Avrupa Para Enstitüsü, Avrupa Merkez Bankası ve Avrupa

Maastricht Anlaşması’nda ekonomik ve parasal birliğe üç aşamada ulaşılması öngörülmüştür.

Topluluk içinde sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesini içeren birinci aşama, 1 Temmuz 1990 tarihinde başlayıp, 31 Aralık 1993 tarihinde sona erecektir.

İkinci aşamanın ise 1 Ocak 1994 tarihinde başlayıp 31 Aralık 1998 tarihinde tamamlanması öngörülmüştür. Tek Para Politikasının yürütülmesinde gerekli sorumluluğu almak üzere alt yapının oluşturulması bu aşamanın en önemli hedefidir. Bu amaçla “Avrupa Merkez Bankası” kuruluncaya kadar görev yapacak olan ve temel amacı üye ülkelerin para politikaları arasındaki koordinasyonu sağlamak olan “Avrupa Para Enstitüsü” kurulacaktır.

İkinci ve son aşama ise iki adımda gerçekleştirilecektir. Buna göre ilk adım, 1 Ocak 1999–1 Ocak 2002 yıllarını kapsayacak ve bu dönemde ekonomik ve parasal birliğe giriş kriterlerini yerine getiren üye ülkelerin birbirine ve ortak para olarak 1 Ocak 1999’dan başlayarak benimsenecek “Avro”ya karşı döviz kurları, geri dönülemez bir şekilde sabitlenecektir. Tek para politikası Avrupa Merkez Bankaları Sistemi tarafından yürütülecektir. Bu aşamada ulusal paralar hala tedavülde olacak, Avro ise kaydi para olarak kullanılmaya başlayacaktır. Üçüncü aşamanın ikinci adımı ise ulusal paraların tedavülden kaldırılıp, yerini tamamen Avro’nun alacağı 1 Temmuz 2002’de sona erecektir54.

Avrupa Para Enstitüsü yeniden yapılanması sonucunda kurulan Avrupa Merkez Bankası’ın temel amacı, AB’nin para politikasını uygulamaktır. Bu çerçevede her türlü para politikalarını üye ülkeler merkez bankalarıyla işbirliği uygulamak, Birliğin parasal istikrarını korumak, Birliğin kur politikasını tayin etmek, Avro’nun tedavülünü sağlamak, döviz işlemlerini sevk ve idare etmek, resmi döviz rezervlerini tutmak ve yönetmek, ödeme işlemlerini düzenlemek bankanın görevleri arasında sayılmaktadır.

54 _{Mircan Yıldız Tokatlıoğlu, Avrupa Birliği’nde Maliye Politikası ve Türkiye Açısından Bir} Değerlendirme, Alfa Basım Yayım, İstanbul, Mart 2004, s. 61-62.

46 Bankanın Yönetim Konseyi, Yürütme Kurulu ve Genel Konsey olmak üzere üç organı vardır. Avrupa Merkez Bankası Genel Konseyi, parasal birlik dışındaki ülkelerin Avrupa Merkez Bankası ile olan ilişkilerini yürütmekten sorumludur. Ulusal merkez bankalarının başkanları ile Yürütme Kurulu üyelerinden oluşan Avrupa Merkez Bankası Yönetim Konseyi ise Topluluğun para politikasını belirlemekle yükümlüdür. Üye ülke hükümet ve devlet başkanları tarafından seçilen, bir başkan, bir başkan yardımcısı ve dört üyeden oluşan Yürütme Kurulu ise Yönetim Konseyinin hazırlayacağı para politikasını hazırlamakla görevlidir55.

1 Haziran 1998 tarihinde Avrupa Para Enstitüsü’nün görevlerini Avrupa Merkez Bankası’na (AMB) devretmiş ve üçüncü aşamanın başlaması ile birlikte bağımsız bir AMB oluşturulmuş, 1 Temmuz 1998 tarihinde göreve başlamıştır. AMB AVRO bölgesi para politikasını 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren uygulamaya koymuştur.

Avrupa Merkez Bankaları Sistemi’nin görevleri AB Antlaşması 105. Maddesinde açıklandığı gibi56;

— Her türlü para politikalarını üye ülkeler merkez bankaları ile işbirliği yaparak uygulamak,

— Birliğin parasal istikrarını korumak, — Birliğin kur politikasını belirlemek, — Tek paranın tedavülünü sağlamak, — Döviz işlemlerini yönetmek,

— Resmi döviz rezervlerini tutmak ve yönetmek, — Ödeme işlemlerini düzenlemektir.

AB’de parasal birliğin başarısını, yarı federal sisteme dayanan üye ülke merkez bankaları ile Avrupa Merkez Bankası’ndan oluşan Avrupa Merkez Bankaları

55 _{İrfan Kaya Ülger, a.g.e. s. 72-73.}

56

Treaty on European Union (1992) (Consolidated Version Of The Treaty Establishing The European Community), OJ (C 321) E/90, 29.12.2006.

47 Sistemi (AMBS) belirleyecektir57. Kurucu antlaşmanın 105/2. maddesinde AMBS’nin görevleri açıklanmıştır. Buna göre;

— AB’nin para politikasını tanımlamak ve uygulamak, — 111. Maddeye uygun olarak döviz işlemlerini yürütmek,

— Üye devletlerin resmi kambiyo rezervlerini tutmak ve yönetmek, — Ödeme sistemlerinin iyi işleyişini geliştirmek.

AMBS, AMB ve Avro alanına dâhil ülkelerin ulusal merkez bankalarına ek olarak, EPB’nin üçüncü aşamasında Avro’yu benimseyen AB üyesi ülkelerin ulusal merkez bankalarından oluşan bir sistemdir. AMBS, AMB Yönetim Konseyi, Yönetim Kurulu ve Genel Konsey tarafından yönetilir. AMBS’nin temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. AMBS, Avro Bölgesi’nde tek para politikasından sorumludur58.

Şekil 2: Avrupa Merkez Bankaları Sistemi

Para birliğinin iyi şekilde çalışması için birlik içinde tam bir konvertibilitenin sağlanmış olması gerekir. Tam konvertibilite olmadan Birlik içinde ortak döviz rezervleri fonu ve borç tasfiyesinin işlemesi mümkün değildir. Ayrıca, döviz kuru

57 _{Treaty on European Union (1992) (Consolidated Version Of The Treaty Establishing The}

European Community), OJ (C 321) E/87, 29.12.2006.

58 _{Rıdvan Karluk (2005), a.g.e., s. 600-601.}

Avrupa Merkez Bankaları Sistemi

Avrupa Merkez Bankası Avrupa Birliği’nin Ulusal Merkez Bankaları Genel Konsey AMB Başkanı, Yardımcısı, Avrupa Birliği’nin Ulusal Merkez Yönetim Kurulu Başkan Başkan Yardımcısı 4 Üye Yönetim Konseyi

AMB Yönetim Kurulu ve EPB’ne Katılan Ülkelerin

Ulusal Merkez Bankalarının Başkanları

48 kısıtlamaları olmamalıdır. Birlik’te, ülkelerden birinin veya birkaçının devamlı ödemeler bilânçosu açığı vermesi ve bu açığın diğer üyeler tarafından finanse edilmesi, uzun dönemli bir çözüm değildir. Bilânçoları dengesiz olan üyelerin bu dengesizlikleri giderebilmeleri için izlemiş oldukları para ve maliye politikaları arasında mutlaka bir koordinasyon sağlanmış olmalıdır59.

Birlik içinde üye ülkelerden döviz rezervlerinin tamamının ortak bir rezerv fonunda toplanması, para birliği için diğer önemli bir gerekliliktir. Bu fon, merkez bankası emrine tahsis edilerek, birliğe üye ülkelerin karşılaşabilecekleri geçici nitelikteki ödemeler bilânçosu açıkları kapatılmış olur. Merkez bankası, birliğe üye ülkeler arasındaki kurların sabit tutulabilmesi için döviz piyasasına müdahale eder ve birlik parasının diğer paralara karşı serbestçe dalgalanmasını sağlar. Birlikte tek bir merkez bankası ve bu bankanın çıkaracağı tek bir ortak para birimi olacağı için, izlenecek para politikası ile ilgili kararlar bu bankaca alınır. Ülke merkez bankaları, birlik merkez bankasının şubeleri olarak faaliyet gösterir. Para politikası yanında maliye politikasında da uyum sağlanır60.