ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Tanımı

Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) tanımına göre sağlık, „‟Sadece hastalık ve sakatlığın olmayıĢı değil aynı zamanda bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir huzur ve iyilik halidir.‟‟ Sağlık, her Ģeyden önce bireylerin ekonomik, sosyal, kültürel, medeni ve siyasi nitelikli temel haklarının baĢında gelen temel bir insan hakkıdır. Buna dayanarak bireyler, toplumdan ve devletten sağlıklarının korunmasını ve ihtiyaç durumunda tedavi edilmelerini talep edebilmektedirler(Demirbilek, 2005, s.8).

Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 3.maddesinde, „‟YaĢamak, özgürlük ve kiĢi güvenliği herkesin hakkıdır.‟‟ Denilmektedir. T.C Anayasasının 17.maddesinde, „‟Herkes, yaĢama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliĢtirme hakkına sahiptir.‟‟ Denilmektedir. Bu yaĢama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliĢtirme sağlıklı olmaktan ve sağlığın korunmasından geçmektedir.

YaĢama hakkı, insanın beden ve ruh bütünlüğünün korunması ve bunlarda bir zarara meydan vermeyecek bir garantinin sağlanması anlamındadır. Bu anlamda, yaĢ,

cinsiyet, ırk ve meslek farkı gözetilmeksizin herkesin yaĢama hakkı en yüksek düzeyde garanti altına alınmalıdır (Demirbilek, 1999, s.6).

Dünya Sağlık Örgütü anayasasındaki sağlık tanımı, bir hedef ortaya koymakta ve bu hedefe ulaĢılmasında, kiĢinin yaĢadığı ve özellikle çalıĢtığı ortam büyük önem taĢımaktadır (Demircioğlu, 1997).

Dünya Sağlık Örgütünün sağlık tanımına baktığımızda gerek iĢ sağlığı ve gerekse iĢ güvenliği konusunda bizlere tanımlayıcı ip uçları vermektedir. Yani bir çalıĢanın fiziksel ve psikolojik sağlığının yerinde olması, aynı zamanda çalıĢtığı iĢ Ģartlarının da bu sağlığını devam ettirici, hatta geliĢtirici ve koruyucu nitelikte olması, iĢ sağlığı sınırlarına girmekte ve etkilemektedir.

Aynı zamanda sağlık, bireyin sahip olduğu bir değeri yansıtması nedeniyle, gerek toplumun ve gerekse bireyin sosyo-ekonomik düzeyine bağlı olan bir gösterge olarak fizyo-psikolojik durumu göstermektedir(Yeğinboy, 1993, s.1).

Sağlığın en yüksek düzeyde elde edilmesi, sağlığı korunacak kiĢiden baĢlayıp ve en üst düzey yöneticiye kadar bir çok kiĢinin görev aldığı ve sorumluluk taĢıdığı bir yönetim sistemini gerektirmektedir (Sabuncu, 2005).

ĠĢ sağlığı kavramı, iĢ sağlığı ve güvenliği içerisinde sadece sağlık bölümünü oluĢturan, çalıĢanlara ait olan ve sağlık problemleri ile çalıĢanların sağlığının korunmasını içine alan tüm çalıĢmalar bu kavram dahilinde ele alınmaktadır.

ĠĢ sağlığı özünde iĢ kazalarını ve meslek hastalıklarını konu edinen, genelde ise iĢçilerin sağlığını, güvenli ortamlarda ve güvenli koĢullarda çalıĢmalarını amaçlayan ve sağlayan, bu yolla iĢçilerin gerek fiziksel, gerekse ruhsal ve sosyal açıdan iyi durumda olmaları için yapılan çalıĢmalar niteliğindedir (Demirbilek, 2005, s.10).

ĠĢ sağlığı çalıĢmaları, çalıĢma yaĢamındaki tehlikelere karĢı insan sağlığının korunmasını hedefleyerek çalıĢan insanın sağlıkla ilgili sorunlarını ele alır ve bu sorunlara çözüm getirmeyi amaçlar. ÇalıĢan insanın sağlığının geliĢtirilmesi ve

kapasitelerini en yüksek düzeye çıkarmak, çalıĢanların olumsuz koĢulları nedeniyle sağlıklarının bozulmasını önlemek, çalıĢanın fiziksel ve ruhsal yeteneklerine uygun iĢlerde çalıĢmasını sağlamak, yapılan iĢ ile çalıĢanlar arasındaki uyumu sağlamak olarak sıralanabilir (Stanks, 2001, s.8).

ĠĢ Güvenliği ise, iĢ sağlığı ve güvenliği içerisinde çalıĢan güvenliği bölümünü oluĢturmakla birlikte çalıĢılan ortamın durumu ve alınabilecek güvenlik önlemleri, çalıĢanların karĢılaĢtıkları tehlike ve riskler, risk değerlendirmesi bu kavram içerisinde ele alınmaktadır. ĠĢ yerinde, iĢin yürütülmesi sırasında çeĢitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koĢullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalıĢmalara iĢ güvenliği denilmektedir (Akbulut, 1996, s.35).

ĠĢ güvenliği, iĢletmedeki araç-gereçlerin, makinaların ve özellikle çalıĢanların aksamadan iĢlevlerini sürdürmelerini temin etmek için tehlike ve iĢ kazalarından uzak bir çalıĢma ortamının sağlanmasına yönelik alınan fiziksel önlemlerdir(Doğan, 1998, s.360).

ĠĢ güvenliğini bozan iki faktör vardır. Bunlardan biri emniyetsiz durum, diğeri de emniyetsiz harekettir. Emniyetsiz durumların büyük kısmı ile emniyetsiz hareketlerin tamamı insan unsuru tarafından yaratılmaktadır. Emniyetsiz durumların ve emniyetsiz hareketlerin ortadan kaldırılması, iĢ güvenliğinin sağlanmasında önemli adımların atılmasını sağlayabilir(Ezgin, 1995).

Günümüzde iĢ güvenliği, iĢ hukukunun ve sosyal güvenlik hukukunun belirli yönleriyle iliĢkili özel bir dal görünümü almıĢtır. Hatta bazı ülkelerde bağımsız özel iĢ güvenliği yasaları çıkartılmıĢtır(Gerek, 1998, s.1).

Ayrıca iĢ sağlığı ve güvenliği kavramı içerisine iĢ kazaları ve meslek hastalıkları da girmektedir. Bir alt baĢlık olarak iĢ sağlığı ve güvenliği içerisinde yer almaktadır.

Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) tanımını yapmıĢ olduğu ve günümüzde de kullanımına devam edilen iĢ sağlığı ve güvenliği tanımı Ģöyledir; “Her meslekte çalıĢanların yüksek düzeyde fiziksel ve

ruhsal ve sosyal bir ortama kavuĢturulmaları ve bu durumun sürdürülmesi için yapılan çalıĢmaların tümü” olarak ifade edilir.

Günümüzün hızla geliĢen dünyasında bir çok alanda yenilenen ve yenilenmeye de devam eden teknoloji, bir yandan insanlara faydalı olup refahına hizmet ederken, bir yandan da insan yaĢamına olumsuz yansımaları olacak unsurları da beraberinde getirmektedir. Nitekim hızlı makineleĢme ve endüstrileĢme çalıĢanların sağlık ve güvenliklerini de bir o kadar riskli duruma getirmektedir. Bu sebeple çalıĢanlarda, çalıĢma koĢullarına bağlı olarak iĢ kazları ve meslek hastalıklarıyla karĢılaĢma oranı gün geçtikçe artmakta ve insan hayatını ve sağlığını tehdit etmektedir. Özellikle de sağlık sektöründeki hızlı teknolojik geliĢmeler ve sağlık sektörü içerisinde yeni açılan ve kurulan yaygın hizmet dalları hasta ve diğer vatandaĢlar için çok büyük kolaylık ve rahatlıkları içerisinde barındırırken, bu hizmeti yerine getiren sağlık çalıĢanları için de bir takım risk ve tehlikeleri de beraberinde getirmiĢtir.

Kaza kelime anlamı olarak, can veya mal kaybına, zararına neden olan kötü olay. ĠĢ kazası ise, iĢ yerinde meydana gelen ve iĢçiyi bedenen veya ruhen etkileyen olay olarak tanımlanır (Güncel Türkçe Sözlük, Anonim, b.t.).

Hastalık kelime olarak, organizmada birtakım değiĢikliklerin ortaya çıkmasıyla sağlığın bozulması durumu, rahatsızlık, çor, dert, sayrılık, illet, maraz, maraza, esenlik karĢıtı (Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlüğü, Anonim, b.t.). Meslek hastalığı ise, çalıĢanın mesleki çalıĢma koĢullarına bağlı olarak gerçekleĢen hastalık ve sakatlık gibi hayatını olumsuz etkileyecek durumdur.

Mevzuat içerisinde iĢ kazası ve meslek hastalığının tanımı, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda (SSK) yapılmıĢtır. Bu kanuna göre iĢ kazası, belirtilen hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedence veya ruhça arızaya uğratan olay olarak tanımlanmıĢtır. Meslek hastalığı ise, çalıĢanların çalıĢtırıldığı iĢin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya iĢin yürütüm Ģartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir (m.11).

Nitekim ülkemizde yaĢanılan iĢ kazları ve meslek hastalıkları sonucu ekonomik kayıpların yanı sıra hizmet kaybı, iĢ kaybı, aile ve toplumu ilgilendiren refah ve huzur kayıplarına sebep olmaktadır. Ekonomik boyutlarının yanı sıra sosyal boyutları ile ülke kalkınmasında önemli bir sorundur.

ĠĢ kazaları ve meslek hastalıkları daha çok geliĢmekte olan ülkelerde görülmektedir. Bunun sebebi ise yeni geliĢmelerle birlikte sistemlerin daha yeni olmasından ya da oturmuĢ olmamasından dolayı uygulamaya bağlı kaza ve hastalıklar sık yaĢanmaktadır. Teknolojik geliĢmenin paralelinde ortaya çıkan tablonun kaynağında, gerekli önlemlerin alınmayıĢı ve alınmıĢ önlemlere uyulmayıĢının yattığı görülmektedir (Demircioğlu ve Centel, 1999, s.125).

ĠĢ güvenliğinin temel prensibi „‟Önlemek ödemekten daha ucuz ve insancıldır‟‟ fikridir. Bu prensibe baktığımızda iĢ kazlarının yaĢanmasını önleme ya da en aza indirme çalıĢmaları kapsamında çeĢitli önlemlerin alınması daha büyük kayıpların yaĢanmasının önünü kesecektir. Bu sebeple iĢ yerlerinde öncelikle risk analizleri yapılmalı ve bu analiz sonunda potansiyel tehlikeler ve riskler belirlenmelidir. Bu tespit sonunda çeĢitli iĢ kazalarına ve meslek hastalıklarına sebep oluĢturacak unsurlar önlenmeli ve gerekli tedbirlerin alınması temel amaç olmalıdır.

ĠĢ kazaları incelendiğinde, kazaların %50‟sinin kolaylıkla önlenebilecek kazalar olduğu, %48‟inin sistemli bir çalıĢma ile önlenebileceği, %2‟sinin ise önlenemeyeceği ortaya çıkmaktadır. Bu durum iĢ kazalarının %98 oranında önlenebileceği gerçeğini ortaya koymaktadır(Akay, 2006).

Bu noktadan sonra hükümete, iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda kanunsal mevzuat düzenlemelerinin yapılması, mevcut olanların ise yenilenmesi ve gözden geçirilmesi ile bu kanun ve yönetmeliklerin kamu ve özel kesim ayrımı yapılmadan uygulanması ve etkili bir denetim mekanizması ile denetlenmesi görevi düĢmektedir.

Aksi bir durumda, anayasada, yasalarda ve tüm iĢ güvenliği mevzuatında getirilen hukuki güvence mekanizmaları ne kadar iyi düzenlenmiĢ olurlarsa olsunlar, ilgili tüm çevre ve kiĢilerde, bu güvenceleri korumak ve iĢletmek konusunda yeterli

bir bilinç oluĢturulmamıĢsa, kağıt üzerinde kalan temenniler olmaktan baĢka bir anlam taĢımazlar(Süzek, 2000).

3.2. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi

112 Acil Sağlık Hizmetleri (ASH), son yıllarda hizmet ağının geniĢlemesi, personel ve ambulans sayısının artması ile geliĢimine devam etmektedir. Bu geliĢim ve büyüme ile birlikte hizmetin uygulanmasında bir çok kolaylık ve imkan geniĢliği sağlanması ile birlikte, çalıĢanların ve hastaların maruz kaldığı veya kalabileceği bir takım risk ve tehlikeler ile meslek hastalığı ve iĢ kazalarının yaĢanmıĢlığında ve yaĢanma yüzdelerinde artıĢ görülmektedir. Fakat iĢ sağlığı ve güvenliği sisteminin, 112 teĢkilatı içerisinde doğru ve yeterli bir politika oluĢturularak uygulanması ile gerekli birimin ve personelin sağlanması, olumsuz sonuçlarla karĢılaĢma oranını da düĢürecektir.

ĠĢ sağlığı ve güvenliği konusunda 112 teĢkilatı geçmiĢ yıllarda fazla ilgi alanı içerisine girmemekteydi. Bunun baĢlıca sebebi ise ülke genelinde yaygın 112 ağının kurulmamıĢ olması ve personel sayısının yetersiz olmasıdır. Bu durumun sonucu olarak 112 Acil Sağlık Hizmetleri fazla göz önünde bulunmamaktaydı ve üst yöneticilerde dahil olmak üzere bir çok yazar ve araĢtırmacının da iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda ilgi alanına girmemekteydi. Özellikle son 5 yıldır 112 ASH teĢkilatı hızlı bir geliĢim ve büyüme göstermekte olup hizmet ağını ülkenin dört bir yanına geniĢletmiĢtir. Bu geliĢim ve büyümenin gelecek yıllarda artarak devam edeceği öngörülmektedir. Bu duruma bağlı olarak ülke genelinde baĢta ambulans kazaları olmak üzere personel ve hasta güvenliğini tehdit eden iĢ kazaları ve iĢe bağlı meslek hastalıklarında artıĢların fazlaca olduğu görülmektedir. Bu sebeple iĢ sağlığı ve güvenliği bilim dalının 112 ASH‟da önemi gün geçtikçe artmaktadır.

112 ASH çalıĢanları, çalıĢma Ģartları, iĢ ortamları, kiĢisel koruyucu ekipmanları (KKE) ve kullanmıĢ oldukları tıbbi ve teknik malzemeleri göz önüne alındığında diğer sağlık çalıĢanlarına göre daha fazla risk altında oldukları görülmektedir. 112 Personeli, diğer sağlık personellerinin karĢılaĢabileceği mesleki (medikal) risk ve tehlikelerin yanı sıra kendine özgü bir takım tehlikelerle de karĢılaĢabilmektedir.

dur duraksız her türlü Ģartta ve hava koĢullarında çalıĢarak ve ne ile karĢılaĢacaklarını bilmeden vatandaĢlara hizmet sunmaya devam etmektedirler. Bu sebeple ambulans ile vaka mahalline giderken trafik kazası geçirme olasılığı ya da olay yerinde ikincil bir kazaya uğrama durumları oransal olarak yüksektir. Buna ek olarak olay mahallinde sözlü, cinsel ya da fiziksel saldırıya uğramalarının yüzdeleri de oldukça fazladır. Bu açıdan yani ĠĢ sağlığı ve güvenliği açısından bakıldığında, 112 teĢkilatı, Komuta kontrol merkezi (KKM), istasyonlar ve ambulanslar ile çalıĢma mevzuatı olarak ayrı ayrı ele alınmalıdır. KKM, istasyon ve ambulans standartlarının çalıĢan sağlığı ve güvenliği baz alınarak geliĢtirilmesi, yeni standartlara kavuĢturularak güvenlik özelliklerinin artırılması ve personele yönelik iĢ sağlığı ve güvenliğini içeren mevzuat düzenlemelerinin yapılması ve bu konuda personelin hizmet içi eğitimlerle desteklenmesi, kurumun geliĢiminde ve ĠSG sisteminin oturtulmasında etkili olacaktır.

Sağlıklı bir ĠSG sistemi, sağlık personelinin moral ve motivasyonunu olumlu yönde etkileyecek, iĢ kazaları ve meslek hastalıklarını en aza indirecek ve iĢ verimini artıracaktır.