Uluslararasılaşma Nedenleri

Uluslararası piyasalara açılma kararına etki ve “uluslararasılaşma nedenleri”

olarak literatürde yer alan nedenler; “uluslararası faaliyetlere etki eden içsel nedenler ve dış gelişmeler” olarak belirtilebilir.²⁴⁹

2.2.2.1. Uluslararası Faaliyetlere Etki Eden İçsel Nedenler

Firmalar, ekonomik ve yasal engellerden dolayı uluslararasılaşma kararı alabilirler. Faaliyette bulunulan ekonomide karı maksimize etmeyi engelleyen yasal zorunluluklar ve bürokratik problemler yer alıyorsa, kar amaçlı kuruluşlar içinde bulundukları ekonominin dışında bir yerde karlarının maksimum yapma yolunu seçeceklerdir. Çeşitli konularda getirilen yasal zorunluluklar da firmaların uluslararası alanda faaliyet göstermelerine neden olabilir. Dolaylı etkilerin aksine, dış yatırımların mevcudiyetinin aynı sektörde faaliyet gösteren yerel firmalara negatif etkileri görülmektedir.²⁵⁰

247 Ergül Han, Piyasa Ekonomisi, Ankara Sanayi Odası Yayını-ASOMEDYA, Ankara-Mayıs 2002,s.43.

248 Peter F.Drucker, Gelecek İçin Yönetim 1990’lar ve Sonrası, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 6.Baskı, Ankara-2000, s.43.

249 Hüseyin Altay, a.g.e, s.73.

250 Beata Smarzynska ve Mariana Spatareanu, To Share or Not To Share: Does Local Participation Matter for Spillovers From Foreign Direct Investment? Journal of Development Economics, 85, 2008, s.196.

2.2.2.1.1. Ekonomik ve Yasal Nedenler

İşletmeler açık birer sistemdirler. Çevresel koşullar bu açık sistemleri etkilemektedirler.²⁵¹Açık sistem düzeyi “kendine yeterli yapı”, “kendini devam ettiren bünye” olarak tanımlanmaktadır. Genel sistem değerlendirmesi bu durumu, canlılığa geçiş olarak açıklamaktadır. Canlılığın devam etmesi için de; çevreden madde ve enerji almak zorunluluğunu getirir.²⁵²İşletme Yönetimi açısından çevre, organizasyonun dışında kalan her şeydir.²⁵³Bu çevrenin firmaların canlılığını devam ettirebilmesine zemin teşkil etmesi gerekir.

İşletme ve alt sistemler açısından değerlendirdiğimizde; yasal ve ekonomik çevre işletmenin canlılığını “varlığını” devam ettirebilmesi için mutlaka incelenmek durumundadır. Yöneticiler örgütün amaçlarını belirlerken ve onlara ulaşmak için çaba sarf ederken yakın çevresini oluşturan müşterileri, bayileri, bankaları, sendikaları, hammadde, yedek parça, resmi kuruluşlar vb. dikkate almak zorundadır.

Aynı şekilde, işletmeler, gerek yakın çevrede sayılan bu sınırlayıcılara ve gerekse de ekonomik, sosyo-kültürel, teknolojik, siyasal, doğal ve hukuksal çevre koşullarına uymak zorundadırlar.²⁵⁴

Yasal düzenlemeler, hükümetler tarafından sık sık değişikliğe uğratılabilmektedir. Ana ülkede yasaların sık sık değişmesi firmaların dış ticarete yönelmelerini; eğer ev sahibi ülkede bu durum söz konusu oluyorsa o zaman da o ülkeye yatırım yapmama kararı almaları sonucunu getirebilir. Hükümetler; asgari ücretler, vergi oranları, teşvik politikaları vb. düzenlemelerle ticari hayata müdahale etmektedirler.²⁵⁵ Bu müdahaleler, firmaların amaçlarını olumsuz yönde ve göreceli olarak diğer ülkelerden daha fazla etkiliyorsa, yabancı yatırımların gerçekleştirilmesi kararı verilebilmektedir.

Ekonomik faktörler de firmaların dış ülkeye yatırım yapmalarına neden olmaktadır. Çokuluslu işletmeler ana ülkedeki ekonomik baskılar sonucu ortaya

251 Tamer Koçel, İşletme Yöneticiliği, Beta Basım Yayım, 7.Baskı, İstanbul-1999, s.215-216.

252 Haluk Erkut, Analiz Tasarım ve Uygulamalı Sistem Yönetimi, İrfan Yayımcılık, 2.Baskı, İstanbul-1999, s.43.

253 Tamer Koçel, a.g.e., s.216.

254 Richard L.Daft, Management, The Dryden Press International Edition Second, Orlando-1991, s.604-605.

255Ömer Dinçer, a.g.e., s.180-181.

çıkmıştır. Bu baskıların işletmelerin geleceğini tehlikeye sokacak şekilde fazlalaşması firmaları dışarıda yatırıma yöneltmiştir.²⁵⁶ Pazar ile ilgili gelişmeler de firmaların dışa açılmalarına neden olabilir. İç pazarın doymuş olması firmaları dış pazarlara yöneltmektedir.²⁵⁷

2.2.2.1.2. Firma ile İlgili Nedenler

Uluslararası alanda faaliyet gösteren firmaların faaliyetlerine etki eden birçok neden vardır. Bu nedenlerin her biri ayrıntılı olarak incelenmesi gereken özelliklere sahiptir ve ayrı birer araştırma konusudur. Ekonomik ve yasal nedenlerin dışında firmaların içsel nedenleri arasında incelenecek olanlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir.

* Teknolojik olarak gelişen firmalar hem bu teknolojiyi hem de teknik anlamda yönetim uygulamalarını transfer etmektedirler.²⁵⁸

* Firmaların ihtiyaç duydukları hammaddeleri kendi ülkelerinden temin edemediklerinde ya da yüksek maliyetle temin ettiklerinde uluslararasılaşmayı bir alternatif olarak değerlendirmektedirler.²⁵⁹

* Firma ürünlerine olan talebin yerel piyasada azalması firmaları yabancı ülkelerde faaliyet göstermeye iten nedenlerden birini oluşturmaktadır.²⁶⁰

* Teknolojik ve beşeri yetenek olarak büyüyen ve gelişen firmalar, haberleşme ve ulaştırma açısından büyük yarar sağlamış bu da uluslararası faaliyetlerde firma ile ilgili nedenlerden birini oluşturmuştur.²⁶¹

256 İnan Özalp, Çokuluslu İşletmeler: Uluslararası Yaklaşımlar, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Yayın No:1022, Eskişehir-1998, s.32.

257 Hüseyin Altay, a.g.e, s.74.

258 H.Kevin Steensma ve Marjorie A.Lyles, Explaining IJV Survival In A Transitional Economy Through Social Exchange And Knowledge-Based Perspectives, Strategic Management Journal, No.21, 2000, s.831.

259 Daniel Yergin, Petro, Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü, Çev.Kamuran Tuncay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, No.332, Ankara-1995, s.576-579.

260 N.Papadopoulos, Hongbin Chen ve D.R.Thomas, Toward A Trade Off Model For International Market Selection, International Business Review, No.11, 2002, s.182.

261 Richard D.Steade, James R.Lowry, Raymond E.Glos, Business-Its Nature and Environment An Introduction, South-Western Publishing Co., Ohio-1984, s.394.

* Müşterilerini izleyen firmaların müşterileri ile birlikte uluslararası alanda faaliyete başladıkları görülebilmektedir.²⁶² Müşterilerinin taleplerini dikkate alan firmalar uluslararası alanda ya faaliyete başlamak faaliyeti olanlar da geliştirmek durumundadırlar.²⁶³

* Araştırma geliştirme çalışmaları teknolojik açıdan gelişmeyi beraberinde getirmiştir. Gelişen teknolojinin diğer firmalarla birlikte zaman zaman paylaşılmak zorunluluğu ortaya çıkabilmekte ve firmaları diğer firmalarla birlikte faaliyette bulunmaya zorlamaktadır²⁶⁴Araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin büyük hız kazanması ve firmaların teknolojik açıdan büyük ilerleme kaydetmeleri daha fazla üretim yapma olanağını da sağlamıştır. Bu olanakların daha da artırılması ve rakiplerden geri kalmama, maliyetleri düşürme amaçlı olarak firmaların, diğer firmalarla birleşmeleri veya ortaklık kurmaları da uluslararası faaliyetleri ortaya çıkarmaktadır.²⁶⁵

Sıralanan nedenler, uluslararası faaliyetin başlamasına tek başlarına etki edebilecekleri gibi, birkaçı birlikte de etki edebilmektedirler. Firmaların uluslararası faaliyetlerini etkileyen bir diğer içsel neden de yatırım bölgesine ait ekonomik ve yasal etkilere karşı firmanın alacağı kararlardır. Bu, bölgesel yatırım tercihleri açısından önemlidir.²⁶⁶

2.2.2.2. Uluslararası Faaliyetlere Etki Eden Dışsal Nedenler

Uluslararası faaliyet dış gelişmelerden de etkilenmiştir. Bunlar arasında ülkeler arasında var olan ticaret engellerinin ortadan kaldırılması, uluslararası kuruluşların oluşturulması, hammadde ile ilgili dış kaynaklara ihtiyaç duyulması önemli nedenlerdendir.²⁶⁷

262 Ebru Akaya ve Bahri Danış, Uluslararası Danışmanlık Firmalarının Türkiye’ye Giriş Şekilleri Üzerine Bir Durum Çalışması, 5.Ulusal Pazarlama Kongre Kitabı, Turizm Araştırma Geliştirme ve Uygulama Merkezi, Ares Ofset, Antalya-2000, s.51.

263 Ganesh D.Bhatt, A Resource-Based Perspective Of Developing Organizational Capabilities For Business Transformation, Knowledge And Process Management, Vo.7, N.2, 2000, s.125.

264 Jennifer W.Spencer, Firms’ Knowledge-Sharing Strategies In The Global Innovation System:

Emprical Evidence From The Flat Panel Display Industry, Strategic Management Journal, N.24, 2003, s.218.

265 E.Ruhli ve S.Sachs, Case Study.The Novartis Mega-Merger:A Intra-Organizational Evolutionary Perpective, Strategic Change, 8, 1999, s.222-223.

266 Roberto Basile, Davide Castellani ve Antonello Zanfei, Location Choices of Multinational Firms in Europe: The Role of EU Cohesion Policy, Journal of International Economics, Article in Press, 2007, s.2.

267 Steade, Lowry, Glos, a.g.e., s.394.

2.2.2.2.1. Uluslararası Kuruluşların Oluşturulması

Dünyada ticareti daha sağlam zeminlere oturtmak ve geliştirmek amacına yönelik olarak ticareti kolaylaştıran birtakım gelişmeler yaşanmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü bu gelişmelere katkıda bulunmaktadır.²⁶⁸Dünya Ticaret Örgütünden başka birçok uluslararası mali kuruluş bulunmaktadır. Bunlar, ticaret ile ilgili şu amaçları taşımaktadır.²⁶⁹

* Milletlerarası mal alış verişindeki ödeme güçlüklerinin ortadan kaldırılması ve uluslararası likidite oluşturulması,

* Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarının sağlanması,

* Ekonomik birleşme, serbest ticaret ve işbirliği ilişkilerinin pekiştirilmesiyle;

ülkelerin, ortak iktisadi karar almaya ve daha sıkı iktisadi işbirliğine teşvik edilmesi.

Yukarıda sözü edilen düzenlemeleri amaç edinen kurumların varlığı, dış ticaretin daha sağlam temellere oturmasına ve dolayısıyla da dış ticareti yaygınlaştırmaya neden olmuştur. Yine dünya üzerinde kurulan ASEAN, NAFTA, AB gibi bölgesel birlikler ticaret önündeki engelleri kaldırmak suretiyle ticaretin gelişmesine yardım etmektedirler. Bu birliklerin bölgesel olmasının nedeni tarihi ilişkiler ve ulaştırma maliyetleridir.²⁷⁰

2.2.2.2.2. Üretim Faktörleri ile İlgili Gelişmeler

Üretim faktörleri ülkelere eşit şekilde dağıtılmamıştır. Emek ve doğal kaynak maliyetleri, ülkeler arasında büyük farklılıklar gösterebilmektedir. Dolayısıyla emek veya doğal kaynakları yoğun olarak kullanan firmaların; bu faktörlerin bol ve ucuz olduğu yerlerde faaliyette bulunmaları üretim maliyetlerini düşürücü bir etki yapar ve kara olumlu şekilde katkı oluşturur. Bu durumdan dolayı çoğu Amerikan şirketinin yine Japon firmalarının emek ucuz olan diğer bölge ülkelerinde yatırım yaptıkları görülmektedir.²⁷¹

268 Devlet Planlama Teşkilatı, DPT, Küreselleşme Özel İhtisas Komisyon Raporu, DPT Yayınları, Ankara-2000, s.26.

269 Z.Sacit Önen, Uluslararası Mali Kuruluşlar, Gazi Üniversitesi Yayın No.138, Ankara-1990, s.4.

270 Cem Kozlu, Uluslararası Pazarlama İlkeler ve Uygulamalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 5.Baskı, Ankara-1995, s.34.

271 Halil Seyidoğlu, Uluslararası Finans, Güzem Yayınları, 2.Baskı, İstanbul-1997, s.388.

Hammadde de dünya üzerinde eşit şekilde dağılmış değildir. Hammaddelerin işlenmesine yönelik yatırımların çoğunluğu bu hammaddenin bulunduğu yerde yapılmaktadır.²⁷² Çeşitli maden üretimlerinde olduğu gibi.²⁷³ Uluslararası faaliyetlere etki eden nedenler yalnızca içsel ve dışsal nedenler değildir. Yukarıda belirtilenlerin dışında doğrudan dış yatırımlara etki eden daha birçok neden sayılabilir. Bu nedenler detaylara girilmeden maddeler halinde şöyle belirtilmektedir:²⁷⁴

* Faaliyetlerin bütünleştirilmesi,

* Aktarılamayan bilgiler,

* Unvanın korunması

* Unvandan yararlanmak,

* Sırların korunması,

* Ürün yaşam döneminden kaynaklanan yatırımlar,

* İthalatçı ülkenin koyduğu tarife, kota vb. korumalardan kaçınma,

* Üretim esnekliği,

* Müşteri izleme,

* Yatırımları uluslararası çeşitlendirme,

* Yabancı teknoloji kullanılması,

* Monopol avantajından yararlanma.