Paramedik Tanımı ve Kısa Tarihçesi

Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri (Paramedik/AABT): Üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu‟ndaki (SHMYO) 2 yıllık ambulans ve acil bakım teknikerliği programlarından mezun olmuĢ kiĢileri ifade eder. (ASH, m.4/z).

Her ne kadar ASHY‟de, Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri tanımı sade ve yalın olarak yazılmıĢsa da bu mesleğin, bu tanımında ötesinde bir derinliğe ve saygınlığa sahip olduğu tüm dünya kamuoyunca da bilinmektedir. Ġzmir merkezli bir meslek örgütü olan Paramedik Derneği (PARDER), Paramedik tanımını Ģöyle yapmıĢtır; Hasta ve yaralılara acil tıbbi bakımı hastane dıĢında profesyonel seviyede baĢlatan, ambulansla transport (nakil) esnasında devam ettiren, acil serviste hasta ve yaralıları teslim alan sağlıkçılara gerekli bilgi ve evrakları teslim ederek görevini sonlandıran, bir sonraki vaka için hazırlıklarını baĢlatan, aynı zamanda ambulansın sürücülüğünü de yapabilen, üniversitelerin iki yıllık yüksekokullarından, ön lisans mezunu olarak sağlık teknikeri unvanını alan sağlık personelleridir (Paramedik kimdir, Anonim, b.t.).

Dünyada Paramedik mesleğinin geliĢimine ve saygınlığına bir göz attığımızda; Birinci ve ikinci dünya savaĢlarında çok sayıda hasta ve yaralı kara ambulansları yanında hastane trenler, gemiler, uçak ve helikopterler ile hastanelere taĢınmıĢ, özellikle Kore ve Vietnam savaĢları sırasında askeri helikopterler yoğun bir Ģekilde yaralıları taĢıma amacı ile kullanılmıĢlardır. Daha sonraki yıllarda Almanya ve iskandinav ülkelerinde hava kurtarma örgütleri kurulmuĢ ve bu hizmetlere yönelik personel yetiĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. 1960 yılı sonlarına doğru ABD (Amerika BirleĢik Devletleri) ve Fransa‟da ambulanslarda Paramedikler ve hekimlerin görev almaya baĢlaması ile birlikte daha hızlı ve kaliteli acil sağlık hizmeti sunulmaya baĢlandı (Dünyada Ambulans Servislerinin Tarihçesi ve GeliĢimi, Anonim, b.t.).

Paramedik mesleği ilk olarak bu isimle ABD‟de ortaya çıkmıĢ ve bir meslek dalı olarak hizmet vermeye baĢlamıĢtır. ABD özellikle 1.ve 2. dünya savaĢları, Kore ve Vietnam savaĢlarında, yaralanan askerleri savaĢ meydanından etkili ve süratli bir Ģekilde uzaklaĢtırıp tedavinin daha iyi yapılacağı birimlere nakletmesi ve bu esnada

etkili ilk ve acil tıbbi müdahalelerin yapılması ile de askerlerin hayatta kalma oranlarında artıĢ olmuĢ ve bu durum dikkat çekmiĢtir.

ABD, bu askeri alanda yaĢamıĢ olduğu tecrübelerini sivil yaĢantıya da taĢımak istemiĢtir. Bu tecrübeye istinaden sivil yaĢamda hayatı tehdit eden en büyük olgu, modern toplumların hastalığı olarak bilinen travmalı yaralanmalar olmuĢtur. Nitekim 1966 yılında Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi'nin travmayı modern toplumların göz ardı edilmiĢ hastalığı olarak nitelendiren raporundan sonra aynı yıl çıkarılan Ulusal Karayolu Güvenliği Yasası ile UlaĢtırma Bakanlığı'ndan eyaletlerin ambulans sistemleri oluĢturmaları ve standardizasyona gitmeleri istenmiĢtir. Bu tarihlerde farklı eyaletlerde bağımsız olarak baĢlatılan paramedik eğitimleri 1973 yılında çıkarılan Acil Sağlık Hizmetleri Sistemi Yasası ile standardizasyona kavuĢturulmuĢtur. ABD‟de ilk standart Paramedik kursu 1977'de, ilk ATT kursu da 1984'de verilmiĢtir. Günümüzde ABD‟de Paramedik eğitimleri 1998 yılında güncellenen standart müfredat gereği, ATT eğitimlerinin ardından minimum 1.100 saat süren programlar halinde sunulmakta ve programa katılanlar bitirme sınavlarını baĢarıyla tamamlamaları halinde, her 2-3 yılda bir hizmet içi eğitim ve sınavlarla yenilemeleri gereken sertifikalarını almaya hak kazanmaktadırlar (Paramedik Kimdir, Anonim, b.t.).

ABD‟de Acil Tıp Teknikeri (ATT) eğitimi 3 seviyededir. Temel ATT (Emergecy Medical Technician [EMT]-Basic) eğitiminde temel yaĢam desteği, temel havayolu açma teknikleri, otomatik eksternal defibrilatör kullanımı, güvenli kurtarma, immobilizasyon ve taĢıma teknikleri, nitrat, adrenalin ve inhalerlerin kullanımıyla ilgili eğitim verilmektedir. Orta düzeyde ATT (EMT-intermediate) eğitiminde ise temel ATT eğitimine ek olarak ileri havayolu açma teknikleri, pnömotik antiĢok pantolon kullanımı ile intravenöz (IV) damar yolu açma ve temel sıvı tedavisi ile ilgili eğitim verilmektedir. Ġleri ATT (Paramedik) eğitimi ise bunlara ek olarak ileri yaĢam desteği, havayolu yönetimi ve entübasyon, IV sıvı ve hastane öncesi verilmesi kabul edilen acil ilaçların verilmesi, 12 derivasyonlu elektrokardiyografi (EKG) yorumlanması ve senkronize kardiyoversiyon ve defibrilatör kullanımı konusunda eğitim verilmektedir. Tüm bu eğitimler sonunda geçici süreler ile tahsis edilen belirli aralıklarla tazelenmesi gereken sertifikalar

Ülkemizde Paramedik mesleğinin geliĢimi ise; Hastane öncesi acil bakımdaki hızlı geliĢmeye paralel olarak bu alandaki en önemli eksiklik, insan gücü olarak ortaya çıkmıĢtı ve 1990 yılında zamanın Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörü Prof.Dr.Namık ÇEVĠK ve Yüksekokul müdürü Prof.Dr.Necla ÇEVĠK tarafından Türkiye‟de Paramedik okulunun kurulabilmesi için Kanada Cambrian College ile bir proje baĢlatıldı. Bu proje kapsamında 1992 yılında Öğretim Görevlisi Semra ÇELĠKLĠ eğitim için Kanada‟ya gönderildi ve eğitimi baĢarı ile tamamlayarak Türkiye‟nin ilk Paramedik‟i oldu. Proje tamamlandı ve program Prof.Dr.Necla ÇEVĠK müdürlüğündeki SHMYO‟da 1993 yılında baĢlatıldı (Paramedik Kimdir?, Anonim, b.t.).

1993 yılından günümüze dek ülkenin çeĢitli üniversitelerinde SHMYO‟lar bünyesinde, tıbbi hizmetler ve teknikler bölümü altında ve 725 bölüm kodu bulunan, ambulans ve acil bakım teknikerliği ve acil yardım bölümleri gibi farklı isimlerde açılarak eğitim ve öğretime devam eden programlar, 2009 yılında alınan Yükseköğretim Kurulu (YÖK) kararı ile uygulamadaki farklı isimler kaldırılarak, uluslar arası alanda tanınırlığı yüksek olan, tek bir isim ve ortak unvan olarak kullanılan „‟Paramedik‟‟ ismi resmi bölüm adı ve unvanı olarak kabul edilmiĢtir. Ġlk defa Paramedik ismi, bölüm adı olarak 2009 ÖSS (Öğrenci Seçme Sınavı) sınav kitapçığında da yayınlanmıĢ olup 2009-2010 eğitim ve öğretim yılından itibaren uygulamaya konulmuĢtur.

Paramedik bölümleri 27‟si devlet, 4‟ü özel olmak üzere toplam 31 üniversitede açılarak eğitim ve öğretimlerine devam etmektedir. Mezun olan Paramedik sayısı 2009 yılı itibari ile yaklaĢık 4000‟i bulmakta, okullarda okumakta olan Paramedik öğrencilerinin sayıları ise 2000 civarında bulunmaktadır.

Tablo.15. Türkiye‟deki Paramedik Programları (2009-2010).

Sıra Üniversite Adı Ġli AçılıĢ Yılı Kontenjan

1 Dokuz Eylül Ünv. Ġzmir 1993 25

2 Ege Ünv. Ġzmir 1994 30 3 Erciyes Ünv. Kayseri 1996 20 4 Akdeniz Ünv. Antalya 1997 30 5 Osmangazi Ünv. EskiĢehir 1997 20 6 Pamukkale Ünv. Denizli 1997 20 7 Atatürk Ünv. Erzurum 1997 30 8 19 Mayıs Ünv. Samsun 1998 30 9 18 Mart Ünv. Çanakkale 2000 25 10 Cumhuriyet Ünv. Sivas 2002 30

11 Gülhane Askeri TA Ankara 2003 100

12 Çukurova Ünv. Adana 2003 35

13 Marmara Ünv. Ġstanbul 2004 40 + (40 Ġ.Ö.)

14 Hacettepe Ünv. Ankara 2004 15

15 Mersin Ünv. Mersin 2004 20

16 Ġnönü Ünv. Malatya 2006 30

17 Adnan Menderes Ünv. Aydın 2006 20

18 Bilim Ünv. Ġstanbul 2006 30

19 Süleyman Demirel

Ünv. ^{Isparta 2007 25}

20 Ufuk Ünv. Ankara 2007 20

21 Balıkesir Ünv. Balıkesir 2008 30

22 BaĢkent Ünv. Ankara, Konya,

Adana 2008 40 + 40 + 40 23 Kafkas Ünv. Kars 2008 40 + (40 Ġ.Ö.) 24 Siirt Ünv. Siirt 2008 40 25 Gaziantep Ünv. Gaziantep 2009 40 26 Trakya Ünv. Edirne 2009 30

27 Mustafa Kemal Ünv. Hatay 2009 40

28 Uludağ Ünv. Bursa 2009 20

29 Karaelmas Ünv. Zonguldak 2009 25

30 Acıbadem Ünv. Ġstanbul 2009 25

31 GümüĢhane Ünv. GümüĢhane 2009 30

Kaynak: Paramedik Derneği [PARDER] Ġnternet Sitesi. (b.t). Üniversiteler Bölümü içinde. (28.02.2010) tarihinde http://www.parder.org.tr/default.asp?L=TR&mid=239

„den alındı.

Paramedik okullarında eğitim ve öğretim, 2 yıllık ön lisans düzeyinde örgün eğitim olup, eğitimin baĢlandığı 1993 yılından 2009 yılına kadar toplam 4 dönemden oluĢmakta idi, fakat YÖK 2009 Mayıs ayında aldığı karar ile 2 yıllık süre içerisinde 4 olan dönem sayısı, 6 döneme çıkarılmıĢ ve her bir yıl için 2 olan dönem sayısı 3‟e çıkarılmıĢtır.

Paramedik mesleğindeki bu geliĢmelerin yanında, kamu sektöründeki yeterli Paramedik ihtiyacının karĢılanması ve mevcut çalıĢmakta olan Paramedik sayılarının az olması öne sürülerek bir takım formüllerde ortaya atılmıĢtır. Bu formüller arasında en çarpıcı olanı ise Paramedik sayısını artırma adına bu programın açık öğretim/uzaktan eğitim sisteminde eğitim ve öğretime baĢlatılmak istenmesi olmuĢtur. Fakat mevcut örgün eğitim ve öğretime devam eden Paramedik programlarındaki eğitimlerin yetersizliği konusu sorgulanmakta iken bu düĢünce, beraberinde telafisi olmayacak bir takım problemleri de getireceği düĢünülmektdir. Nitekim ihtisas alanı çok geniĢ olan ve hatayı kaldıramayacak pozisyondaki bir meslek grubunun, uzaktan eğitim sistemine dahil edilmesi ve bu sistemden mezun olan öğrencilerin ise topluma ne kadar faydalı olacağı ise ayrıca sorgulanmaktadır. Nitekim Türkiye, 1990‟lı yıların baĢlarında 6 aylık hızlandırılmıĢ programlarla yetiĢmiĢ sağlık personelleri (halk arasında jet sağlıkçılar) ile tanıĢmıĢtı. Neticede ise bu personellerin müdahaleleri sonrasında sakat kalan veya hayatını kaybeden insanların dramını tüm Türkiye basın yayın kuruluĢları tarafından öğrenmiĢtir. Bu hata ve tecrübeleri Türkiye‟nin tekrardan yaĢama lüksü bulunmamaktadır. Nitekim 2012-2013 yıllarında, yeni açılan Paramedik programları ve bu programların kontenjanlarının arttırılması ile Sağlık Bakanlığının ihtiyacı olan 7-8 bin civarında Paramedik sayısına ulaĢılacaktır.

Paramedik mesleğinin geleceğine ve geliĢimine yönelik bir baĢka endiĢe kaynağı ise son zamanlarda ihtiyaca binaen farklı üniversitelerin bünyelerinde kurulan ve alt yapılarının yeterlilikleri göz ardı edilerek çok sayıda Paramedik programının açılmasıdır. Bu mevcut geliĢme, mesleğin kalitesi ve geliĢimi adına endiĢe verici olarak karĢılanmaktadır. Nitekim Tablo 15‟de de görüldüğü gibi yeni açılan Paramedik programlarının bulunduğu bazı üniversitelerde, Tıp Fakültelerinin olmaması ve Paramedik bölümlerinin il merkezlerinden ziyade tüm eğitim ve öğretim imkanlarından yoksun ilçelerde bulundurulması sakıncalı bulunmaktadır. Bu duruma ek olarak yeterli alt yapıya sahip olmamasına rağmen bu üniversitelerde açılan Paramedik programlarının kontenjanları, alt yapısı nispeten daha oturmuĢ Paramedik programlarına oranla daha fazla olması da ayrıca ele alınıp düĢünülmesi gereken bir konu olarak algılanmaktadır. Nitekim insan hayatı göz önüne alındığında önemi büyük olan Paramedik programlarında yetiĢen öğrencilerin, teorik bazlı derslerini yeterli düzeyde, alanlarında uzmanlaĢmıĢ eğitim kadrosu tarafından

almaları ve bu derslerdeki baĢarıları kadar, pratik ağarlıklı derslerini de yeterli ve donanımlı sağlık kurum ve kuruluĢlarında alarak baĢarılı olmaları, toplum sağlığı açısından ayrı bir önem taĢımaktadır.

Bu sebeple Paramedik programlarının açılacağı veya açılmıĢ olduğu üniversitelerde;

Tıp fakültelerinin bulunması,

Alanlarında uzmanlaĢmıĢ akademik personelce eğitimlerinin verilmesi,

Yeterli ve kaliteli staj imkanlarının sağlanması,

Paramedik programlarının merkez kampüslerde / Ģehir merkezlerinde bulundurulması,

Eğitim ve pratik için uygun fiziki Ģartların sağlanması,

Eğitim ve öğretimde kullanılacak malzeme ve ekipmanların yeterli düzeyde temin edilmesi,

Paramedik programlarına, öğretim görevlisi olarak Paramediklerin de dahil edilmesi, mesleğin geliĢimi ve saygınlığı adına önem taĢımaktadır.

Paramedik programı öğrencilerine, eğitim ve öğretimlerinde teorik derslerin yanında pratik becerilerini de geliĢtirmeleri için staj eğitimleri de verilmektedir. Bu eğitim sayesinde öğrenciler gelecekte çalıĢacakları iĢ yerlerini tanıma imkanı bulurken, alanda karĢılaĢabilecekleri vakaları da yakından görme fırsatı yakalamaktadırlar.

1.sınıfta okuyan öğrenciler ilk yılın son dönemi haftada bir ders günü ve yazın 4 hafta iĢ günü,

2.sınıfta okuyan öğrenciler ise son dönem haftada 3 ders günü ve yazın 4 hafta iĢ günü staj yapmaktadırlar.

Bu stajların tümü; 112 Acil Yardım ve Kurtarma Ambulanslarının istasyonlarında, Paramedik okullarının bağlı olduğu Tıp Fakülteleri ve Sağlık Bakanlığı hastanelerinin acil servislerinde ve eğitimlerine denk düĢen kliniklerinde

(Kadın Doğum, Ameliyathane vb) yapılmaktadır (Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği-Paramedik, Anonim, b.t.).

Paramedik okullarının ülke genelinde kontrolsüz bir Ģekilde çoğalmasının önüne geçilerek ülke ihtiyaçları doğrultusunda okul sayısı ve ideal kontenjanlar tespit edilmelidir. (Ġdeali program baĢına 30 kontenjandır.) Ġhtiyaç fazlası program ve kontenjanların açılması ise Paramedik mesleğinin yıpranmasına ve saygınlığını kaybetmesine sebep olabilecektir. Konu itibari ile hassas olan Paramedik eğitimlerinde ve istihdamlarında, YÖK‟ün ve Sağlık Bakanlığının tutarlı ve dengeli politika izlemesi toplum sağlığı açısından önem taĢımaktadır.