Önleme Yakalaması Kolluk Kuvvet

I. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 90. maddesinde ve diğer mevzuatta belirlenen273,

a. Tutuklama müzekkeresi olmaksızın meşhut cürüm sırasında rastlanan veya meşhut cürümden dolayı takip olunan, firar etmesi ihtimali bulunan veya hüviyetinin tayini hemen mümkün olmayan kişileri,

b. Gecikmesinde sakınca bulunan ve Cumhuriyet Savcısına veya derhal amirlerine müracaat imkânı olmayan hallerde, hakkında tutuklama müzekkeresi kesilmesi gereken kişileri veya suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan diğer hallerde suç işlendiğine veya suça teşebbüs edildiğine dair haklarında kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan şüphelileri,

c. Kolluk kuvvetinin kanun ve usul dairesinde verdiği emre itaatsizlik edenleri ve aldığı tedbirlere uymayanları,

d. Görev yaparken mukavemette bulunan veya görevinden alıkoymak maksadıyla kolluk kuvvetine zorla karşı koyan ve yakalanmadıkları takdirde hareketlerine devam etmeleri ihtimali bulunan kişileri,

e. Haklarında yetkili mercilerce verilen yakalama ve tutuklama kararı bulunanları veya kanunda istenilen bir mükellefiyeti yerine getirmedikleri için yakalanması gerekenleri,

f. Uyuşturucu maddeleri alan, satan, bulunduran veya kullananları,

g. Halkın rahatını bozacak veya rezalet çıkaracak derecede sarhoş olanları veya sarhoşluk halinde başkalarına saldıranları,

272 _{Yenisey, Arama El Koyma…, a.g.e., s. 83.} 273 _{Çalı, a.g.e., s. 185.}

h. Halkın huzur ve sükûnunu bozanlardan, yapılan uyarılara rağmen bu hareketlerine devam edenlerle, başkalarına saldırıya yeltenenleri ve kavga edenleri,

II. Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun 13. ve 17. maddelerinde belirlenen; i. Bir kurumda tedavi, eğitim ve ıslahı için kanunlarla belirtilen esaslara uygun

olarak, alınan tedbirlerin yerine getirilmesi amacıyla toplum için tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, serseri veya hastalık bulaştırabilecek kişileri,

j. Haklarında mahkemece çocuk bakım ve yetiştirme yurtlarına veya benzeri resmi veya özel kurumlara yerleştirilmesine veya yetkili merci önüne çıkarılmasına karar verilen küçükleri,

i. Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren veya hakkında sınır dışı etme veya geri verme kararı alınan kişileri,

ii. Kimliğini bir belge ile veya kolluk kuvvetince tanınmış veya güvenilir kişilerin tanıklığı ile ispat edemeyenlerle gösterdikleri belgelerin doğruluğundan şüphe edilen kişileri, aranan kişilerden olup olmadıkları anlaşılıncaya veya gerçek kimliği ortaya çıkıncaya kadar yirmi dört saati geçmemek üzere, yakalama, gözaltına alma veya muhafaza altına almaya yetkilidir.

Bu maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin 1 numaralı alt bendinde belirtilen hallerde yakalama işlemi kolluk kuvvetinin yanı sıra herkes tarafından yapılabilir. Takibi şikâyete bağlı olup, küçüklere veya beden veya akıl hastalığı veya maluliyet veya güçsüzlüğü nedeniyle kendini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen meşhut cürümlerde şüphelinin yakalanması şikâyete bağlı değildir274. Önemli olan şüpheli veya sanığı derhal yakalamaktır.

Önleme amaçlı yakalama PVSK m.13’te düzenlenmiştir. Buna göre kolluk, toplum için tehlike arz eden akıl hastası, uyuşturucu madde ve alkol bağımlılarını, serserileri ve bulaşıcı hastalık yayabilecek kişiler ile haklarında gözetim altında ıslah

veya yetkili merci önüne çıkarılmasına karar verilen küçükleri, yakalayabilir. Bu tür yakalamada herhangi bir suçun işlenmiş olması söz konusu değildir275. Amaç gerçekleştiğinde yakalama işlemi sona erdirmektir. Yakalanan kişinin gerekli yerlere teslim edilmesi veya tehlikenin geçmesi durumu önem arz etmektedir.

3.1.2.6. Adli Yakalama

CMUK’nun 127. maddesinde hem kolluk görevlileri hem de herkes tarafından yapılabilecek yakalama halleri düzenlenmiştir. Herkes tarafından yapılan yakalama, suçun meşhut bir cürüm olması ve failin kaçma şüphesinin bulunması veya kimliğinin saptanamaması halinde olanaklıdır. Suçüstü durumlarında herkes gibi kollukta yakalama yetkisine sahiptir. Bunun dışında, tutuklama kararının verilmesini gerektiren ve gecikmesinde tehlike olan durumlarda Cumhuriyet Savcısı’nın; savcıya veya amirlerine hemen başvurma olanağının bulunmadığı durumlarda kolluk memurunun yakalama yetkisi vardır276. Kanun acil duruma hemen müdahaleyi öngörmektedir.

Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda ön görülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için bir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz277. Kanunda belirtilen bu hususlar dışında kişi özgürlüğü kısıtlanamayacaktır.

Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hâkim kararıyla tutuklanabilir. Hâkim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir, bunun şartlarını kanun gösterir278.

276 _{Sulhi Dönmezer, Feridun Yenisey, Ceza Hukukunun Güncel Kaynakları, Güncel Ceza Hukuku}

Makaleleri, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Şubat-2004, s. 24.

277 _{Kanun Metinleri Serisi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Alfa Yayınları, İstanbul, 2004, s.10 .} 278 _{Kanun Metinleri Serisi, Anayasa-TCK-CMUK-CİK-TMK, 12. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara,}