Vali Vekilleri/Yardımcıları

Valinin yokluğunda veya valinin görevden ayrılmasından yeni atanan valinin göreve başlamasına kadar, vekâleten valinin görevini yürütebilecek bir vali muavini bulunmaktadır. Bununla beraber vali isterse bazı görev ve yetkilerini onun adına

yürütmek üzere alt kademedeki bir amire devredebilirdi257_{. Bitlis valisine vekâlet}

edenler değişik makamlardan seçilmiştir. Bunlar defterdar, alaybeyi, nâib, mektubî ve mutasarrıflar olabilmiştir. 4 Ekim 1880 yılına ait bir belgede Vilayet Defterdarı Hasan

Bey’in valiliğe vekâlet ettiği görülmektedir258_{. 9 Temmuz 1893 tarihinde Dâhiliye}

250 _{Musul’un da bu kategoride olduğu ifade edilmiştir. BOA. DH. ŞFR. 132/135, 23 Ks 1302 (4 Şubat}

1887).

251_{BOA. DH. MKT. 1655/70, 14 M 1307 (10 Eylül 1889).}

252_{BOA. DH. MKT. 1657/26, 20 M 1307 (16 Eylül 1889); BOA. Y.A…HUS. 238/60, 14 M 1308 (30}

Ağustos 1890).

253_{BOA. İ.DH.. 1331/9, 05 B 1313 (22 Aralık 1895).}

254 _{Bu oranlar Harcırah Kararnamesinin Birinci Faslının Sekizinci Maddesine isnat edilmiştir. BOA. DH.}

MKT. 357/28, 05 L 1312 (1 Nisan 1895).

255 _{Ömer Sabri Bey’e önce vekâlet maaşı olarak 17 bin, asaleti tasdik olduktan sonra da 20 bin kuruş aylık}

maaş ödenmiştir. BOA. İ.DH.. 1331/9, 05 B 1313 (22 Aralık 1895).

256 _{Bu oranlar kaza ve nahiyenin durumuna göre değişiklik arz etmiştir. Vilayete bağlı sancak ve}

merkezdeki diğer memurların maaş oranları için bkz. BOA. Y.A.HUS. 10/25, 29 R 1298 (31 Mart 1881).

257 _{Örneğin malî işlerle ilgili yazışmalar için defterdara, askerî işlerle ilgili yazışmalar için alaybeyine,}

hukuk ile ilgili işlerde ise naibe bu yetkiyi verebilmiştir.

258_{Defterdarın vekâleten yazdığı telgrafta Bitlis Hükümet Konağının tamiri ile ilgili talepleri dile getirdiği}

görülmektedir. Diğer detaylar bkz. BOA. ŞD. 1874/23, 29 Ra 1298 (1 Mart 1881); Aynı şekilde 1895 yılında da vilayet defterdarı Osman Bey, valiliğe vekâlet etmiştir. BOA. Y.A.HUS. 342/12, 1 B 1313 (18 Aralık 1895).

Nezareti’ne zebhiyye259 _{resminden hazineye alınan payın belediyeye bırakılması hususu}

ile ilgili yazılan telgrafta vali adına Vilayet Defterdarı Zihni Bey’in imzası vardır260_{. 16}

Temmuz 1914 tarihli belgede Mektubî Asıf Efendi’nin vali adına imza yetkisini

kullandığı görülmektedir261_{. 1897 yılından 1900 yılına kadar Bitlis Vali Vekilliğini}

Mirliva Ali ve Salih Paşalar yürütmüştür262_{. 10 Şubat 1904 tarihinde Muş Mutasarrıfı}

Mehmed Efendi263, 16 Mayıs 1904 tarihinde ise Siirt Mutasarrıfı Kazım Bey, valinin

vilayette olmadığı bir zamanda ona vekâleten belgeleri imzalamıştır264_{. Aynı yıla ait}

başka bir telgrafta ise vali vekili olarak Nâib Refet Bey imzasıyla yazının yazıldığı

görülmektedir265. Bu da gösteriyor ki gerektiğinde aynı zaman diliminde birden fazla

vali vekili de görev yapabilmiştir.

Vilayet-i sittede ıslahat yapılması amacıyla Anadolu Islahatı Umûmi Müfettişliği kurularak Müfettişliğine Yaver-i Ekrem Müşir Ahmet Şâkir Paşa 27 Haziran 1895

tarihinde tayin edilmiştir266_{. Şâkir Paşa’ya uygulanmak üzere bir de 31 maddelik}

“Islahat Layihası” verilmiştir267_{. Layihanın ilk maddesinde geçtiği üzere vilayet-i} sittedeki valilere gayrimüslim muavin tayin edilmesi gerekmektedir. Burada kastedilen daimi bir kadronun tahsisidir. Yani önceki kısımda bahsi geçen defterdar, naib, alaybeyi gibi makamlardaki kişiler ihtiyaca binaen ve geçici olarak bu görevi yüklenirken bundan sonrası için vali muavinliği aynen valilik gibi ayrı bir kadrosu ve maaşı bulunan daimi bir makam olarak ihdas edilmiştir. Vali muavinlerinin vilayette yüklenecekleri işler hususunda ıslahat layihasının üçüncü maddesinde açıklama mevcuttur. Buna göre muavinler, ahalinin dilekçelerini kabul, polis ve hapishanelere nezaret ve vergilerin

259 _{Mezbahanede kesilen hayvan başına kasaplardan alınan vergi. Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe}

Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2010, s.1368.

260_{Toplanan Zebhiye resmi 40 paradır. Bunun yarısı hazine payı olarak ayrılmaktadır. Hazineye ayrılan}

payın yarısının belediyeye terki ile vilâyette görevlendirilecek tabiplerin maaşının karşılanacağı ifade edilmesine rağmen bu talep kabul edilmemiştir. BOA. DH. MKT. 90/47, 06 M 1311 (20 Temmuz 1893).

261_{BOA. DH.MB..HPS. (Dâhiliye Nezâreti Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti) 44/28, 24 Za}

1332 (13 Kasım 1914).

262_{BOA. ŞD. 2688/33, 07 B 1316 (21 Kasım 1898); BOA. MF. MKT. 531/24, 27 C 1318 (22 Ekim 1900).} 263_{BOA. DH. TMIK.S.. 53/28, 1 Ra 1322 (16 Mayıs 1904).}

264_{Kazım Bey, valinin yokluğunu hissettirmediğini ve vali bey varmış gibi asayişi sağladığını dile}

getirmiştir. BOA. DH. ŞFR. 324/22, 03 Ma 1320 (16 Mayıs 1904); Beş sene sonrasında yine valinin vilayet dışında olacağı bir zamanda Siirt Mutasarrıfı Süleyman Faik Efendi acilen vilayete çağrılmıştır.

BOA. DH. MKT. 2765/44, 20 S 1327 (13 Mart 1909).

265 _{1891 yılında ise Nâib Mehmed Mesud bu görevi yürütmüştür. BOA. DH.TMIK.S. 51/1, 16 Za 1321 (3}

Şubat 1904).

266_{BOA. Y.EE. 81/6, 1 Ca 1313 (20 Ekim 1895); Karaca, a.g.e, s.55,56.}

267 _{Layihanın içeriği için bkz. BOA. Y.PRK.BŞK. 41/28, 16 Za 1312 (11 Mayıs 1895); BOA.}

Y.PRK.A.(Yıldız Perakende Sadâret Evrakı) 10/101, 29 Z 1313 (12 Mayıs 1896); Karaca, a.g.e, s.217-

tahsil işlerini teftiş etmek hususunda valiye yardımcı olmakla mükelleftir. Bu görevleri dışında bir de valinin diğer görevlerini yerine getirirken valiye danışmanlık hizmeti de

verecektir268. Birinci maddeye istinaden Bitlis’te vali muavinliği için gayrimüslimlerden

birisinin tayin edilmesiyle ilgili hazırlıklar yapılmış ve vali vekilliğine 31 Kasım 1896

yılında Ankara Valisi Eski Muavini Rum-Katolik Andon Efendi tayin edilmiştir269_.

Andon Efendi bu görevi 1901 tarihinde vefat edinceye kadar sürdürmüştür270_{. Andon}

Efendi’nin yerine tayin edilmek için aynı yıl içinde gayrimüslim ahaliden talepler

gelmeye başlamıştır271_{. Nihayetinde Simpad Efendi, bu göreve getirilmiştir. Simpad}

Efendi bu görevi, 1904 yılına kadar sürdürmüştür272_{. 1904 yılında bu göreve özellikle}

Rum cemaatinden birisinin tayin edilmesi için çaba sarf edilmiştir273. Aynı yıl, önce

Kıvrık Fikri Efendi274 _{sonra Hristaki Efendi bu göreve getirilmiş olmasına rağmen daha}

sonra vazgeçilerek Mincelaki Stelyo Efendi tayin edilmiştir275_{. Stelyo Efendi, 1907}

yılında görevi terk edinceye kadar vali muavinliğini sürdürmüştür276_{. 1908’de Anestaş}

Efendi bu göreve getirilmiştir277. Daha sonra Mike Efendi bu görevi devralmıştır. Bitlis

vali vekilliğinin özellikle Ermenilere verilmemeye gayret edildiği anlaşılmaktadır. Belki de Bitlis’ten görevlendirilecek bir Ermeni muavinin yereldeki ırkdaşlarıyla devletin sırlarını paylaşma riski, bu makamın Rumlara açılmasına sebep olmuştur.

268 _{Aynı maddede vali muavinleri tayininin de irade-i seniyye ile olacağı ifade edilmiştir. Bu husus Bitlis}

yereli için tayin edilen gayrimüslim daimi vali muavinleri için uygulanmıştır. Yoksa valinin yokluğunda ona vekâlet eden defterdar, naib ve alaybeyi gibi geçici vekiller için geçerli değildir. BOA. Y. PRK. BŞK. 41/28, 16 Za 1312 (11 Mayıs 1895).

269 _{Karaca, a.g.e, s.163,164; SDA, H.1314 (M.1896), s. 760.}

270_{SDA, H.1315 (M.1897), s.470; H.1316 (M.1898), s.562; H.1317 (M.1899), s. 536; H.1318 (M.1900), s.}

578.

271_{Muş Mutasarrıf Vekili olan Cercis Efendi 9 Ocak 1901 tarihinde boş olan Bitlis Vali Muavinliğine}

tayin için başvuru yapmıştır. Bitlis Valisi Hüsnü Efendi’nin onun hakkındaki düşüncesi olumlu olmasına rağmen tayin edildiğine dair bir kayda rastlanılmamıştır. BOA. DH. ŞFR. 255/27, 06 Ks 1316 (9 Ocak 1901).

272_{SDA, H.1320 (M.1902), s.650; H.1321 (M.1903), s.700; H.1322 (M.1904), s. 714; Simpad Efendi,}

Cemiyet-i Rüsumiye Azalığına tayin edilmesinden dolayı münhal kalan yerine Trabzon ve Kastamonu Adliye Müfettişliğinden mustafi Kıvrık Fikri Efendi, 4 Ocak 1904 tarihinde tayin edilmiştir. BOA. İ.DH.. 1418/37, 24 Za1321 (12 Mart 1904).

273 _{Bunun için öncelikle Kıvrık Fikri Efendi bu işe görevlendirilmiştir. Daha sonra bu tayinden}

vazgeçilerek Kırkkilise Mutasarrıf Vekili Hristaki Efendi’nin tayini uygun görülmüştür. Fakat ne hikmettir ki adı geçen kişinin tercüme-i hal varakası incelendikten sonra deneyimsiz olduğu gerekçesiyle bundan da vazgeçilerek Rum Milletinden başka münasibin bulunmasına karar verilmiştir. Diğer detaylar için bkz. BOA. BEO.2291/171791, 25 Z 1321 (12 Şubat 1904).

274 _{1851 tarihinde Ankara’da doğmuş, buradaki Ermeni okulunda okumuştur. 17 yaşındayken kalemiyede}

işe başlamıştır. Trabzon ve Kastamonu Adliye Müfettişliği yapmıştır. BOA. İ.DH.. 1418/37, 24 Za1321 (12 Mart 1904).

275 _{Rum Cemaatinden olup, 8 Nisan 1904 tarihinde tayin edilmiştir. BOA. İ.DH.. 1422/11, 23 S 1322 (9}

Mayıs 1904); SDA, H.1323 (M.1905), s. 786.

276_{SDA, H.1324 (M.1906), s.850; SDA, H.1325 (M.1907), s. 846.}

277_{Rum Cemaatinden olup, 1861’de Konya’da doğmuştur. BOA. İ.DH.. 1465/21, 14 Ra 1326 (16 Nisan}

Vali vekilleri ile birlikte askerî alanda alaybeyi, malî alanda defterdar, bürokrasi alanında mektubî, adalet alanında naib gibi validen sonra vilayette etkin rol oynayan kişiler valinin taşradaki en önemli yardımcıları oluşlardır. Bunlarla ilgili süreç içinde hangi isimlerin sorumluluğu yüklendiği özellikle Osmanlı devlet ve vilayet

salnamelerinde yıl bazında verilmiştir278_.