Optimum Para Sahası Kavramı

Robert Mundell’in 1961 yılında yayımladığı “Optimum Kur Alanları Teorisi”66 adlı makalesiyle gündeme gelmiş olan Optimum Para Sahası Teorisi, APB uygulamasıyla yeni ve önemli bir konuma ulaşmıştır67.

Parasal birliğin, ülke ekonomisine faydasını maksimize edecek bölge büyüklüğüne “Optimal Para Sahası” denir. Üye ülke ekonomilerinin tam istihdam, ödemeler dengesi ve fiyat istikrarı hedeflerinin, uygulanan ortak ekonomi

64 _{Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, “Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği (EPB) ve EURO”,}

http://www.deltur.cec.eu.int/abeuro.rtf, Erişim:12.02.2006.

65 _{Utku Utkulu, “Avrupa Parasal Birliği Gerçekten Bir Optimum Para Sahası mıdır?”, ESİAD,} Siyasa, Yıl:1, Sayı:1, Güz 2005, s.110.

66 _{Robert A. Mundell, “A Theory Of Optimum Currency Areas”, The American Economic Review,}

Vol. 51, No.4, September 1961, pp. 657-665.

67 _{Hamza Şimşek, “Optimum Para Sahası Teoremi Altında Türkiye’nin Avrupa Para Birliğine}

57 politikalarıyla, en düşük maliyetle sağlandığı bölge OPS olarak adlandırılır68.

OPS teorisini; Mundell (1961)69, faktör hareketliliği yönüyle, McKinnon (1963)70, ülkelerin ekonomik açıklıkları ve daha sonra da Kenen (1969)71, mal çeşitlendirme derecesi yönüyle para sahası kavramını ele almış ve bu teorinin temellerini atmışlardır. Ayrıca her para sahasının optimal para sahası anlamına gelmediğini belirtmişler ve potansiyel optimal para sahası üyesi ülkelerin belli özellikleri olduğunu vurgulamışlardır. Bu özellikler72;

9 Ülkelerin enflâsyon oranlarındaki benzerlikler, 9 Ülkeler arası yüksek faktör hareketliliği, 9 Ülkelerin ekonomik açıklıkları,

9 Ekonomilerin büyüklükleri, 9 Mal çeşitlendirme derecesi, 9 Fiyat ve ücret esnekliği,

9 Mal piyasası entegrasyon derecesi ve malî entegrasyondur.

Bu özellikler kullanılarak bir para alanının optimal olup olmadığının testini yapan Mundell, McKinnon ve Kenen, para sahalarının maliyetine değinmişlerdir. Bir ülkenin, para sahasına dâhil olması halinde ulusal para politikası ve döviz kurları üzerindeki bağımsızlığını kaybetmesinin, o ülke ekonomisine yüklediği maliyetleri incelemişlerdir73_.

68 _{Robert A. Mundell, “A Theory Of Optimal Currency Areas”, International Economics, New}

York: Macmillan, 1968, pp. 177-178.

69 _{Daniel Gros and Niels Thygesen, European Monetary Integration, 2nd Edition, FT Prentice}

Hall, UK, 1998, p. 269.

70 _{Ronald I. McKinnon, “Optimum Currency Areas”, The American Economic Review, Vol. 53,}

No. 4, September 1963, pp. 717-725.

71 _{Peter B. Kenen, “What We Can Learn From The Theory Of Optimum Currency Areas” in}

Submission on EMU From Leading Academics, HM Treasury, London, 2003, p. 148. Ayrıntılı

bilgi için bkz., Peter B. Kenen, “The Theory of Optimum Currency Areas: An Eclectic View” in Mundell and Swoboda, (eds.), Monetary Problems of the International Economy, University of Chicago Press, Chicago, 1969.

72 _{Ahmet Samsar, Optimal Para Alanı Teorisi Çerçevesinde Türkiye Analizi, Uzmanlık Yeterlilik}

Tezi, TCMB İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara, Ekim 2003, s. 1.

58 McKinnon, Mundell’in teorisine karşı, ticarete konu olan ya da olmayan malları ele alarak, açık ekonomi içerisinde iç ve dış istikrar arasında uyumun sağlanması için öncelikle içte fiyat istikrarının sağlanması gerekliliğini vurgulamıştır. Ayrıca çalışmasında “optimum” kavramını, parasal-maliye politikası ve esnek dış döviz kuru oranları ile bu üç konunun (bazen aralarında çatışabilmelerine rağmen) en iyi çözüm vermesi amacıyla kullanılabilir olduğunu belirtmektedir. Bunlar74;

1- Tam istihdamın korunması,

2- Uluslararası ödemeler dengesinin korunması, 3- Ortalama iç fiyat dengesinde istikrarın korunması.

Üçüncü unsur ile ilgili her kapitalist ülke, etkin kaynak dağılımının sağlanması amacıyla efektif paranın arttırılmasını istemektedir. Bir ve ikinci konular ile ilgili aralarındaki çatışma sorunu literatürde ayrıntılı olarak incelenmektedir. Esas sorun üçüncü unsurun parasal teori kadar uluslararası ticarette de problem teşkil etmesidir75.

OPS, uluslararası makro ekonomik teorinin bir alanıdır ve ortak bir kuru paylaşan bölgenin optimal kur oranını belirlemesiyle ve bir ülkenin hangi durumlarda bağımsız kur politikasından vazgeçip, hangi durumlarda bir parasal birliğe girmeye karar verdiği konusuyla ilgilenir76.

Bir parasal birliğin son aşamasına ulaşabilmesi için belirtilen beş temel aşamadan geçmesi gerekir77.

9 Döviz kuru birliği,

9 Ortak fon mekanizmasının oluşturulması,

9 Ekonomi politikalarının koordinasyonu (eşgüdüm/uyumlaştırılması),

74 _{Ronald I. McKinnon, a.g.e., p. 717, ayrıntılı bilgi için bkz., Ronald McKinnon, “Mundell, the}

Euro, and Optimum Currency Areas”, Stanford University, Department of Economics, Working

Papers No:00009, http://www-econ.stanford.edu/faculty/workp/swp00009.pdf, Erişim:

23.09.2006.

75 _{Ronald I. McKinnon, a.g.e., p. 717.} 76 _{Hamza Şimşek, a.g.e., s. 52.} 77 _{Utku Utkulu, a.g.e., s.110.}

59 9 Ortak rezerv yönetimi ve tek merkez bankası,

9 Tek para.

Optimal para sahası teorisinin ilgilendiği temel konuları şu şekilde özetlemek mümkündür78:

1) Optimal para sahası oluşturulması sonucunda elde edilen potansiyel kazançlar, dışa açılma derecesi ile belirlenmektedir. Dışa açık ekonomiler sabit döviz kurunu seçme eğilimindedir, çünkü bu tür ekonomilerde döviz kuru değişimlerini rekabet üzerindeki belirgin etkilerle ilişkilendirmek zordur. Diğer taraftan açık ekonomilerde, kapalı ekonomilere göre genel fiyat endeksi daha fazla değişken iken, sıkı döviz kuru uyarlamaları paranın likidite özelliğini azaltmaktadır.

2) Optimal para sahası teorisi, şokların ve iş çevrimlerinin simetrik olmasını vurgulamaktadır. Asimetrik şoklar∗ ve iş çevrimleri her ülkenin kendine özel bir politika uygulamasını gerekli kılar, hâlbuki tek bir para alanında ülkeye özel bir para politikası mümkün değildir.

3) Mundell, uluslararası faktör mobilitesini (özellikle göç) alternatif bir uyum kanalı olarak düşünmüştür. Buna göre yüksek işgücü mobilitesi asimetrik şokların ters etkilerini kolaylaştırmakta ve böylece döviz kuru mekanizmaları üzerindeki baskıyı azaltmaktadır.

4) Kenen, ürün farklılaştırması üzerinde durmuştur. Buna göre yüksek derecede ürün ihraç eden bir ülke, üretim sektörüne dair özel şoklardan daha az zarar görebilir.

5) Yine Kenen, bir para bölgesinde asimetrik şokları etkisiz hale getirmek için kullanılan “malî transferler” üzerinde durmuştur.

6) Son dönemlerde optimal para sahası teorisine “politik bütünleşmenin

78 _{Hüseyin Mualla Yüceol, “Optimal Para Alanı Teorisi Üzerine Bir Değerlendirme: Teori,}

Uygulama ve Politika”. PİVOLKA Dergisi, Yıl:3, Sayı: 12, 02/2004, s. 3-4.

∗ _{Ülkeler arasında ortaya çıkan ticari dengesizliğin ana sebebinin talep kayması olarak}

adlandırılmasına rağmen, OPS literatüründe bu duruma “Asimetrik Şok” adı verilmektedir. Asimetrik şok, negatif yada pozitif olsun bir ülkeye göre, diger bir bölgeyi yada ülkeyi orantısız bir sekilde etkileyen şoktur. Hamza Şimşek, a.g.e., s. 54.

60 derecesi” ve “enflasyon oranları arasındaki benzerlik” konuları dâhil edilmiştir.

OPS’nin ilgilendiği bu temel konular aynı zamanda OPS’nin gerçekleştirilmesinde gerekli altyapıyı da özetlemektedir.