Dolaylı Vergilerde Uyumlaştırma

AB’de, Gümrük Birliği’ne geçilmesiyle birlikte gümrük vergileri ve eş etkili vergiler kaldırılmış ve bu alanda uyum sağlanmıştır. Böylece üye ülkeler arasındaki ticarette gümrük vergileri sorun olmaktan çıkmıştır. Ancak, malların maliyetleri içine girip fiyatları doğrudan etkileyen dolaylı vergiler, serbest rekabeti bozmakta ve malların, sermayenin, şahısların serbest dolaşımına engel olmaktadır. Bunun sonucu

222 _{Batuhan Levent Bozkurt, “Avrupa Birliği’nde Kurumlar Vergisi”, Maliye Dergisi, Sayı:150, Ocak}

Haziran 2006, s. 99.

223 _{y.a.g.e., s. 101.}

224 _{Paola Conconi, Carlo Perroni, Raymond Reizman, “Is Partial Tax Harmonization Desirable?”,} Warwick Economic Researc Papers No: 795, Belgium, 2007, p. 1.

143 olarak AB, ilk uyumlaştıracak alan olarak dolaylı vergileri öngörmüştür226.

Birliğin ilk yıllarından beri, gerek dolaylı, gerek dolaysız vergiler alanında üye ülke mevzuatlarının uyumlaştırılması konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Malların ve hizmetlerin serbest dolaşımını doğrudan etkilemesi nedeniyle vergilendirme alanında uyumlaştırma çalışmaları dolaylı vergilerde yoğunluk kazanmıştır. Uyumlaştırma çalışmalarında Katma Değer Vergisi’nde (KDV) ve Özel Tüketim Vergisi’nde (ÖTV) önemli bir mesafe alınmıştır. Özellikle altıncı direktif ile ortak bir KDV sisteminin alt yapısı oluşturulmuş olup zaman içinde Birliğin ihtiyaçlarına paralel olarak gerekli değişiklikler yapılmıştır. ÖTV alanında da sigara ve işlenmiş tütün ürünleri, alkollü içeceklerle petrol ürünlerine ilişkin olarak üye ülke mevzuatları arasında uyumlaştırma çalışmaları yapılmıştır. Bugün itibarîyle dolaylı vergilerin (özellikle KDV ve ÖTV) uyumlaştırılması konusunda büyük bir aşama kaydedildiği görülmektedir.

2.2.5.2.2.1. Katma Değer Vergisi

İlk kez 1954 yılında Fransa’da uygulanan KDV, 11 Nisan 1967 tarihinde iki direktifin hazırlanması ile AB’de de uygulanmaya başlanmıştır. 1969 yılında ise üçüncü bir direktif ile KDV üye devletlerin vergi sistemlerine girmiştir. 1967 tarihli birinci direktifin 2. maddesine göre KDV genel bir tüketim vergisidir, yani mal ve hizmetlere yapılan tüm harcamalardan alınan bir vergidir.

KDV ile ilgili altıncı direktif ise, verginin kapsamını ve vergi mükellefiyetini, yani verginin uygulanma alanını, vergi mükellefi kişileri, vergiye tabi işlemleri, bu tür işlemlerin uygulanabilirlik yerini, vergiye tabi meblâğı, vergi oranlarını uygulamanın ayrıntılı prosedürlerini, istisnaları ve özel durumları belirleme yöntemini tanımlamayı olanaklı kılan bir ortak kurallar paketi oluşturmuştur. Birlik içerisinde bu kuralların tümü “KDV değerlendirmenin tek tip temeli” olarak bilinir ve KDV, Birliğin temel gelir kaynağı olduğu için, bu temel özellikle önemlidir227.

Ticarî amaçlı mal hareketlerinde “varış ülkesinde vergilendirme” prensibi

226 _{Ersan Öz, Mehmet Aslan, “AB’ye Uyum Sürecinde KDV: Uyumlaştırma Çalışmalarının}

Değerlendirilmesi”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı: 205, Ekim 2005, s. 152.

227 _{Nicholas Moussis, Avrupa Birliği Politikalarına Giriş Rehberi (Çev. Ahmet Fethi), Mega Press,}

144 geçerlidir. Bu prensibe göre, ihraç edilen mal veya hizmetin KDV’si, ithalâtı yapan ülkede yani malın veya hizmetin vardığı ülkede alınacaktır. Bu açıdan varış ilkesi prensibine ithal vergisi de denmektedir. Gelecekte ise verginin ihracatın yapıldığı ülke tarafından alınması ve daha sonra da malın tüketildiği ülke hazinesine iade edilmesi oluşturmaktadır. Bu yöntem çıkış ülkesinde vergilendirme (Clearing Sistemi) olarak bilinmektedir.

Bir üye ülkenin vatandaşı başka bir üye ülkede alışveriş yaptığında ise, KDV’yi o ülkenin vatandaşı gibi ödeyecek, ülkesinde dönüşünde ise KDV ödemesi söz konusu olmayacaktır228.

Birlik genelinde bütün üye devletler için KDV alanında uyumlaştırılmış ortak bir oran oluşturulamamıştır. Ancak, üye devletler kendi standart oranlarını tespit etmekte serbest olmakla birlikte, yüzde 15’in altında olmamak üzere bir normal oran ve yüzde 5’in altında olmamak üzere bir veya iki indirilmiş oran uygulayabilmektedir. Hali hazırda, üye devletlerin uyguladıkları standart oranlar yüzde 15 ile yüzde 25 arasında değişmektedir. Üye devletler standart oranın üzerinde bir KDV oranı belirleyemezler. Standart oranı aşan yüksek KDV oranları bulunan üye ülkeler de bunları düşürmek zorundadır229.

KDV’de indirilmiş oranların uygulanabileceği mallar 6. direktifin H maddesinde tek tek sayılmıştır. İnsan ve hayvanların tüketimine ilişkin gıdalar, su dağıtımı, tıbbî önlemler için kullanılan mallar, kitaplar, gazeteler ve süreli yayınlar, kültürel faaliyetlerden alınan giriş ücretleri, sesli görüntülü yayın hizmetleri, cadde temizliği ve çöp toplanması için hizmetler, cenaze törenlerinde ifa edilen hizmetler, spor müsabakalarına giriş ücretleri vb. olarak sıralanabilen bu mal ve hizmetlerde AB ülkeleri indirimli oran uygulamakta serbesttirler230.

2.2.5.2.2.2. Özel Tüketim Vergileri

Roma Antlaşması diğer ülkelerden gelen ürünler üzerine yerli ürünlere

228 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. Ersan Öz, Mehmet Aslan, a.g.m., s. 154-160 ve Nicholas Moussis, a.g.e., s.}

284-287.

229 _{Mehmet Yüce, Rahmi Yücel, a.g.m., s. 129.}

230 _{Hakan Karabacak, “Avrupa Birliği’nde Katma Değer Vergisinin Oran Yapısı”, Maliye Dergisi,}

145 uygulanan oranlardan daha yüksek oranlar uygulanamayacağını ve bunun ayrımcılık olduğunu belirtmektedir. ÖTV, uluslararası alanda ilk kez 1970’li yıllarda AB’ye üye olan ülkelerde belirli kurallara bağlanmış, bu kurallar genelde direktifler şeklinde ortaya çıkarılmış ve malların serbest dolaşımına olumsuz yönden etki ettiği gerekçesi ile uyumlaştırma kapsamına alınmıştır.

ÖTV’nin konusu ülkeden ülkeye değişmekle (gelişmiş ülkelerde otomobil, radyo, televizyon, benzin, alkollü içkiler, kahve vb., az gelişmiş ülkelerde şeker, tuz, tütün, sigara, çay vb.) birlikte genel olarak iki grup tüketim maddesinden alınmaktadır ki bunlar; alışkanlık verici maddeler ve sürümü çok yüksek olan maddelerdir.

AB bünyesinde ÖTV uyumlaştırılması konusunda genel düzenlemeler içeren 25 Şubat 1992 tarihli 92/12/AET sayılı Avrupa Konseyi Direktifinin yanında, ürünlerin yapılarıyla ilgili üç ve oranlarla ilgili dört temel direktif ile bu direktiflerde değişiklik yapan çok sayıda direktif ve düzenlemeler de bulunmaktadır231. ÖTV kapsamına dâhil edilen mallar başlıca üç kategori altında toplanabilir. Birincisi, alkol ve alkollü içecekler, ikincisi işlenmiş tütün mamulleri ve sonuncusu enerji ürünleri, madeni yağlar, elektrik, doğalgaz ve kömürdür.

Üye ülkeler arasındaki iç sınırlarda malî kontrollerin kaldırılması ilkesinden hareket eden ÖTV mevzuatının üç temel hedefi bulunmaktadır. Birincisi, belli bir ürün grubuna uygulanacak verginin yapısı (ürün kategorileri tanımlaması, ÖTV’nin hesaplanma biçimi ve muafiyetlerin kapsamı gibi) ile ilgilidir. İkincisi ise, üye ülkelerin her bir ürün için uygulaması gereken asgarî ÖTV oranlarıdır. Son olarak da ürün kategorilerinin tümüne uygulanacak genel hükümleri (ÖTV’ye tabi malların üretimi, depolanması, üye ülkeler arasında nakliyesi gibi) içermesidir232.

Uluslararası kuruluşların tamamen bir malî özerkliğe sahip olarak vergilendirme yetkisini sınırlandıramayacağı, uygulamada ise sadece AB gibi uluslarüstü bir ekonomik ve parasal birliğin mutlak bir vergilendirme yetkisen sahip

231 _{Hakan Üzeltürk, “Özel Tüketim Vergileri Bitmeyen Tepki”, Avrupa Birliğine Geçiş Süreci ve} Türk Kamu Maliyesinin Uyumu, 17. Türkiye Maliye Sempozyumu 22-25 Mayıs 2002,

TÜRMOB Yayınları: 185, s. 384-385.

232 _{Hakan Karabacak, “Dolaylı Vergiler Alanında AB Müktesebatı İle Mevzuatımızın}

146 olacağını belirtmek yerinde olacaktır. Burada dikkate değer husus ise, söz konusu vergilendirme yetkisinin özellikle Katma Değer Vergisi (KDV) gibi dolaylı bir vergide gerçekleştirildiği ancak mali egemenliğin bir görüntüsü olan dolaysız vergilerde yetkinin devredilmesinin ulus devletin egemenlik hakkına bir müdahale niteliği taşımasından dolayı somut anlamda henüz bir sonucun oluşmadığı görülmektedir233.