AB Uyum Sürecinde İfade ve Sorgu Usulü 1 İfade ve Sorgu Tarzı

Yeni kanunumuz olan CMK, ifade ve sorgu tarzı başlıklı madde üzerinde düzenleme yapma gereği görüp ek olarak CMK 147 “d” bendini eklemiştir. Değişiklik yeni kanunumuzda aynen şöyle geçmektedir: “95’inci madde hükmü saklı kalmak üzere, yakalanan kişinin yakınlarından istediğine yakalandığı derhâl bildirilir”365. Bu ekleme ile kişinin hangi sebeple ifadesinin alındığı bildirildikten sonra yine kendi iradesiyle belirlediği bir kişiye haber vermesi hakkı tanınmaktadır. Böylece adli makamların ve kolluğun değil de, kişinin belirlediği kimseyi bilgilendirmesi, olumlu bir gelişme olarak karşımıza çıkmaktadır.

Şüphelinin veya sanığın ifadesinin alınmasında veya sorguya çekilmesinde aşağıdaki hususlara uyulur:

a) Şüpheli veya sanığın kimliği saptanır. Şüpheli veya sanık, kimliğine ilişkin soruları doğru olarak cevaplandırmakla yükümlüdür,

b) Kendisine yüklenen suç anlatılır,

c) Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukuki yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği kendisine bildirilir. Müdafi seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde, kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirilir366,

d) Yakalanan kişinin yakınlarından istediğine yakalandığı derhal bildirilir,

e) Yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanuni hakkı olduğu söylenir,

364 _{Emniyet Genel Müdürlüğü, İfade Almada Standartların…, a.g.e., s.54.} 365 _{http://www.diyarbakir.pol.tr/kanunlar/cmk.htm (30.11.2005).}

f) Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürme olanağı tanınır,

g) İfade verenin veya sorguya çekilenin kişisel ve ekonomik durumu hakkında bilgi alınır,

h) İfade ve sorgu işlemlerinin kaydında teknik imkânlardan yararlanılır,

i) İfade veya sorgu tutanağa bağlanır. Bu tutanakta aşağıda belirtilen hususlar367,

a. ia. İfade alma veya sorguya çekme işleminin yapıldığı yer ve tarih, b. ib. İfade alma ve sorguya çekilme sırasında hazır bulunan kişilerin

isim ve sıfatları ile ifade veren veya sorguya çekilen kişinin açık kimliği,

c. ic. İfade almanın veya sorgunun yapılmasında yukarıdaki işlemlerin yerine getirilip getirilmediği, bu işlemler yerine getirilmediyse nedenleri,

d. id. Tutanak içeriğinin ifade veren veya sorguya çekilen ile hazır olan müdafi tarafından okunduğu ve imzalarının alındığı,

e. ie. İmzadan çekinme halinde bunun nedenleri, yer almaktadır.

İfade tutanağına sanığın ağzından çıkan her şeyin aynen yazılabilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla, tutanağa geçirilirken bazı hususlar tutarsız, ilgisiz görüldüğü için atlanabilir, tutanağı tutan memur sanığın söylediklerine kendi yorumunu katabilir veya sanığın kullandığı kelimeler yerine başka anlamlarda gelebilecek benzer kelimeler yazılabilmektedir. İfade sahibinin ya da sanığın ifadesini okuyup imzaladığı tutanak altına yazılmalıdır368. Ancak sanık, içinde bulunduğu psikolojik yapı itibariyle atlatılan hususları, kelime değişikliklerini fark edebilecek durumda değildir; dolayısıyla tutanağın sanık tarafından imzalanması uygulaması aşırı bir güvence oluşturmaktadır. Müdafiin katılmadığı ifadeler mahkemede doğrulanmadığı sürece esas alınmaz.

367 _{Yaşar, Açıklamalı Polis Meslek…, a.g.e., s. 296.}

3.1.3.5.2. İfade Alma ve Sorguda Yasak Usuller

Şüphelinin ve sanığın beyanı özgür iradesine dayanmalıdır. Bunu engelleyici nitelikte kötü davranma, işkence, ilaç verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, bazı araçları kullanma gibi bedensel veya ruhsal müdahaleler yapılamaz.

Kanuna aykırı bir yarar vaat edilemez. Yukarıdaki fıkralarda belirtilen yasak usullerle elde edilen ifadeler rıza ile verilmiş olsa da delil olarak değerlendirilemez369. Bu sayede kolluğun yasak usullere başvurarak suçu aydınlatma girişimi önlenmek istenmiştir.

Müdafi hazır bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hâkim veya mahkeme huzurunda şüpheli veya sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz.

Şüphelinin aynı olayla ilgili olarak yeniden ifadesinin alınması ihtiyacı ortaya çıktığında, bu işlem ancak Cumhuriyet Savcısı tarafından yapılabilir370. Acil durum söz konusu olamaz.

3.1.3.5.3. Çağdaş İfade Alma Yönteminde İletişim

Güncel deneyimlerdende bilinmektedir ki sabırlı bir dinleyici olunduğunda çoğu bilgiler ve detaylar öğrenilebilmektedir. Ancak bildirilen tüm detaylar bazen polisi ilgilendirmeyebilir.

Bu nedenle açıklama yapan şahsı, becerikli sorularla veya açıkça, ilgisizlikle (el kol hareketi ve mimik), ilginç konulara geçmesine çaba gösterilmelidir. Açıklama yapan şahsın bu uyarılmaya uyması ile görüşme bilgilendirici ve ilginç kalmaktadır. Bu uyarılara uymazsa, dinlemeye karşı olan ilgi azalacaktır.

Buna göre bilgilerin değiş tokuşu, uzlaşılması, iletilmesi, araştırılması ve pazarlığı anlamında iletişim meydana gelmezse, aşağıdaki ön koşullar gereklidir371:

369 _{İçel, Ünver, Karşılaştırmalı Ceza Hukuku…, a.g.e., s. 415.} 370 _{Şafak, Şafak, Güvenlik Kuvvetleri ve…, a.g.e., s. 268.}

a) Açıklama yapanın ve dinleyenin, her bir diğerinin durumuna ve çevresine kendini adapte etme ve onun gerçeğini kavrama yeteneği (uygunluk),

b) Her zaman dinleyici konumundan anlatan konumuna ve tersine rol değiştirme olasılığını kullanarak anlattırmak,

c) Konuyu değiştirme olasılığı ve -bunun sonucu- sohbete katılan her bir şahsın konuları başlatması ve onaylaması olasılığı.

Her bir anlatanın kendi sohbet partnerinden, söylediği her şey için kendini haklı gösterme şansını elde etme olasılığı vardır.

Gözaltına alınan kişinin ifadesini alan veya soruşturmayı yürüten kolluk görevlisi ile bu kişiyi tıbbi muayeneye götüren kolluk görevlisi farklı olacak. Ancak personel yetersizliği nedeniyle farklı kolluk görevlisinin bulunmaması halinde bu durum belgelendirilecek372

. AB standartlarına göre ülkemizde polis sayısının yetersiz olması nedeniyle bu konuda sıkıntılar devam etmektedir.

Soruşturma ve kovuşturma evrelerinin her aşamasında müdafiin, şüpheli veya sanıkla görüşme, ifade alma veya sorgu süresince yanında olma ve hukuki yardımda bulunma hakkı engellenemeyecek ve kısıtlanamayacaktır373

.Sadece ağır cezalık suçların takibi için geciktirme yapılabileceği istisnası konulmuştur.

3.1.3.6.AB Uyum Sürecinde AB’ne Üye Ülkelerden İngiltere ve Almanya