• Sonuç bulunamadı

2. 112 ACĠL SAĞLIK HĠZMETLERĠNDE YÖNETĠM VE ORGANĠZASYON YAPISI

2.1. Yönetimin Tanımı, Süreci ve Ġlkeleri

Bu bölümde, baĢta yönetim kavramı açıklanarak, yönetim biçimleri, yönetim süreçleri ve ilkelerine yer verilmiĢ olup, yönetici tanımı yapılarak bir yöneticinin sahip olması gereken özellikler sırayla sunulmuĢtur.

2.1.1. Yönetimin Tanımı

GeçmiĢ devirlerde de yöneten ve yönetilen kiĢi ve toplulukların var olduğu dikkate alınırsa, yönetim kavramının çok eski tarihlerde hatta ilk çağlarda bile var olduğunu söylemek mümkündür (Yozgat, 1984, s.1).

Kelime olarak varlığı çok eskilere dayanan fakat farklı anlamlarda ve Ģekillerde tanımlanan yönetim kavramı tam olarak ortak bir tanımlamaya henüz kavuĢmamıĢtır. Bugün için, yönetim teorisinin kapsamı ve tanımının ne olması veya ne olmaması konusunda, çok genel bir fikir birliği dıĢında, ayrıntıları ile aynı görüĢleri paylaĢan iki kiĢi bile bulmanın son derece güç olduğu belirtilmektedir (Suojanen, 1966, s.1).

Bu konu ile ilgili olanlar, kendi ihtiyaç ve amaçlarına göre tanım geliĢtirmektedirler. Bunun sonucu olarak da, yönetim dendiğinde bazen bir süreç anlaĢılmakta, bazen bu sürecin unsurları olan organlar -kiĢi veya grup- anlaĢılmakta, bazen de yönetim belirli bir bilgi topluluğu olarak ele alınarak bunun yöneticilerin karar verme ve önderlik gibi faaliyetlerinde nasıl kullanılabileceği üzerinde durulmaktadır (Koçel, 1998, s.10).

Yönetim, insan ve diğer kaynakları mümkün olan en iyi Ģekilde birleĢtirerek, örgütsel amaçlara etkin ve verimli ulaĢma sürecidir (Bone ve Kurtz, 1980).

Yönetim; baĢka insanlar vasıtasıyla iĢ görme ve belirlenen hedeflere ulaĢma sürecidir (Eren, 2003, s.3).

Diğer bir ifade ile yönetim; iĢ gücü, sermaye, teknik donanım v.b örgütsel kaynakların, örgütsel amaçları gerçekleĢtirmek üzere etkin bir Ģekilde koordine edilmesidir (Rachman ve ark. 1993).

Ancak yönetim sadece bir kiĢi ile değil birden fazla kiĢi ile gerçekleĢen ve uygulanan, yöneten ve yönetilenlerden oluĢan bir grup faaliyeti yani sosyal bir faaliyettir. Buna bağlı olarak yönetimi, baĢkaları vasıtasıyla amaçlara ulaĢma veya baĢkalarına iĢ gördürme becerisi diyebiliriz (Karakaya, 2004).

Bütün bu karıĢıklık ve çeĢitliliğe karĢın, yönetimin, üzerinde az çok görüĢ birliğine varılan tanımı „‟ yönetim, baĢkaları vasıtasıyla iĢ görmektir‟‟ Ģeklindeki tanımlama olmuĢtur. Böylece, yönetimin, ancak birden fazla kiĢinin varlığı ile ortaya çıkan ve bu yönü ile ekonomik faaliyetten ayrılan bir grup faaliyeti (sosyal faaliyet) olduğu, genel olarak kabul görmüĢ bulunmaktadır. Çoğu kez bu „‟baĢkaları vasıtası‟‟ yerine „‟ baĢkaları ile‟‟ de kullanılmaktadır (Koçel, 1998, s.11).

Yönetim bu özelliği ile amaca eriĢirken baĢkalarıyla beraber hareket etmesi amaçlanan hedeflere ancak baĢkalarının yardım ve iĢbirliği ile eriĢebilmelidir. Gerçekten, insan yetenekleri daha geliĢmiĢ olsaydı, baĢkalarının yardım ve iĢbirliğine ihtiyaç duyulmayacaktı (Ertürk, 2000, s.6).

Bu açıklamalardan da anlaĢılacağı gibi, yönetim amaçlara yönelmiĢ, beĢeri ve psikososyal özellikte bir süreçtir. Yönetim sürecinde görev alan, diğer bir ifadeyle ortak çaba ve çalıĢmalarda bulunan fertleri, iĢ gören ve iĢ gördüren, yönetilen ve yöneten, amir ve memur v.b. çeĢitli ifadelerle anılan sosyal bir farklılaĢmaya uğrarlar. Her zaman yönetim süreci ve olaylarının söz konusu olduğu durumlarda, emir alanlar ve emir verenler mevcuttur (Ertürk, 2000, s.6).

2.1.2. Yönetim Kavramları

Yönetim kavramının tanımı yapılırken kullanılan diğer bir yaklaĢım bu sürece yönetim fonksiyonları açısından bakmaktır. Buradan hareketle dar anlamda ve geniĢ anlamda yönetim fonksiyonları anlatılmaya çalıĢılmıĢtır.

2.1.2.1. Dar Anlamda Yönetim Fonksiyonları

Dar anlamda yönetimin dört temel fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlar; planlama, örgütleme, yöneltme ve denetlemedir. Kısaca açıklamak gerekirse;

1) Planlama: Amaçları ve onlara ulaĢma yollarının belirlenmesi, önceden ileriyi görme ve geleceği düzenleme, (Ar, 1999, s.12).

2) Örgütleme: Görevleri yerine getirmek için sorunları belirleme, (Eren, 2003, s. 5) 3) Yöneltme: Grup halinde örgütü oluĢturan insanları (astları) amaçlara ulaĢma yolunda isteklendirme; yönlendirme ve harekete geçirmedir (Mucuk, 2000, s.139). 4) Denetim: Bir iĢletmede planlanan amaçlarla, gerçekleĢen durumlar arasında karĢılaĢtırma yapmaktır (Genç, 2005, s.154).

2.1.2.2. GeniĢ Anlamda Yönetim Fonksiyonları

GeniĢ anlamda yönetim fonksiyonlarına bakıldığında dört genel fonksiyon olan planlama, örgütleme, yöneltme ve denetleme yanında yönetimin baĢarılmasına büyük destek sağlayan karar verme, kadrolama, güdüleme ve iletiĢim fonksiyonları da sayılmaktadır.

Ünlü yönetim bilimcisi L. Gulick, „‟Yönetim Bilimi Hakkında Notlar‟‟ isimli yapıtında yönetim fonksiyonlarını „‟POSDCORB‟‟ biçiminde sembolize etmektedir. Bu harfler yönetimin Ģu fonksiyonlarını belirlemektedir (Ar, 1999, s.13).

P- Planing (Planlama)

O- Organizing (Örgütleme, Örgütlendirme) S- Staffing (DanıĢma, Kurmay Hizmeti)

D- Directing (Kumanda, Yürütme, Yönetme) CO- Coordinating (Koordinasyon, EĢgüdüm) R- Raporting (Rapor verme, HaberleĢme, Denetim) B- Budgeting (Bütçe ve Finansman)

2.1.2.3. Yönetim Süreci ve Özellikleri

Yönetim; planlama, örgütleme, yöneltme ve denetleme fonksiyonları yardımıyla eldeki kaynakları etkin ve verimli bir biçimde kullanarak belirlenmiĢ örgütsel amaçlara ulaĢma sürecidir.

Yönetim Sürecinin Özellikleri;

Yönetim, bir veya birden fazla amaçları gerçekleĢtirmeye yöneliktir.

Yönetim, belirli bir takım beĢeri ve maddi kaynakları serbestçe kullanabilme yetkisini gerekli kılar.

Yönetimin olması için bir yönetici, en azından da bir yönetilen insanın olması gerekir, bu niteliği ile sosyal ve grupsal bir süreçtir.

Yönetim, beĢeri ve maddi kaynaklar arasında optimum bir uyumu ve iĢbirliğini gerektirir.

Yönetim, yönetici olan kimsenin yönetilenlere düĢündüklerini ve verdiği kararları uygulatabilecek kiĢisel bir otorite kurmasını zorunlu kılar.

Yönetim, yönetici ve yönetilenler arasında ahenk, uyum ve haberleĢmeyi gerektirir.

Yönetim, her insanın bilgi, yetenek ve tecrübesi doğrultusunda en iyi yapacağı Ģeyleri yapmasını ve uzmanlaĢmasını gerekli kılar.

Yönetim, zamanın ekonomik ve dikkatli Ģekilde kullanılmasını gerektirir. Yönetim, rasyonel bir süreçtir.

Yönetim, belirli bir veya birtakım araçları gerçekleĢtirmek gayesiyle kurulmuĢ ekonomik nitelikli örgütler için karlı olmalıdır (Eren, 2003, s.4-7).

2.1.3. Yönetici Tanımı

BeĢeri bir tanıma göre yönetici, emrine verilmiĢ bir grup insanı belirli birtakım amaçlara ulaĢtırmak için ahenk ve iĢbirliği içinde çalıĢtıran kiĢilerdir. Diğer bir deyimle baĢkaları vasıtasıyla iĢ gören ve baĢarıya ulaĢan kimsedir. Ancak bu tanımlar uygulamada görülen yönetici tipini açıklamada yetersiz kalmaktadır. Çünkü yönetici beĢeri kaynaklar kadar maddi kaynaklar ve zamanı da üretim olarak kullanmak ve insan emeği ile uyumlaĢtırmak zorunda olan bir kiĢidir.

ġu halde, yönetici, bir zaman dilimi içinde birtakım amaçlara ulaĢmak için insan, para, hammadde, malzeme, makine, demirbaĢ v.b. üretim araçlarını bir araya getiren, onlar arasında uygun bir birleĢim, uyumlaĢma ve ahenkleĢmeyi sağlayan bir kimsedir (Eren, 2003, s. 8-9).

Profesyonel yönetici ise, bu iĢi meslek olarak yapan veya icra eden kiĢi Ģeklinde belirtilebilir. GeçmiĢde olduğu gibi günümüzde de bütün iĢ örgütlerinde yönetim iĢlevini yerine getiren bireylerin tümüyle profesyonel yönetici olmadıklarını belirtmekte yarar vardır (ġimĢek, 2005, s.13-14).

Özellikle küçük iĢletmelerin yönetimleri daha çok sermaye sahipleri olan müteĢebbisler tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Ancak iĢletme büyüyüp geliĢtikçe üretim faktörleri sahibi ile yönetici birbirinden ayrılmaktadır. ĠĢletme büyüdükçe yönetici adını verdiğimiz yönetim mesleğini seçen profesyonel yöneticilerle karĢılaĢmaktayız. O durumda yönetici, kar ve riski baĢkalarına ait olmak üzere, üretim faktörlerinin bilinçli ve sistemli olarak birleĢtirilmesini sağlayan ve bunları belli bir ihtiyacı karĢılamak amacına yönelten kiĢi olmaktadır (Efil, 1999, s.7).

2.1.4. Sağlık Yönetimi ve Sağlık Yöneticisi Kavramı

Sağlık yönetimi, toplum sağlığının korunarak, insan hayatı için problem teĢkil edebilecek, milli ekonomiye ve insan gücüne etkisi olan hastalıkların tedavisi, Sağlık ve Sosyal Yardım Tesis ve TeĢekküllerinin kurulması, gerekli mevzuatın hazırlanması sağlık sorunları için plan ve programların düzenlenmesi, hizmet

çeĢitlerine göre araĢtırmalar yaparak ihtiyaç nispetinde personel yetiĢtirilmesi ve dolayısıyla sağlığın elde edilmesi faaliyetlerinin yönetimidir (Çamcı, 2007).

Sağlık yöneticisi, sağlık hizmetlerinin, amaçlara uygun olarak, baĢka insanlarla ve onlar yoluyla sunulmasını sağlayan kiĢi olarak tanımlanabilir (Çakıroğlu, 2006).

Sağlık yöneticisi, sağlık örgütlerinin kuruluĢ ve görev kanunlarında öngörülen amaçlarının gerçekleĢtirilmesi için mevcut olanakların en rasyonel ve en ekonomik bir Ģekilde kullanımını sağlayan, planlayan, örgütleyen, yönelten ve denetleyen kiĢidir (Çamcı, 2007).

2.1.5. Yönetim Biçimleri ve Yöneticilik Tipleri

Kamu ve özel sektör farketmeksizin tüm kurum ve kuruluĢlarda uygulanan farklı yönetim biçimleri mevcuttur. Bu yönetim biçimlerine beĢ baĢlık altında kısaca değinirsek;

2.1.5.1. Otoriter Yönetim Biçimi

Otoriter yönetim biçiminde, yöneticinin asıl ilgisi mal ya da hizmet üretimi ve verimlilik üzerinde toplanır. Otoriter yönetici insandan çok göreve ve iĢe önem verir. Bu yönetim anlayıĢında insan sadece bir üretim/hizmet aracıdır ve ekonomik bir makine-varlıktır. Otoriter yöneticiler, astlarını genellikle sıkı bir kontrol mekanizması ve suç arama politikası içerisinde korkutma, baskı ve cezalandırma yoluyla çalıĢtırırlar ve hatta zor kullanırlar. Bunların en büyük silahı disiplin yöntemleridir; tehdit ve tecziyedir (Aytürk, 1990, s.15).

2.1.5.2. Ġnsancıl Yönetim Biçimi

Ġnsan ve insan iliĢkilerine ağarlık veren insancıl yönetim biçiminde, otoriter yönetimin tersine, göreve yani mal ve hizmet üretimine gösterilen ilgi asgari düzeydedir. Ġnsana gösterilen ilgi ise azami derecededir. Bu yönetim sisteminde insan iliĢkileri son derece geliĢmiĢtir. Bu yönetim anlayıĢına göre, yönetici çalıĢanlar

üzerinde baskı ve kontrol uygulamazsa, onlara iyi davranırsa, o zaman astlar daha verimli çalıĢırlar ve iĢlerinde daha mutlu olurlar (Aytürk, 1990, s.16).

2.1.5.3. Liberal Yönetim Biçimi

Liberal yönetim tarzı, teĢkilatta iĢe ve iĢ görenlere fazla önem vermemesiyle dikkat çeker. Bu yönetimde iĢe/göreve ve insana ilgi asgari düzeydedir. Bu yönetim biçiminin ana politikası, iĢ sorunlarına ve çalıĢanlara karıĢmamaktır. KiĢiye bir kez ne yapacağı söylendikten sonra iĢin nasıl yapılacağı kendisine bırakılır. Ast görevini istediği gibi yapar. Yönetici ise müdahalede bulunmaz. Çünkü bu yönetim anlayıĢına göre, insan kendisine karıĢılmadığı zaman en iyisini yapar. Aslında bu tip yöneticinin iĢe ve insana ilgisizliği kendi bilgisizliği sonucudur (Aytürk, 1990, s.16-17).

2.1.5.4. Ortayol Yönetim Biçimi

Ortayol politikası güden bu yönetim biçiminde yönetici, çalıĢanlar üzerinde sadece yeter oranda hizmette bulunmaları için normal bir baskı ve kontrol sistemi uygulamakta, onları mutsuz edecek ve morallerinin bozulmasına yol açacak olumsuzluklardan kaçınmaktadır. Yönetimde görev ve insan unsurlarına eĢit seviyede önem verilmektedir (Aytürk, 1990, s.17).

2.1.5.5. Demokratik Yönetim Biçimi

Bürokrasi bir demokrasi değildir. Çünkü çalıĢanlar ve özellikle memurlar resmi yöneticilerini kendileri seçemezler. Bürokraside ve bürokratik örgütlerde yöneticiler, yetkli makamlar tarafından tayin edilirler. Ancak tayin edilen ve yönetmekle görevlendirilen bu yöneticiler, yönetimde hoĢgörülü bir Ģekilde fikir teatisine, bilgi ve görüĢ alıĢveriĢine müsaade etmek suretiyle demokratik usullerden yararlanabilir ve katılmalı bir yönetim biçimi uygulayabilirler. Bu anlamda tayinle gelen bir yönetici de, demokratik bir yönetici olabilir. ÇağdaĢ bir yöneticinin iĢi asıl iĢi koordine etmektir. Böyle bir yönetici yetkilerini astlarına serbestçe devreder. Astları, onun yokluğunda da, kendisiyle birlikte bulunduğu zamandan farksız bir Ģekilde çalıĢmaya devam eder. Gerçek anlamda ekip çalıĢmasını öngören demokratik yönetim biçiminde çalıĢanların, teĢkilatın hizmet ya da üretim hedeflerine,

birbirleriyle iĢbirliği ve dayanıĢma halinde, olumlu ve yapıcı yönde katkıda bulunduğu görülür. Bu tip yönetim biçimini niteleyen karakter, ekip çalıĢması ve ekip ruhudur. Bu nedenle de, demokratik yönetim biçimine aynı zamanda katılmalı yönetim biçimide denmektedir (Aytürk, 1990, s.18-19).

2.1.6. Yöneticilerin Sınıflandırılması

Yöneticiler kendi durumlarına göre farklı Ģekillerde sınıflandırılabilirler. Yöneticileri, sorumluluklarına ve hiyerarĢik yapıya göre ele alıp değerlendireceğiz.

2.1.6.1. Yöneticilerin Kendi Durumlarına Göre Sınıflandırılması

Yöneticiler bu açıdan üç baĢlık altında incelenir. Bunlar:

Fonksiyonel Yönetici: Bu yöneticiler bir fonksiyondan sorumludur. ÇalıĢma alanı ile yetki ve sorumlulukları ilgili olduğu fonksiyonla ilgilidir. Bu grup yöneticiler pazarlama, üretim, insan kaynakları, mühendislik, finans gibi bir bölümün baĢındadır.

Genel Yönetici: Örgütün bütün fonksiyonlarından sorumlu olan kiĢidir. Hastanedeki genel yönetici her bölümden ve hastalara kaliteli hizmet vermekten sorumludur. Süpermarkette genel yönetici süpermarketle ilgili her fonksiyondan sorumludur.

Proje Yöneticisi: Projelerle örgütte çalıĢma söz konusu olduğunda her proje için bir yönetici seçmek gerekir. Proje yöneticisi bir projenin gerçekleĢmesinden sorumludur. Proje yöneticisine olan ihtiyacın ortaya çıkması iĢletme dıĢındaki hızlı geliĢmedir (Özalp ve ark., 2006).

2.1.6.2. Yöneticilerin Dikey Sınıflandırılması (HiyerarĢik Yapıya Göre)

Yöneticiler çeĢitli hiyerarĢik kademelerde görev yaparlar. Küçük iĢletmede belki bir kademe vardır, büyük iĢletmede ise değiĢik seviyeler vardır. Bir tek

hastanelerde her branĢ için ayrı yöneticiler vardır. HiyerarĢik yapılanmaya göre yöneticiler;

1) Üst Düzey Yöneticiler: Genellikle, üst düzey yönetime, tepe yönetimi, bu kademeyi temsil eden yöneticilere de, tepe yöneticileri denilir. Bunlar en fazla yetki ve güce sahiptirler ve tüm iĢletmenin yönetim sorumluluğunu taĢırlar; iĢletmenin amaçlarını, uzun dönemli olan politika ve stratejilerini belirlerler; iĢletmeyi dıĢarıda en geniĢ yetkilerle temsil ederler. Yönetim kurulu baĢkanı, yardımcıları ve üyeleri; baĢkan, genel koordinatör, genel müdür ve yardımcıları bu grupta yer alırlar (Mucuk, 2000, s.142).

2) Orta Düzey Yöneticiler: BaĢkan ve müdür gibi unvanları olan orta kademeli yöneticiler, üst yönetim ile alt kademe yönetim arasında eĢgüdümü sağlarlar, taktik ve operasyonel faaliyetleri yürütürler (Genç, 2005, s.30).

Daha çok üst yönetim tarafından belirlenen amaçları gerçekleĢtirmek amacıyla uygulamaya dönük çok sayıda iĢ yaparlar (Ayden ve Örgev, 2008, s.20).

Genel müdür yardımcısı, bölüm baĢkanı, kısım amiri, ürün yöneticisi, bölge müdürü, planlama, personel müdürü vb.

3) Alt Düzey Yöneticiler: BĢkalarının çalıĢmalarından sorumlu yöneticilerin