Aile, Ev ve Özel Yaşam Hakkı

Özel ve aile yaşamı, engelli bireyler açısından hayati önem taşımaktadır. Engelli bireylerin diğer bireylere göre aile, ev ve özel yaşam haklarının ihlalleri daha yaygındır.

Özellikle ailelerinden uzakta bakımevlerinde kalan çocuklara sunulan bakım hizmetleri ve yaşam kaliteleri konusu son dönemde birçok araştırmaya konu olmuştur. Engelli çocuklar; hastaneler, çeşitli sağlık kuruluşları, belediye, vilayet veya özel sektöre ait bakımevlerinde ve okullarda tedavi ve/veya eğitim görmektedirler. Bu çocukların bazıları tüm zamanlarını bu kurumlarda geçirirken, bazıları kısmi zamanlı olarak bu kurumlarda kalmaktadırlar. Ancak hepsinin ortak noktası ailelerinden uzak olmalarıdır. Bu bireylerin birçoğu, aile ile iletişimlerini kaybetmektedirler.265

Bazı durumlarda, iyi kalitede bir bakım evi hizmeti veya yatılı bir okul, engelli bireyin ailesi ve kendisi için iyi bir seçenek de oluşturabilir. Ancak bu

264 _{Z vd. 34 EHRR 3 29392/95, 2001,}

http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=2&portal=hbkm&action=html&highlight=z%20 %7C%20united%20%7C%20kingdom&sessionid=3686923&skin=hudoc-en , (22.11.2007). 265 _{Janet Read ve Harrisson C, “Disabled Children living away from home in UK:recognising hazards}

genelleme yapmak için yeterli değildir. Kaliteli bir bakımevi hizmetinin engelli birey için daha iyi bir seçenek oluşturduğu durumlarda bile, çocuk ve aile arasındaki iletişimin sağlıklı olarak sürdürülebilmesi için gerekli önemler alınmalıdır. Bakımevinde veya hastanede ailesinden uzakta büyüyen engelli bir çocuğun, yetişkin olduğunda bağımsız bir özel veya aile hayatına katılımında büyük zorluklar yaşanmaktadır.

Engelli olmayan bireylerin çeşitli yaşam biçimlerini seçme hakları varken, engelli bireyler için bu konuda önemli kısıtlar bulunmaktadır. Eğer imkân verilirse engelli bireyler de ailelerinden bağımsız yaşamayı, kendi evleri olmasını veya aile kurmayı isteyebilirler. Ancak birçok engelli, kaliteli bir yaşam kurma konusunda engelli olmayan bireyler kadar avantajlı değildir.

Bakım hizmetlerinin yetersizliği, uygun konaklama imkânlarının olmaması gibi sosyal, ekonomik ve fiziksel kısıtlar engelli bireylerin ve ailelerinin seçtikleri yaşam biçimini değil de, mecbur kaldıklar yaşam biçimini seçmelerine yol açar.

Çevresel, ekonomik ve tutumsal faktörler engellilerin ve özellikle kadın engellilerin cinsel yaşamlarına da önemli kısıtlamalar getirmektedir.266 Bilhassa, öğrenme güçlüğü olan kadın engelliler, cinsellik konusunda sosyal izalosyona maruz kalmaktadırlar.

Engelliliğe ilişkin toplumsal algılama şemaları arasında, engelli bireylerin anne baba olma ve çocuk yetiştirme konularındaki sorumluluklarını yerine getirebilmelerinin mümkün olmadığı şeklinde ciddi bir ön yargı bulunmaktadır. Ayrıca evlat sahibi engelli ebeveynlere çocuklarını yetiştirme konusunda uygun destek ve olanakların sağlanmadığı da söylenebilir.267

46544/99 2002 tarihli Kutzner Almanya kararı 5 ve 7 yaşında iki kız çocuğunun anne babasından alınarak, devlet koruması altına alınması ile ilgilidir. Anne ve baba, zihinsel yeterli gelişime sahip bulunmadıklarından, çocuklarını iyi yetiştiremeyecekleri gerekçesiyle bu karar devlet tarafından alınmıştır. Bu arada

266 _{Londsdale S., Women and Disability, Basingstoke Macmillan, 1990, s. 7.}

267 _{Tim Booth, ve Wendy Booth, Parenting under pressure: Mothers and fathers with Learning} Difficulties, Open University Pres, Buckingham, 1994.

çocuklar da birbirinden ayrılarak iki farklı bakım evine gönderilmiştir. İlk altı ay ailenin çocukları görmesine izin verilmemiş ve daha sonraki aylarda görüşme ayda 1 saat ile kısıtlanmıştır. Sosyal Hizmetler Uzman Raporlarında ise, çocukların aileleri ile ilişkilerinden büyük yarar sağlayacakları, anne babanın hem duygusal hem de entelektüel açıdan yeterli oldukları belirtilmiş; ancak, devlet tarafından bu çocuklara ekstra eğitim desteği sağlanması gerektiği vurgulanmıştır.

Bu çerçevede, Mahkeme Madde 8’in ihlal edildiğine karar vermiştir. Mahkeme yine kararında devletin aile birliğini sağlamada pozitif yükümlülüğü olduğunu ve pratik olarak mümkün olduğu takdirde aileye eğitimsel ve diğer alanlarda destek sağlaması gerektiğine karar vermiştir. Ayrıca mahkeme, çocukların evlerinden ayrılmalarını ve aile ile görüşmelerinin sınırlandırılmasını Madde 8’in ihlali olarak değerlendirmiştir.268

Bu karar engelli ebeveynler için büyük önem taşımaktadır çünkü mahkeme, devletin aile yaşamını sürdürmek ve korumak için destek vermekle yükümlülüğü olduğunu ortaya koymuştur.269

Birçok engelli birey, yaşamları süresince bir bakımevinde veya hastanede kalmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 8 kapsamında konut kavramı, engelli bireyler için yaşadıkları bakımevleri veya hastanelerdir. Bu kapsamda, engelli bireylerin bakımevleri veya hastaneden kendi iradesi dışında çıkarılması Madde 8’ in ihlali olarak kabul edilmektedir.

Bu konuya ilişkin emsal olarak, 2 CCLR 285 sayılı R v North and East devon Health Authority ex parte Coughlan 1999 kararında davacı engelli, engeli ile ilgili tedavi gördüğü bir bakımevinde altı yıldan beri yaşamaktadır. Yerel Sağlık otoritesi, bütçe yetersizliklerine bağlı olarak bu engelli bakımevini kapatmak ve davacıyı oradan taşımak istemektedir. Mahkeme Madde 8 kapsamında başvuru sahibini haklı

268 _{European Court of Human rights, search portal Hudoc, Former Fourth Section Case of Kutzner} V. Germany (Application no. 46544/99) JUDGMENT STRASBOURG, 26.02.2002, http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=3&portal=hbkm&action=html&highlight=Kutzn er&sessionid=3686923&skin=hudoc-en, (22.11.2007).

269 _{Clements Luke ve Read Janet, Disabled People and European Human Rights, The Policy Pres,} Bristol, 2003, s. 67.

bulmuştur. Mahkeme engelli bireyin uzun süreli yaşadığı bakımevini onun konutu kabul etmekte ve buna ilişkin ihlalleri Madde 8 kapsamında ele almaktadır.

Bu karar, bakımevlerinin kapatılarak engellilerin buradan çıkarılmasına engel teşkil edecek bir karardır.270