ENGELLİLERE YÖNELİK EĞİTİM KAMU HİZMETİ 1 Özel Eğitim

3.3.1.1 Dünya’ da

3.3.1.1.1 Amerika Birleşik Devletleri’nde

Dünyadaki engellilerin eğitimine ilişkin kanuni düzenlemelere göz atacak olursak, bu bağlamda en önemli örnek teşkil edecek ülke konumunda ABD karşımıza çıkmaktadır.326 ABD’de engellilerin, eğitim hizmetlerinden faydalanması ile ilgili kanun IDEA327 olarak anılır. Bunun dışında engellilere ilişkin pek çok hakkın yer aldığı ADA328 kanunu da IDEA’yı tamamlamıştır.

IDEA, ülke çapındaki kanunun içerisinde sayılan (Otizm, Dikkat Bozukluğu, Hiperaktivite, Körlük, Sağırlık, Öğrenme Güçlüğü, Duygusal düzensizlik, İşitme kaybı, Dilsizlik, çoklu engellilik, ortopedik engellilik, kronik hastalık, konuşma ve dil bozukluğu, travmatik beyin hasarı, görme eksikliği)329 kapsamdaki engelli genç ve çocukların alacağı hizmetleri garanti altına almak maksadı ile çıkartılmıştır. Devlet tarafından finanse edilerek bazı engellilik çeşitleri içerisindeki öğrencilere eğitim ile ilgili destek sağlanmaktadır. IDEA’ya bağlı olarak her eyalet kendi eğitim

326 _{W Wolfensberger, “The Fiftieth Anniversary of What Appears to be The World's First Doctoral} Degree Program in Mental Retardation: Some Reminiscences of an Early Graduate”, Intellect Dev Disabil, Vol. 46(1), 2008, ss. 64-79.

327 _{Individuals with Disabilities Education Act, 20 U.S.C. §§ 1400 et seq.}

328 _{Americans with Disabilities Act (ADA) 1990, 42 U.S.C. §§ 12101 et seq.,} http://www.ada.gov/pubs/ada.htm , (30.03.2008).

329 _{Disabilities under IDEA, Special Educational Lawyers,} http://www.specialeducationlawyers.info/disabilities.htm#attention, (30.03.2008).

birimine (SEA)330 ve onlar da kendi yerel eğitim birimlerine (LEA)331 sahiptir. Bu kanun ve ilgili birimler sayesinde sadece engelli öğrencilerin eğitim alması değil, bu eğitimi almaları için ihtiyaç duydukları özel gereksinimlerin karşılanması da kanun ile temin edilmiştir.

ABD 1973 tarihli Rehabilitasyon kanunun 504.332 Bölümüne bağlı olarak da engelli çocukların eğitim görme hakkı bir kez daha garanti altına alınmıştır.

504. bölüm ile eğitim öğretim alanında devlet okulları içerisinde engelli öğrencilere ayrımcılık yapılması yasaktır ve diğer öğrenciler gibi engelli çocukların da eşit ve müfredata uygun şekilde eğitim hizmetinden yararlanmaları kanun ile garanti altına alınmıştır. IDEA kanunu çerçevesinde sayılan engellilik türleri 504. Madde ile bir kez daha devletin kanun ile koruması altına alınmış olup, 504. Madde içerisinde yer alan (IDEA içerisinde bahsi geçmemiş olsa da) ayrımcılık yasağı ilkesi ile diğer engellilik çeşitleri de eğitim öğretim alanında eşit eğitim sağlanması kapsamına dâhil edilmiştir.

Yukarıda bahsi geçen her 2 kanun ile birlikte ülke çapında devletin kanunları doğrultusunda kamu eğitim kurumlarında verilen hizmetler şunlardır333: Adyoloji- İşitme engelliler, Okuyucu- görme engelliler, Rehberlik, araç kullanım eğitimi, Teknoloji eğitimi, mütercim ve tercümanlık, terapi, oryantasyon, hareketlilik, ebeveyn eğitimi ve danışmanlığı, fiziksel terapi, rekreasyon, rehabilitasyon, okul sağlık birimi, sosyal çalışmalar, konuşma ve dil eğitimleri, taşıma bunların başlıcalarıdır.

Eğitim hakkının çoğu kez “pozitif” bir hak olduğunu, bunun da Devlete öğretmen, araç, gereç ve program sağlama ödevi yüklediğini biliyoruz.334

330 _{State Education Agency.} 331 _{Local Educational Agency.}

332 _{Section 504 of the Rehabilitation Act of 1973, as amended 29 U.S.C. § 794.}

333 _{The Council for Disability Rights, A Parent's Guide to Special Ed / Special Needs} http://www.disabilityrights.org/appendix.htm, (30.03.2008).

334 _{Nuri Yaşar, İnsan Hakları Avrupa Sisteminde ve Türk Hukukunda Eğitim Hakkı ve} Özgürlüğü, Filiz Kitapevi, 2000,İstanbul, s. 72.

3.3.1.1.2 UNESCO’nun Çalışmaları

UNESCO’un engellilerin eğitim hakkı ve herkes için eğitim alanındaki araştırmalarında gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalar göstermektedir ki, engelli çocukların %90’ı hayatlarında hiç okula gitmemişlerdir. Çoğu ülkede değişken ihtiyaçlara sahip olan engelli öğrencilere, onların ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte eğitim hizmeti veremeyen okulların bulunduğu bir gerçektir.

Bu durumda engelli bireyler toplum içerisinde cahil kalma riski en yüksek olan gruplar arasındadır. Bu da doğal olarak onların yüksek eğitim almaktan, iş bulmaktan ve gelir elde etme imkânlarından yoksun kalmalarına sebep olmaktadır. Engelli olmak bir yandan fakirliğin nedeni, bir yandan da sonucudur.

Engellilik sosyal dışlanmanın en belirgin sebebidir. Aile içerisinde, okulda ve toplumda marjinalliği beraberinde getirmektedir.

Herkes için eğitim projesinin amacı yukarıda belirtilen durumun değiştirilmesidir. UNESCO335 bu amaç doğrultusunda EFA projesi kapsamında her ülke için ayrı olarak kendilerine has ulusal eğitim programları çerçevesinde destek vermektedir.

Eğer engelli çocuklara bir şans verilebilirse, onların da anlamlı bir hayata sahip olmaları sağlanabilir. Sosyal ve ekonomik hayata katkıda bulunmak bir anlamda anlamlı bir hayata da sahip olmak demektir. Bu gelişim beraberinde onların aileleri ve toplumları için de faydalı bireyler olmalarını getirecektir.

Eğitim müfredatı içerisinde engelli çocuklara yer verilmesi ve ömür boyu sürecek eğitimlerinin sağlanması fırsatı ile birlikte günümüz koşullarında hızla gelişen ekonomik ve sosyal hayat gerçeği içerisinde marjinalleşmeleri engellenmiş olur. Zira hızlı gelişen ve değişen hayat koşulları toplum ve engelli bireyler arasında ciddi bir boşluk oluşturmaktadır.

335 _{United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization: birleşmiş milletler eğitim, bilim} ve kültür Örgütünün kısaltılmış adıdır. BM'nin uzmanlık kuruluşudur. 1946 yılında dünya barışına katkıda bulunmak amacıyla kurulmuştur. BM'ye üye devletler, bu kuruluşun yasal üyeleridir. Merkezi Paris'tedir. Türkiye, 20 Mayıs 1946 tarihinde üye olmuştur.

Tüm çocukların eğitilmesi küresel bir amaçtır. EFA isimi ile anılan ve 2015 yılına kadar neticelendirilmesi amaçlanan bu projenin başarısının ilk şartı; eğitim hakkının engelli bireyler için de evrensel bir hak niteliğinde olduğunun UNESCO’ ya üye tüm ülkeler336 tarafından tanınmasıdır.

Üye olan ülkeler, ulusal eğitim müfredatlarını hazırlarken engelli bireylerin de dâhil olduğu bir plan düzenlemelidirler. Pek çok ülke eğitim programı içerisine engelli çocukların durumunu adapte etmemektedir. UNESCO, EFA projesi kapsamında ülkelerin eğitim planlarını, engelli çocukların ihtiyaçlarının da göz önünde tutularak hazırlamaları için tüm üyeler ile iş birliği yapmaktadır.

Eğitim sistemlerinin bu proje kapsamında yüklendikleri amaç hem çok kritik, hem de stres doludur. Bu sebeple mevcut sistemlerin kapasitelerinin nasıl arttırılacağı ve tüm çocuklar için temel öğretim ihtiyaçlarının nasıl genişletilerek eşit hale getirileceği çok önemlidir. Bu noktada engelli çocukların değişken ihtiyaçları ve buna uygun gerekli kalitenin tutturulması da çok önemli olmaktadır. Tüm bu kritik noktalar ele alındığında sürecin kalbinde ulusal fikir birliğinin, insan kaynakları

336 _{Afganistan, Almanya, Andorra, Angola, Antigua ve Barbuda, Arjantin, Arnavutluk, Avustralya,} Avusturya, Azerbaycan, Bahamalar, Bahreyn, Bangladeş, Barbados, Belçika, Belize, Benin, Beyaz Rusya, Bhutan, Birleşik Arap Emirlikleri, Birleşik Krallık, Birmanya, Bolivya, Bosna-Hersek, Botswana, Brezilya, Brunei, Bulgaristan, Burkina Faso, Burundi, Cape Verde, Cezayir, Cibuti, Cook Adaları, Çad, Çek Cumhuriyeti, Çin, Danimarka, Doğu Timur, Dominik, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Ekvatoryal Gine, El Salvador, Endonezya, Eritre, Ermenistan, Estonya, Etiyopya, Fas, Fiji, Fildişi Sahili, Filipinler, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gambiya, Gana, Gine, Gürcistan, Grenada, Guatemala, Guyana, Güney Afrika, Haiti, Hırvatistan, Hindistan, Hollanda, Honduras, Irak, İran, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Jamaika, Japonya, Kamboçya, Kamerun, Kanada, Katar, Kenya, Kazakistan, Kıbrıs, Kırgızistan, Kiribati, Kolombiya, Komorlar, Kongo, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kore Cumhuriyeti, Kosta Rika, Kuveyt, Küba, Laos, Lesoto, Letonya, Liberya, Libya, Litvanya, Lübnan, Lüksemburg, Macaristan, Madagaskar, Makedonya, Malavi, Maldivler, Malezya, Mali, Malta, Marshall Adaları, Mauritius, Meksika, Mısır, Mikronezya, Moğolistan, Moldovya, Monako, Moritanya, Mozambik, Namibya, Nauru, Nepal, Nijer, Nijerya, Nikaragua, Niue, Norveç, Orta Afrika Cumhuriyeti, Özbekistan, Pakistan, Palau, Panama, Papua Yeni Gine, Paraguay, Peru, Polonya, Portekiz, Romanya, Ruanda, Rusya, Santa Kitts ve Nevis, Santa Lucia, Santa Vincent ve Grenadinles, Samoa, San Marino, Sao Tome ve Principe, Senegal, Seyşeller, Sırbistan ve Karadağ, Sierra Leone, Slovakya, Slovenya, Solomon Adaları, Somali, Sri Lanka, Sudan, Sudi Arabistan, Surinam, Suriye, Svaziland, Şili, Tacikistan, Tanzanya, Tayland, Togo, Tonga, Trinidad ve Tobago, Tunus, Tuvalu, Türkiye, Türkmenistan, Uganda, Ukrayna, Umman, Uruguay, Ürdün, Vanuatu, Venezuela, Viet Nam, Yemen, Yeni Gine, Yeni Zelanda, Yunanistan, Zambiya, Zimbabve.

Yedek üyeler: Aruba, İngiliz Virgin Adaları, Cayman Adaları, Çin Macao, Hollanda Antilleri, Tokelau.

üzerinde yoğunlaştığı, politik uygulamalar ve EFA ulusal programlarından anlaşılmaktadır.337

EFA kapsamında tüm eğitim projelerinin birleştirilerek sistemin işletilmesi çok önemlidir. Birleştirici olmak, engelli çocukların eğitim hakkının garanti altına alınması için önemlidir. EFA kapsamının altına toplanan tüm çalışmalar; BM’nin tüm birimleri, ulusal ve uluslar arası engelli organizasyonları ile onlara destek veren yardım kuruluşlarının tam desteği ve katılımı ile gerçekleştirilmelidir. Ayrıca politikacıların, kanun koyucu birimlerin, engellileri temsil eden tüm yerel, ulusal, küresel NGO’ların ortak şekilde veya direkt olarak bu çalışmalara katılımlarının gerekliliği de program tarafından açıkça ortaya konmaktadır.

EFA ile Hedeflenen Amaçlar:

1. Ulusal eğitim planlarının geliştirilmesi çalışmaları ile engellilerin eğitim