Area Criteria-Lessons From}

History for European Monetary Union”, Journal of Economic Studies, Vol. 32, No. 5, 2005, p. 388

94 _{Hüseyin Mualla Yüceol, a.g.e., s. 4.}

95 _{Frank Barry, “Fiscal Policy in EMU”, in European Monetary Integration, Past, Present and} Future, Edit: Eric J. Pentecost, Andre Van Poeck, Edward Elgar Publishing, UK, 2001, p. 127.

71 engeller. Krugman ise; Şekil 9’da da gösterildiği gibi, artan ticarî bütünleşmenin ulaşım maliyetlerini düşürme eğilimi içinde ülkeleri bireyselleştirmeye yönlendirdiğini belirtmektedir. Ölçek ekonomisi sebebiyle artan bütünleşme endüstrilerin bölgesel yoğunlaşmalarını arttırmaktadır. Buna göre, gelecekte asimetrik şoklar artan bir şekilde ortaya çıkacak ve para birliğine ekstra bir maliyet yükleyecektir96.

Şekil 9: Ticari Bütünleşme Ekonomik Farklılaşmaya Neden Olur mu?

Kaynak: Roman Horvath, Lubos Komarek, a.g.e., p. 15, ayrıntılı bilgi için bkz., Paul De Grauwe,.

The Economics of Monetary Integration, Oxford University Press, 3rd Edition, 1997.

Şekil 10’a göre ise; Krugman, parasal birliğin fayda ve maliyetleri bütünleşme düzeyine göre değişiklik göstermekte olduğunu belirtmektedir. Dikey eksende belirtilen fayda ve maliyetler, GSYİH’nın yüzdesi olarak ve yatay eksen de bütünleşme düzeyinin birlik içi GSYİH’ya oranı olarak gösterilebilir97. Bütünleşmenin maliyetlerde oluşturduğu artışlar karşısında fayda unsurları da sağlamaktadır. Bütünleşme denge miktarı olarak belirtilen t* düzeyi bütünleşme türüne göre değişiklik göstermektedir. Bütünleşmenin arttırılması maliyetleri en alt düzeye çekmektedir.

96 _{Roman Horvath, a.g.e., p. 15.}

97 _{Utku Utkulu (Güz 2005), a.g.e., s. 120.}

Avrupa Komisyonu Krugman

A yr ım A yr ım Bütünleşme Bütünleşme

72

Şekil 10: Krugman Yaklaşımı: Parasal Birliğin Faydaları ve Maliyetleri

Kaynak: Utku Utkulu, “Avrupa Parasal Birliği Gerçekten Bir Optimum Para Sahası mıdır?”, ESİAD, Siyasa, Yıl:1, Sayı:1, Güz 2005, s. 120.

http://ekosem.ieu.edu.tr/siyasa/siyasautkuson.pdf, Erişim: 07.05.2007.

Parasal birliğin olumlu etkilerinin, olumsuz etkilerinden farkını maksimize edecek saha büyüklüğü “Optimum Para Sahası”dır. Bu maliyetleri ve faydaları şu şekilde sıralayabiliriz98.

ƒ Maliyetler:

1) Başlıca maliyet olarak döviz kurunun sağladığı kazançlardan vazgeçilmektedir. Ortak para ve döviz kuru politikaları nedeniyle bağımsız para ve döviz kuru politikası izleme yeteneği yitirilmektedir. Senyoraj gelirinden yoksun kalan ülke, dövizden sağladığı avantajları kaybetmektedir. Bu durumda üye ülkelerin kullanabileceği politika maliye politikasıdır.

2) Olası bir asimetrik talep şoku ile karşılaşan üye ülkenin şoklara karşı; a) Ücretlerin ve fiyatların esnekliği, b)Üretim faktörlerinin (özellikle iş gücünün) hareketliliği gibi politikalar uygulayabilmektedir. Ancak bu durumda diğer ülkeleri olumsuz yönde etkilemekte, şoktan kurtulmak için uygulanan farklı politikalar diğer

98 _{Charles R. Bean, “Economic and Monetary Union in Europe”, The Journal of Economic} Perspectives, Vol.6, No.4, Autumn 1992, pp. 33-41.Utku Utkulu, "Avrupa Parasal Birliği,

Optimum Para Sahası ve Türkiye", Avrupacı Türkiye'den Türkiyeci Avrupa'ya: Türkiye-

Avrupa Birliği Üzerine Ekonomi-Politik Tezler, Ed. İrfan Kalaycı, Beta Yayınları, İstanbul,

Aralık 2005, www.deu.edu.tr/userweb/utku.utkulu/dosyalar/utku%20utkulu.doc, Erişim: 15.02.2007 ve Robert Mundell, a.g.e., http://homepage.ntlworld.com/peter.micklem/euro/ costsandbenefits.htm, Erişim: 15.02.2007. Fayda ve Maliyetler t* Bütünleşme Düzeyi f (fayda) m (maliyet)

73 ülkeleri etkileyebilmektedir. Birlik düzeyinde uygulanan politikalar koordine edilerek bu olumsuzluklar hafifletilebilir.

3) Parasal birlik sonucunda özellikle sermaye, belli merkezlerde yoğunlaşabilecek ve bu da bölgesel dengesizlikleri artırabilecektir. Bunu engellemek için ortak bölgesel ve yapısal politikalar izlenebilir.

4) Parasal birlik, özellikle güçlü üye ekonomiler için ortak maliyetler nedeniyle katlanılması gereken kaynak transferleri ve maliyet anlamına gelmektedir.

ƒ Olası Kazançlar:

1) Parasal birlikte döviz kurları sabitleneceğinden kurlara ilişkin istikrarsızlık ve belirsizlik giderilmiş olmaktadır. Bu nedenle sermayenin birlik içinde serbest dolaşımını sağlayarak ve malî entegrasyonu kolaylaştırarak fiyatlarda şeffaflığı sağlamaktadır.

Üye ülkeler arasında sermaye hareketleri üzerindeki engellerin kalkması ve sermaye piyasası entegrasyonunun sağlanması şu avantajları da beraberinde getirecektir; dolaysız sermaye akımlarının serbestleşmesi kaynak dağılımında etkinliği artıracak; finansal entegrasyon, piyasanın etken büyüklüğünü artırarak, finansal aracılık maliyetlerinin ve tasarrufların yatırımlara dönüşüm maliyetlerinin azalmasına neden olacak ve finansal entegrasyonun yarattığı büyük piyasa, ödünç alanlara ve verenlere geniş imkanlar sunduğundan piyasaların derinleşmesi ölçek ekonomileri yoluyla kaynak dağılımında etkinliği artıracaktır.

2) Parasal birlik, kurlardaki belirsizliğin, yatırımlar ve mal ticareti üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırabilecektir. Ayrıca spekülâsyonun döviz kurları üzerinde kaynak dağılımını bozucu etkileri parasal birlik sayesinde azaltılabilecektir.

3) Parasal birliğin oluşturulmasıyla birlikte, işlem maliyetlerinden tasarruf sağlanabilecektir.

4) Birlik sonucunda döviz rezervlerinin kullanımında tasarruf sağlanabilecek ve rezerv bulma gereği azaltılabilecektir.

74 bankasının yürüttüğü ortak para politikası sayesinde fiyat istikrarının sağlanması ve düşük faiz oranının oluşmasıdır.

7) Güven ortamı ve belirsizliğin azaltılması ve fiyat istikrarının sağlanması, kamu borçlanmasında risk primini düşürecek ve faizleri aşağı çekerek yatırım ve üretim kararları üzerinde olumlu etkiler meydana getirebilecektir. Bu ise ekonomik istikrarı ve istikrarlı büyümeyi teşvik edecektir. Ayrıca, parasal birliğin, sıcak paranın ve risklerin küresel dünyasında korunaklı, istikrarlı bir liman olduğunu düşünenlerin sayısı da az değildir.

Ortak para politikası konusunda başta Bayoumi ve Eichengreen (1993) tarafından yapılan ampirik çalışmada ve diğer çalışmalarda APB ve ABD arasındaki şoklarda farklılıklar belirlenmiş, bu farklılıkların önemli sebeplerinin iş gücü hareketliliği ve fiyatların esnek olmaması olduğu görülmüştür. Genel kanı APB’deki asimetrik şoklar ABD’den fazladır. Potansiyel asimetrik şokların ortadan kaldırılması için maliye politikalarında koordinasyona ihtiyaç duyulduğu görüşü savunulmaktadır99. Bu da bütünleşmenin arttırılması gerektiği ve politik bir birlik haline gelmesini gerekli kıldığını açıkça göstermektedir.

Günümüzde artan koordinasyon çabaları maliyetleri en alt düzeye çekmek amacıyla yapılmaktadır. Ancak teorik alt yapıda da incelendiği gibi AB ülkelerinde üretim ve diğer kriterler açısından yaşanan olumsuzluklar bulunmaktadır. Halen devam eden bu gelişmeler tarihsel süreç içerisinde diğer başlıklar altında analiz edilmeye çalışılacaktır.