AB Uyum Sürecinde Yakalama Yetkisinde Mevzuatımızda Yapılan Değişiklikler

çıkarılmıştır.

03.01.2004 tarihli değişiklikle, yürürlükteki maddenin dördüncü fıkra hükmü;

“Tıbbi muayene, kontrol ve tedavi, adli tıp kurumu veya resmi sağlık kuruluşları veya belediye tabiplerince ücretsiz yapılır. Doktor raporu dört nüsha halinde düzenlenir. Bu nüshalardan birisi gözaltı biriminde muhafaza edilir, ikincisi sanığın gözaltı biriminden çıkışında kendisine verilir, üçüncüsü soruşturma dosyasına eklenir, dördüncüsü ise sağlık kuruluşunda saklanır”249 şeklinde yeniden düzenlenmiştir.

3.1.2.3. AB Uyum Sürecinde Yakalama Yetkisinde Mevzuatımızda Yapılan Değişiklikler

3.1.2.3.1. Anayasamızın 19’uncu Maddesinde Yapılan Değişiklikler

Anayasamızın 19. maddesinde; “ Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutuklama yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırk sekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok on beş gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geciktikten sonra hâkim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hallerinde uzatılabilir”250.

Kişinin yakalandığı ve tutuklandığı yakınlarına derhal bildirilir251.

248 _{http://www.ihd.org.tr/kitap/iskence/yakalamay.htm (17.11.2005).} 249 _{Sedat Bakıcı, Kolluk Mevzuatı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2002, s. 377.} 250 _{Bıçak, Şafak, Şafak, Güvenlik Kuvvetleri ve…, a.g.e., s. 43.}

Anayasamızın 19. maddesinde yapılan değişikliklerde göze çarpan en büyük yeniliklerden bir tanesi “Yakalanan veya tutuklanan kişinin tutuklama yerine en geç kırk sekiz saat toplu hallerde en çok on beş gün içinde hâkim önüne çıkarılır”252 olan fıkrası “Tutuklama yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırk sekiz ve toplu olarak işlenen suçlarda en geç dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır”253. Şeklinde düzenlenerek, yakalanan kişinin hakları daha fazla genişletilmiştir.böylece kimse haksız yere daha fazla hürriyetinden yoksun bırakılmayacaktır.

AB uyum sürecinde hazırlanan, AB’ne Uyum Yasaları’nda kabul edilen 06/02/2002 tarihli birinci uyum paketinde, yakalama hakkında bazı düzenlemelere gidilmiştir. Uyum Paketleri’ne göre;

“Anayasa’nın 120. maddesi gereğince olağanüstü hal ilan edilen bölgelerde yakalanan veya tutuklanan kişiler hakkında ikinci fıkrada dört gün olarak belirlenen süre, Cumhuriyet Savcısının talebi ve hakim kararıyla yedi güne kadar uzatılabilir. Hakim, karar vermeden önce yakalanan veya tutuklanan kişiyi dinler”254.

3.1.2.3.2. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler

Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yapılan değişiklikler ele alındığında madde 90’da da farklılıklar göze çarpmaktadır.

Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nda meşhut suçun tanımı yapılırken Ceza Muhakemesi Kanunu’nda böyle bir tanıma rastlanamamaktadır. Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’na ek olarak şunlar getirilmiştir:

Kolluk yakalandığı sırada kaçmasını, kendisine veya başkalarına zarar vermesini önleyecek tedbirleri aldıktan sonra, yakalanan kişiye kanuni haklarını derhal bildirir.

Yakalanıp kolluğa teslim edilen veya görevlilerce yakalanan kişi ve olay hakkında Cumhuriyet Savcısına hemen bilgi verilerek, emri doğrultusunda işlem yapılır.

252 _{Bıçak, Şafak, Şafak, Güvenlik Kuvvetleri ve…, a.g.e., s. 43.} 253 _{Şafak, Şafak, Güvenlik Kuvvetleri ve…, a.g.e., s. 23.}

254 _{Dışişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Dairesi Başkanlığı, Avrupa Birliği Uyum Yasa}

“Yakalama emrine konu işlemin yerine getirilmesi nedeniyle yakalama emrinin çıkarılma amacının ortadan kalkması durumunda mahkeme, hâkim veya Cumhuriyet Savcısı tarafından yakalama emrinin derhal iadesi istenir”255.

Gözaltına alma sebeplerinin de belirtildiği CMUK Madde 157’de konu “Olay mahallinde görevine ait işlemlere başlayan memur bu işlemlerin yapılmasını kasten ihlâl eden veya yetkisi dâhilinde olarak aldığı tedbirlere aykırı davranan şahısları işlemlerin sonuçlanmasına kadar gözaltına almaya yetkilidir. Şu kadar ki, bu süre yirmi dört saati geçemez”256. şeklinde düzenleme yapılmıştır.

Yeni Kanun olan CMK Madde 168’de konu “(1) Olay yerinde görevine ait işlemlere başlayan adlî kolluk görevlisi, bunların yapılmasına engel olan veya yetkisi içinde aldığı tedbirlere aykırı davranan kişileri, işlemler sonuçlanıncaya kadar ve gerektiğinde zor kullanarak bundan men eder”257. şeklinde düzenlenmiştir.

CMUK madde 157’de “Olay mahallinde görevine ait işlemlere başlayan memur bu işlemlerin yapılmasını kasten ihlal eden”258 cümlesi yeni kanunumuz olan CMK madde 168’de “Olay yerinde görevine ait işlemlere başlayan adlî kolluk görevlisi, bunların yapılmasına engel olan”259 şeklinde değiştirilerek kasten olmaması durumunda da gözaltına alınabilmektedir. Ayrıca CMUK madde 157 “bu süre yirmi dört saati geçemez”260 cümlesi çıkarılarak her hangi bir sınırlama getirilmemiştir.

CMUK’nun 107. maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir: Tutuklamadan ve tutuklamanın uzatılmasına ilişkin her karardan tutuklunun bir yakınına veya belirlediği bir kişiye, hâkimin kararıyla gecikmeksizin haber verilir.

Ayrıca soruşturmanın amacını tehlikeye düşürmemek kaydıyla, tutuklunun tutuklamayı bir yakınına veya belirlediği bir kişiye bizzat bildirmesine de izin verilir.

255 _{Yıldız, a.g.e., s. 148.}

256 _{Bıçak, Şafak, Şafak, Güvenlik Kuvvetleri ve…, a.g.e., s. 314.} 257 _{Yıldız, a.g.e., s. 181.}

258 _{http://www.hukukcu.com/bilimsel/genelkanunlar/1412.html (30.11.2005).} 259 _{http://www.diyarbakir.pol.tr/kanunlar/cmk.htm (30.11.2005).}

Yine CMUK’nun 128’inci maddesinin ikinci fıkrasının ikinci cümlesi madde metninden çıkarılmış ve üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:

Yakalama ve yakalama süresinin uzatılmasına ilişkin emirden yakalanan kişi bir yakınına veya belirlediği bir kişiye Cumhuriyet Savcısının kararıyla gecikmeksizin haber verilir261.

3.1.2.3.3. Yakalama Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nde Yapılan Değişiklikler

1998 Tarihli Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nde suçüstü hallere yer vermezken Haziran 2005 Tarihli Yakalama Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nde suçüstü halleri açıkça belirtilmektedir. Suçüstü hallerde yakalama Madde 6’da aşağıdaki gibi belirtilmiştir:

Suç işlerken rastlanması veya suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması ihtimalinin bulunması veya hemen kimliğini belirleme imkânının bulunmaması nedeniyle başkaları tarafından yakalanıp kolluk görevlilerine teslim edilen veya bu hâllerde kolluk görevlilerince yakalanan ya da haklarında tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde; Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhâl başvurma imkânı bulunmaması sebebiyle kolluk görevlilerince yakalanan kişi ve olay hakkında Cumhuriyet savcısına hemen bilgi verilerek, emri doğrultusunda işlem yapılır. Cumhuriyet savcısı tarafından verilen sözlü emir, en kısa zamanda yazılı hâle dönüştürülerek mümkün olması hâlinde en seri iletişim vasıtasıyla ilgili kolluğa bildirilir; aksi hâlde ilgili kolluk görevlilerince alınması için hazır edilir. Ancak, kolluk görevlisi emrin yazılı hâle getirilmesini beklemeden sözlü emrin gereğini yerine getirir262. Bu değişiklikle polis olaya en kısa zamanda müdahale edebilmektedir.

Ayrıca 2005 tarihli Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nde Muhafaza altına alınmak amacıyla yakalanan kişilere de 6’ncı maddenin son fıkrasında yer vermiştir. “Muhafaza altına alınmak amacıyla yakalanan kişiler hakkında da bu

261 _{Mevzuat Dizisi, Avrupa Birliği Uyum Yasaları, Nobel Basımevi, Ağustos-2003.}

maddenin ikinci fıkrası hükmü uygulandıktan sonra, yakalama sebebi, yakalamaya itiraz etme hakkı ve bu hakkı nasıl kullanacağı derhâl bildirilir. Bu kişilerden ıslah veya tedavi kurumuna götürülmesi gerekenlerin ilgili kurumlarca teslim alınmaları sağlanır. Teslim alınmaması hâlinde, durum bir tutanakla tespit edilir ve tutanağın bir sureti mülkî amire gönderilir”263.

Yönetmeliğin 22. maddesi 18.9.2002 tarihli ve 24880 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren yeni düzenlemeyle değişikliğe uğratılmıştır.

Yönetmeliğin 22. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile ikinci fıkrasının birinci cümlesi değiştirilmiş, üçüncü fıkrasının ikinci cümlesi madde metninden çıkartılmıştır.

Değişikliğe uğrayan birinci fıkranın (b) bendinin, “Yakınlarından istediğine yakalandığını duyurabileceği söylenir, istediği yakınına yakalandığı duyurulur”264 hükmü yeniden düzenlenerek, “yakalanan ve yakalama süresinin uzatılmasına ilişkin emirden, yakalananın bir yakınına veya belirlediği bir kişiye Cumhuriyet Savcısı’nın kararıyla gecikmeksizin haber verildiği veya verileceği bildirilir”265 şeklinde değiştirilmiştir.