2.2. AVRUPA BİRLİĞİ MALİYE POLİTİKASI
3.1.4. Müzakere Süreci ve Türkiye’ye Etkisi
3.1.4.3. Türkiye’nin Müzakere ve Katılım Süreci
AB mevzuatında müzakereler ve katılım süreci, aday ülkenin Kopenhag Kriterleri’nin en az siyasi kriterlerini yerine getirmiş olduğu İlerleme Raporu ile de onaylanmış olması durumunda, müzakere için Avrupa Zirvesi’nde verilen tarihle başlamakta ve AB’ye üyeliğin onaylanması ile sona ermektedir. Bir anlamda, müzakereden onaya doğru gidilen bir süreç olarak da tanımlanabilir. Bu süreç, her aday ülke için aynı biçimde çalışmaktadır. Diğer bir değişle, müzakere ve katılım süreçleri, tüm adaylar için aynı aşamalar şeklinde gerçekleşmektedir.
Görüldüğü gibi, katılım süreci, öncelikle Kopenhag Kriterleri’nin “Siyasi Kriterler” başlığında yer alan hususların eksiksiz biçimde yerine getirilmiş olmasını gerektirmektedir. Komisyon tarafından hazırlanan ve aday ülkelerin söz konusu kriterleri yerine getirmedeki performansını inceleyen yıllık raporlar, bu konuda esas alınan belgedir257.
AB Komisyonu’nun 6 Ekim 2004 tarihinde açıkladığı 7. İlerleme
256 Roy, a.g.e., s. 26, Gökhan Akşemsettinoğlu, “Avrupa Birliği-Türkiye Müzakere Çerçeve Belgesi
ve Dış Politika”, Çankaya Üniversitesi Gündem, Sayı: 24, Ocak 2006, s. 24.
257 http://www.deltur.cec.eu.int/default.asp?lang=0&pId=4&fId=1&prnId=4&hnd=1&ord=3&docId
162 Raporu’nda, Türkiye’nin Kopenhag siyasî kriterlerini yerine getirdiğini açıklamıştır. Böylece, 45 yıllık AB-Türkiye ilişkilerinde çok önemli bir aşama tamamlanmıştır. 2004 ilerleme raporunda Türkiye’nin, 2007-2013 AB mali bütçesi içinde “müzakereleri yürüten aday ülke” sıfatıyla yer alacağı belirtilmiştir. 2014’te ve müzakerelerin sonunda üyelik ilgili malî bütçenin hayata geçirilmesinin gerektiği ve üyeliğin 2014’ten önce olmayacağı da dolaylı olarak vurgulanmıştır258.
Bu çerçeve içerisinde başlayan müzakereler içerisinde, üyeliğe kadar sürecek bir takım temel çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu çalışmalar müzakere başlığı şeklinde yürütülmektedir. AB müktesebatı, 130.000 sayfalık ve 35 başlık içerisinde yeni kurallar ve yönetmeliklerle birlikte aşağıdaki maddeleri içermektedir259.
• Birliğin dayandığı Antlaşmaların içeriği, ilkeleri ve siyasî amaçlar;
• Antlaşmaları müteakip kabul edilen mevzuat ve kararlar ile Adalet Divanı içtihadı;
• Yasal bağlayıcılığı olsun olmasın Birlik çerçevesinde kabul edilmiş diğer yasalar –örneğin kurumlar arası anlaşmalar, kararlar, tavsiye kararları, ilkeler; • Ortak dış politika ve güvenlik politikası kapsamındaki ortak hareket plânları, ortak pozisyon kararları, deklârasyonlar, sonuçlar ve diğer kanunlar; • Adalet ve içişleri çerçevesinde kabul edilen ortak hareket plânları, ortak pozisyon kararları, imzalanan konvansiyonlar, kararlar, açıklamalar ve diğer kanunlar;
• Topluluk tarafından, Toplulukla Üye Devletlerin ortaklaşa olarak, Birlik tarafından ve Üye Devletlerce kendi aralarında Birlik faaliyetlerine ilişkin olarak imzalanan (uluslararası) anlaşmalar.
Aşağıda verilen Tablo 23’te Türkiye’nin 2006 yılı ilerleme raporundan günümüze kadar geçen süre içerisinde başlıklar halinde müktesebata uyumda kaydettiği gelişmeler başlıklar halinde verilmektedir. Koyu olarak verilen başlıklar
258 Rıdvan Karluk (2005), a.g.e., s. 891.
259 Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, “Müzakere Başlıkları”, http://www.avrupa.info.tr/
163 müzakereye açılan başlıklardır. Müzakeresi halen devam eden bu açık başlıklar içerisinde sınırlı bir ilerleme kaydeden malî kontrol başlığı ilerleme kaydeden başlıklar arasında farklı bir durum sergilemektedir.
Tablo 23: 2006 İlerleme Raporu’ndan İtibaren Müktesebatta Elde Edilen İlerlemeler
İlerleme Homojen Olmayan
İlerleme
Sınırlı İlerleme Çok Sınırlı İlerleme
İlerleme Yok
1. Malların Serbest
Dolaşımı 1. Sermayenin Serbest Dolaşımı 1. İsçilerin Serbest Dolaşımı 1. Kamu Alımları
1. Malî ve Bütçesel Hükümler 2. Fikri Mülkiyet
Hukuku 2. Bilgi Toplumu ve Medya
2. İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi 2. Balıkçılık 3. Rekabet Politikası 3. Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların
Koordinasyonu 3. Şirketler Hukuku
4. Mali Hizmetler 4. Yargı ve Temel Haklar 4. Tarım
5. Taşımacılık
Politikası 5. Çevre
5. Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı
6. Enerji 6. Sosyal Politika ve İstihdam
7. Vergilendirme 7. Malî Kontrol
8. Ekonomik ve Parasal Politika 9. İstatistik 10. İsletme ve Sanayi Politikası 11. Trans-Avrupa Ağları 12. Adalet, Özgürlük ve Güvenlik 13. Bilim ve Araştırma 14. Eğitim ve Kültür 15. Tüketicinin ve Sağlığın Korunması 16. Gümrük Birliği 17. Dış İlişkiler 18. Dış, Güvenlik ve Savunma Politikası
Kaynak: ABGS, http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/2007 ilerlemeduzeyi.pdf, Erişim: 16.12.2007.
Diğer ülkelerle homojen olmayan ilerlemelerin ayrıca gösterildiği Tablo 23’te hiç ilerlemenin olmadığı başlık olarak malî ve bütçesel hükümler yer almaktadır. AB Konsey’inde onaylanıp açılmamış iki başlık sırada beklemektedir. Ekonomik ve
parasal politika ile eğitim ve kültür başlığı Türkiye ve AB için önemli iki politika
olarak görülmektedir. Söz konusu bu iki başlık hem Türkiye ekonomisi, hem de yapısal düzenleme açısından kalkınmayı teşvik edici iki politikadır.
164 belirtilmektedir. Görüldüğü üzere yeterli ve ileri düzeyde birçok başlıkta gelişme sağlanmış ve bu başlıklarda uyum da yeterli düzeydedir. 2005 yılından itibaren elde edilen gelişmeler ve uyum süreci Türkiye açısından başarılı olduğu söylenebilir.
Tablo 24: Türk Mevzuatının AB Müktesebatına Uyum Durumu
Düşük Seviyede Sınırlı Homojen Olmayan -Kısmî Yeterli / İleri
1. İsçilerin Serbest Dolaşımı
1. İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestîsi
1. Sermayenin Serbest Dolaşımı
1. Malların Serbest Dolaşımı
2. Balıkçılık 2. Kamu Alımları 2. Rekabet Politikası 2. Fikri Mülkiyet Hukuku
3. Şirketler Hukuku 3. Bilgi Toplumu ve Medya 3. Malî Hizmetler
4. Tarım ve Kırsal Kalkınma 4. Taşımacılık Politikası 4. Ekonomik ve Parasal Politika 5. Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve
Bitki Sağlığı 5. Enerji 5. İstatistik
6. Sosyal Politika ve İstihdam 6. Vergilendirme 6. İsletme ve Sanayi Politikası 7. Bölgesel Politika ve Yapısal
Araçların Koordinasyonu 7. Trans-Avrupa Ağları
8. Yargı ve Temel Haklar 8. Adalet, Özgürlük ve Güvenlik
9. Çevre 9. Bilim ve Araştırma
10. Eğitim ve Kültür 11. Tüketicinin ve Sağlığının Korunması 12. Gümrük Birliği 13. Dış İlişkiler 14. Dış Güvenlik ve Savunma Politikası 15. Malî Kontrol 16. Mali ve Bütçesel Hükümler
Kaynak: ABGS, http://www.abgs.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/2007 ilerlemeduzeyi.pdf, Erişim: 16.12.2007.
Yukarıda ki Tablo 24’te koyu alanla işaretlenen başlıklarda da ilerlemenin yeterli olduğu raporlarda belirtilmektedir. Çalışmada daha önce de belirtildiği gibi yeterli olarak gözüken iki başlığında açılması beklenmektedir. AB müktesebatına uyumun sağlandığı bu başlıklar Konsey tarafından onaylanmış ve açılması beklenmektedir. Başlıklar ile ilgili ayrıntılı değerlendirmeye daha sonra değinilecektir. Görülüyor ki, Türkiye birçok konuda ilerleme ve AB mevzuatına uyum sağlanmıştır.
Ocak 2008 tarihinde müzakereye açılan iki başlık ile (Trans-Avrupa Şebekeleri ve Tüketicinin ve Sağlığın Korunması) toplam müzakereye açılan başlık sayısı 6’ya yükselmiştir. Bu başlıklardan Bilim ve Araştırma başlığı ise açılmış ve kapatılmıştır. Tablo 25’te başlıkların durumu özetlenmeye çalışılmaktadır.
165 Tablo 25 incelendiğinde eğitim ve kültür ile ekonomik ve parasal birlik başlıklarının Konsey tarafından onaylanmış ancak açılış kriterlerinin belirlenmediği görülmektedir. Türkiye biran önce kriterlerin belirlenip özellikle bu başlıkların açılmasını önemsemektedir.
Tablo 25: Türkiye’nin Müzakere Sürecindeki Başlıkların Durumu Müzakeresi Açılan ve Geçici Olarak Kapatılan Fasıllar:
25) Bilim ve Araştırma
Müzakeresi Açılan Fasıllar:
18) İstatistik
20) İşletme ve Sanayi Politikası 21) Trans-Avrupa Şebekeleri
28) Tüketicinin ve Sağlığın Korunması 32) Malî Kontrol
AB Konseyi'nde Onaylanıp Açılış Kriteri Belirlenmeyen ve Müzakerelere Açılması Beklenen Fasıllar:
17) Ekonomik ve Parasal Politika 26) Eğitim ve Kültür
AB Konseyi'nde Onaylanıp Açılış Kriteri Belirlenen Fasıllar:
1) Malların Serbest Dolaşımı
3) İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi 4) Sermayenin Serbest Dolaşımı
5) Kamu İhaleleri 6) Şirketler Hukuku 7) Fikri Mülkiyet Hukuku 8) Rekabet Politikası 9) Malî Hizmetler
11) Tarım ve Kırsal Kalkınma
12) Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı 16) Vergilendirme
19) Sosyal Politika ve İstihdam 27) Çevre
29) Gümrük Birliği
AB Konseyi'nde Görüşülmesi Süren Fasıllar:
10) Bilgi Toplumu ve Medya 14) Taşımacılık Politikası 15) Enerji
22) Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu 23) Yargı ve Temel Haklar
24) Adalet, Özgürlük ve Güvenlik 30) Dış İlişkiler
33) Malî ve Bütçesel Hükümler
Taslak Tarama Sonu Raporlarının Veriye Dayalı Bölümlerinin Türkiye'ye İletildiği Fasıllar:
2) İşçilerin Serbest Dolaşımı 13) Balıkçılık
Taslak Tarama Sonu Raporlarının Henüz Türkiye'ye İletilmediği Fasıllar:
31) Dış, Güvenlik ve Savunma Politikaları
Kaynak: ABGS, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=65&l=1, Erişim: 16.12.2007.
AB müktesebatı, 5. Genişlemede, 31 başlık altında incelenmiştir. Türkiye ve Hırvatistan için ise katılım müzakerelerinin sürdürüleceği başlık sayısı 35 olarak belirlenmiştir. Bu başlıklar altında çeşitli farklılıklar göze çarpmaktadır. 5.
166 Genişleme ile ilgili başlıklar şu şekildedir;
Tablo 26: 5. Genişleme ile İncelenen Başlıklar
1. Malların Serbest Dolaşım 2. Kişilerin Serbest Dolaşımı 3. Hizmet Sunma Serbestîsi 4. Sermayenin Serbest Dolaşımı 5. Şirketler Hukuku 6. Rekabet Politikası 7. Tarım 8. Balıkçılık 9. Ulaştırma Politikası 10. Vergilendirme
11. Ekonomik ve Parasal Birlik 12. İstatistik
13. Sosyal Politika ve İstihdam 14. Enerji
15. Sanayi Politikası
16. Küçük ve Orta Boy İşletmeler 17. Bilim ve Araştırma
18. Eğitim ve Öğretim
19. Telekomünikasyon ve Bilgi Teknolojileri 20. Kültür ve Görsel-İşitsel Politika
21. Bölgesel Kalkınma ve Yapısal Araçların Koordinasyonu 22. Çevre
23. Tüketicinin ve Tüketici Sağlığının Korunması 24. Adalet ve İçişleri Alanında İşbirliği
25. Gümrük Birliği 26. Dış İlişkiler
27. Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası 28. Malî Kontrol
29. Malî ve Bütçesel Hükümler 30. Kurumlar
31. Diğer
2003 Mart’ında adaylık başvurusu yapan ve 18 Haziran 2004’te adaylık statüsü verilen Hırvatistan için hazırlanan Müzakere Çerçevesi’nde olduğu gibi, Türkiye için hazırlanan ve 29 Haziran 2005 tarihinde açıklanan taslak Müzakere Çerçevesi’nde de, taraflar arasında müzakereye konu olacak AB müktesebatının 35 başlık altında inceleneceği açıklanmıştır. Bu değişiklik, müzakere edilecek konuların artmış olmasından değil, Birliğin 5. genişleme sürecinden elde ettiği deneyimlerden yola çıkarak, bazı başlıkları bölerek yeni başlıklar oluşturmasından, bazı başlıkları da birleştirmesinden kaynaklanmaktadır260. Türkiye için olan başlıklar arasında bulunan ancak henüz ayrıntılı olarak incelenmemiş 34. Kurumlar ve 35. Diğer başlıkları Tablo 25’te yer almamaktadır.
Başlıklar ile ilgili inceleme yapılırken seçilecek başlıklar, doğrudan çalışmanın konusunu teşkil eden maliye politikası ile ilgili olacağı düşünülen başlıklar üzerinde olacaktır. Bu başlık seçiminde ilgili Bakanlık ve dolaysız etki göz önünde bulundurulmaktadır.
Aşağıdaki başlıkta incelenmesi için seçilmiş başlıklar; Mali Kontrol, Kamu
Alımları, Rekabet Politikası, Malî Hizmetler, Vergilendirme, Gümrük Birliği ve Malî ve Bütçesel Hükümlerdir.
167
3.2. AVRUPA BİRLİĞİ MÜZAKERE SÜRECİNDE YAPILAN MALÎ