Vicdani Ret

Alman anayasa hukuku sistemi içerisinde en ilginç haklardan birisi de vicdani ret denilen askerlik hizmetinden çekinme⁷³⁸ hakkıdır. Bir temel hak olarak anayasada düzenlenen vicdani ret, yine Alman anayasasında düzenlenen Vicdan Özgürlüğünün en üst seviyesini ifade ederken, diğer yandan da bir temel ödev olan milli savunma ve askerlik hizmeti ile çatışan bir görüntü ortaya koymaktadır.⁷³⁹ Bu bağlamda anayasada düzenlenen vicdani reti kavramını anayasa da düzenlenen vicdan özgürlüğünün özel bir biçimi olarak ortaya koymaktan ziyade,⁷⁴⁰ 1949 anayasasının 4. maddesinin 3.

fıkrasındaki düzenlemenin, vicdani sebeplerden dolayı silahaltına alınmayı reddeden vatandaşların haklarının anayasal olarak devlet tarafından garanti altına alınması şeklinde anlamak gerekir.⁷⁴¹ Düzenleniş biçimiyle, askeri hizmetten çekinme, din ve vicdan bağlamında değil, sadece vicdan bağlamında ele alınması⁷⁴² ve

735 Federal anayasa mahkemesi kararı, BVerfGE 33, 23, Beschluß des Zweiten Senats vom 11. April 1972 - 2 BvR 75/71-.

736 Federal anyasa mahkemesi kararı, BVerfGE 79, 69, Beschluß des Zweiten Senats vom 25. Oktober 1988 - 2 BvR 745/88 –.

737 CZERMAK, “Religion“, s.73.

738 Kriegsdienstverweigerung.

739 BETHGE, s.698.

740 Karş. BAEUMLIN, s.20; ayrc. VON COELLN/Gröpl/ WINDTHORST, s.108 „Vicdan özgürlüğü bağlamında, anyasanın 4. maddesinin 3. fıkrasındaki vicdanı ret (Kriegsdienstverweigerung) bir lex specialis olarak karşımıza çıkar“ ; HOFMANN, s.702.

741 BETHGE, s.699; HOFMANN, s.256.

742 CZERMAK, “Religion“, s.70.

143 değerlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirme ışığında, dini bir temelden ziyade, sadece sekülerleşmiş bir “vicdan” kavramı etrafında meseleyi ele almak gerekir.⁷⁴³

Alman anayasasında vicdani ret ile ilgili düzenleme tarihi süreç itibarıyle bu konudaki düzenlemelerde ilklerden birisidir. Hatta AİHS sözleşmesinin 9.maddesi kapsamında uzun süre vicdani ret kavramının dâhil olup olmadığı tartışılmıştır. AİHM bu konuda önüne gelen meselelerde önce 9.madde kapsamında karar vermez iken, sonraları maddenin kapsamını yorumlarla genişleterek vicdani ret ile ilgili kararlar vermiştir.

1949 tarihli Alman anayasasında 4. maddenin 3. fıkrasında düzenlenen “Hiç kimse, vicdanına aykırı olarak, silahlı savaş hizmetine zorlanamaz. Konunun ayrıntıları federal yasayla düzenlenir” hükmü ile “vicdani ret” ya da başka bir ifade ile askerlik hizmetinin reddi ya da silahlı askerlik hizmetinden çekinme hakkı garanti altına alınmıştır. ⁷⁴⁴

Madde hükmü anayasanın 4. maddesinde düzenlenen vicdani ret ile sadece silahlı savaş hali değil, savunma ve barış zamanlarındaki askerlik hizmetinin reddi hakkı da korunmaktadır.⁷⁴⁵ Bu anlamda, bu haktan yararlanmak isteyenlerin keyfi olarak, belirli durumlardaki ya da belirli savaş hallerinde ya da belirli silahlarla⁷⁴⁶ ilgili olarak vicdani ret korunmamaktadır. Federal Anayasa Mahkemesi vermiş olduğu bir kararda, kişinin sadece tarihi ve siyasi arka planı olacak bir şekilde vicdani kanaati ile silahlı askerlik hizmetini reddetmesinin korunacağı kararını vermiştir.⁷⁴⁷ Yine madde hükmü anlamında bütünüyle askerlik hizmetinden muaf tutulma, başka bir ifadeyle her türlü askerlik hizmetinin reddi mümkün değildir. Yani sadece silahlı askeri hizmetin reddi

743 Ernst Wolfgang BÖCKENFÖRDE, „Bern“, „Das Grundrecht der Gewissensfreiheit*), Mitbericht von Prof. Dr. Ernst-Wolfgang Böckenförde“, içinde: Das Grundrecht der Gewissensfreiheit. Die Rechtsformen der sozialen Sicherung und das Allgemeine Verwaltungsrecht Berichte und Diskussionen auf der Tagung der Vereinigung der Deutschen Staatsrechtslehrer in Bern am 2. und 3. Oktober 1969, Tıpkı Basım Bern 2013, s.46.

744 Dieter DEİSEROTH, “Gewissensfreiheit und Recht”, Betrifft JUSTIZ Nr. 93, März 2008, s.232;

Avrupa Birliği için ise vicdani ret 2000 yılında yürürlüğe giren AB temel haklar şartının 10. Maddesinin 2. Fıkrasında hüküm altına alınmıştır. Art.10, Abs.2 “Das Recht auf Wehrdienstverweigerung aus Gewissensgründen wird nach den einzelstaatlichen Gesetzen anerkannt, welche die Ausübung dieses Rechts regeln.” CHARTA DER GRUNDRECHTE DER EUROPÄISCHEN UNION (2000/C 364/01).

745 VON COELLN/Gröpl/ WINDTHORST, s.109; HOFMANN, s.257.

746 Örneğin sadece nükleer silah kullanmama talebi ya da sadece kimyasal silah kullanmama talebi gibi.

747 Federal Anayasa Mahkemesi Kararı, BVerfGE 12, 45 - Kriegsdienstverweigerung I, Beschluss des Ersten Senats vom 20. Dezember 1960, 1 BvL 21/60.

144 mümkündür.⁷⁴⁸ Silahaltına alınmak istemeyen kişiler,⁷⁴⁹ askerlik hizmeti yerine geçecek olan, sivil hizmet ya da ikame hizmet ifa etmek zorundadır.⁷⁵⁰ Madde hükmünden yararlanacak olan, Alman vatandaşlarıdır.⁷⁵¹

Anayasada vicdani reddi düzenleyen fıkranın ikinci cümlesinde, burada söz konusu olan hakkın uygulanmasının özel bir kanunla düzenleneceği ifade edilmiştir. Bu noktadan hareketle, vicdani retin özel bir müracaat usulü olduğunu görmekteyiz.

Anayasada yazıldığı şekliyle yasal bir düzenlemenin yapıldığı 1983 yılına kadar⁷⁵² özel bir uygulama olarak kabul gören vicdani redde ilişkin tanıma işlemleri⁷⁵³ yasal düzenleme sonrası basit bir yazılı müracaat ile askerlik hizmetine çağrılmadan önce yapıldığında yeterli olmaktadır.⁷⁵⁴

Vicdani ret konusunda yürürlüğe giren ilk yasal düzenlemeden sonra, 2003 yılında yeni bir yasal düzenleme⁷⁵⁵ ile konu yeniden ele alınmış ve günün şartlarına uygun hale getirilmiştir. Kısaca KDVG (Kriegsdienstverweigerungsgesetz) askerlik hizmetinden

çekinme yasası olarak anılan düzenlemenin ilk maddesinde Alman anayasasının

4.maddesinin 3. fıkrasına dayanılarak belirli esaslar ortaya konmuştur. Buna göre;

“Her kim vicdani sebeplerden dolayı, vicdani ret hakkını dayanarak anayasanın 4.maddesi ve 3. Fıkrasının 1. Cümlesi anlamında askerlik

748 BETHGE, s.700; Federal anayasa mahkemesi vermiş olduğu kararda, GG m.4. f.3 kapsamında korunan hakkın temelinin, askerlik hizmetini reddeden kişinin, vicdanının yasakladığı halde, savaş halinde bir başkasını öldürme eylemi baskısından kurtarılmasını sağlamak olduğ ifade edilmiştir. Bkz.

Federal Anayasa Mahkemesi Kararı, BVerfGE 48, 127 – Wehrpflichtnovelle, Urteil des Zweiten Senats vom 13. April 1978, - 2 BvF 1,2,4,5/77 -.

749 DEİSEROTH, s.236.

750 VON COELLN/Gröpl/ WINDTHORST, s.110; Bu konuda Alman anyasa mahkemesi verdiği kararda, bütünüyle askerlik hizmetinden muaf tutulmayanların askerlik hizmeti yerine geçecek başka bir hizmeti yapmalarının anayasaya aykırı olmadığına hükmetmiştir. Bkz. Federal Anayasa Mahkemesi Kararı BVerfGE 69, 1 - Kriegsdienstverweigerung II, Urteil des Zweiten Senats vom 24. April 1985, - 2 BvF 2, 3, 4/83 und 2/84 -.

751 HOFMANN, s.703.

752 Bu konuda ilk yasa 1983 yılında kabul edilmiştir. Gesetz zur Neuordnung des Rechts der Kriegsdienstverweigerung und des Zivildienstes (Kriegsdienstverweigerungs-Neuordnungsgesetz - KDVNG), Bundesgesetzblatt Jahrgang 1983 Teil I Nr. 9, am 04.03.1983, s.20; ayrc. bkz. Rainer ECKERTZ, „Die Neuregelung der Kriegsdienstverweigerung“, Kritische Justiz, Vol. 16, No. 3 (1983), s.255.

753 Albert KRÖLLS, „Aktuelle Probleme der Kriegsdienstverweigerung“, Kritische Justiz, Vol. 14, No.

3 (1981), s.256 vd.

754 HOFMANN, s.257.

755 "Kriegsdienstverweigerungsgesetz vom 9. August 2003 (BGBl. I S. 1593), das zuletzt durch Artikel 2 des Gesetzes vom 28. April 2011 (BGBl. I S. 687) geändert worden ist".

145 hizmetinden çekinme hakkını kullanırsa, bu yasanın hükümlerine göre “vicdani retçi” olarak tanınacaktır.

Vicdani retçi olarak tanınan askerlik hizmeti yükümlüsü, kriz ve savunma savaşı dönemlerinde, askerlik hizmeti olarak yerine getirmesi gereken hizmeti, Federal Ordu dışında bir ikame hizmet olarak⁷⁵⁶ anayasanın 12a maddesinin 2.fıkrası hükmü gereği yerine getirmek zorundadır.”⁷⁵⁷

Askerlik hizmeti yapmaktan çekinmek isteyen, daha doğrsu vicdani ret hakkını kullanmak isteyen kişinin basit bir müracaatı üzerine karar verilmektedir. Müracaat sahibinin, vicdani ret hakkını kullanırken anayasa m.4.f.3 hükmünden yararlanmak istediğini belirtip, özgeçmişinin ve neden vicdani ret hakkını kullandığını⁷⁵⁸ müracaatına eklemek zorundadır. Müracaat yapacak kişinin en geç 18. Yaşın ikmalinden altı ay önce ilgili askerlik dairesine başvurması yeterli olacaktır.⁷⁵⁹ Askerlik yükümlüsünün vicdani ret ile ilgili başvurusuna öncelikle karar verilecek,⁷⁶⁰ müracaatın eksiz olması, ileri sürülen vicdani sebeplerin uygun görülmesi ve bunların yeterli bulunması sebebiyle müracaat sahibinin dinlenilmesine gerek olmadığına karar verilmesi halinde,⁷⁶¹ kişinin vicdani ret talebi kabul görecektir.⁷⁶²

Vicdani ret talebi kabul edilen askerlik yükümlüsü anayasanın 12a maddesinin 2.fıkrası kapsamında⁷⁶³ askerlik süresini geçmeyecek bir süre kadar sivil hizmeti, askerlik hizmeti yerine geçmek üzere, yapmak zorundadır. Askerlik hizmetine çağrılmayan yükümlülerin savaş durumlarında savunma amaçlı olarak sivil

756 Ersatzdienst; bu konuda ayrc. bkz. Federal Anayasa Mahkemesi kararı; askerlik hizmetinden çekinenin, ikame hizmet ifa etmesi zorunluluğu, anayasanın m.4. f.3. hükmüne aykırı değildir. BVerfGE 19, 135, Urteil vom BVerfG 1. Senat am 04.10.1965, 1 BvR 112/63; BETHGE, s.706.

757 KDVG madde 1 Temel Esaslar; Anayasanın Askerlik Hizmeti başlıklı 12. Maddesi ile 4. Maddesi arasındaki ilişki için ayrc. bkz. Federal Anayasa Mahkemesi kararları, BVerfG 2. Senat, am 13.04.1978, 2 BvF 1/77, 2 BvF 2/77, 2 BvF 4/77, 2 BvF 5/77.

758 Burada vicdani kanaat sebebiyle, vicdani ret hakkının kullanıldığını ispat, askerlik hizmeti yükümlüsüne bırakılmaktadır. Bkz. BETHGE, s.706.

759 KDVG madde 2 Müracaat.

760 KDVG madde 4 Öncelikli Karara Bağlama.

761 Bu konuda fedral idare mahkemesi vermiş olduğu bir kararda, askerlik yükümlüsünün müracaatının gereği gibi incelenmemesi sebebiyle, vicdani kanaat sebebinin yeterince ifade edilmediği gerekçesiyle talebin rededilmesini doğru bulmamış ve idare mahkemesinin buna dikkat etmesi gerektiğini hükme bağlamıştır. Bundesverwaltungsgericht 7.9.1995 tarihli ve 6 B 32/95 sayılı karar.

762 KDVG madde 5 Müracaatın Kabulu.

763 Anayasa m.12a f.2. “Vicdani nedenlerle silahlı savaş hizmeti yapmak istemeyen kimse, onun yerine bir yedek hizmet altına alınabilir. Yedek hizmet süresi, askerlik hizmetinin süresini geçemez.

Bunun ayrıntıları, vicdan özgürlüğünü ihlal etmeksizin, silahlı kuvvetler ve federal sınır muhafızlığı birlikleri ile ilgili olmayan bir yedek hizmet olanağını öngören bir yasa ile düzenlenir.

146 hizmetlerde çalıştırılması ise ayrı bir yasa ile düzenlenecektir.⁷⁶⁴ Almanya’da 1 Temmuz 2011 tarihi itibarıyle zorunlu askerlik hizmeti Federal Parlamentoda çıkarılan bir yasa kaldırılmış ve Almanya’da profesyonel orduya geçilmiştir. Ancak askerlik hizmetine ilişkin tüm anayasal ve yasal hükümler halen yürürlüktedir.⁷⁶⁵ Yasal değişiklikle askerlik hizmeti zorunlu olmaktan çıkarılmasına rağmen, zaman zaman profesyonel askerlerde görevlerinden anayasal bir hak olan “vicdani ret” hakkını kullanarak ayrılmak istemektedir. Uygulamaya yönelik henüz bir düzenleme olmamakla birlikte, zaman zaman idare mahkemeleri bu konu ile meşgul olmaktadırlar.⁷⁶⁶