Bosna Hersek ile İlgili Genel Değerlendirme

Bosna Hersek, yıllarca süren savaşın etkisiyle ekonomik yapısında büyük yıkımlar yaşamıştır. Ekonomik durum açısından bakıldığında ülkenin nispeten toparlandığı, ancak savaş öncesi seviyeye ulaşamadığı açık olarak görülmektedir.

Savaşın oluşturduğu iktisadi tahribata rağmen ülke başta metal, ağaç ve ağaç işleme, çeşitli madenler ve akarsuları olmak üzere yeraltı ve yer üstü kaynakları itibariyle son derece zengin, Balkan’ların tam ortasında, tarihi ve ticari geçit yollarının üzerinde doğal güzelliklerle merkezi bir konumda bulunmaktadır. Bu özelliği dolayısıyla dikkatlerin üzerine çevrildiği bir ülke konumundadır.

Savaş sonrası dönemde ülkenin iktisadi yapısının da şekil değiştirdiği görülmektedir. Daha önceden ağır sanayi ağırlıklı olan yapı, ağır sanayinin her ne kadar nispi olarak işlediği görülse de hizmetler, bankacılık, enerji ve turizm sektörüne yönelik yapılan yatırımlarla daha değişik bir durum arz etmektedir.

Ekonomide çeşitlenmenin yanında kayma da kendini göstermektedir. 2004 rakamlarıyla hizmetler sektörünün ekonominin %58’lik bir bölümünü oluşturduğu görülmektedir. Sektörel yapı gibi ekonomi de ciddi yapısal değişiklikler yaşamaktadır.⁶⁶ Bosna-Hersek devleti bugün dış saldırılara karşı mücadele vermektedir.⁶⁷

Diğer taraftan, Bosna Hersek’te savaştan sonra üretim, ağırlıklı olarak düşük katma değerli ürünler ile özellikle ihracatta hammadde üretimine doğru kaymıştır.

Ülkemizin çok yakın kültürel ve tarih bağlarıyla bağlı bulunduğu Balkan ülkeleri arasında yer alan Bosna Hersek ile ticari ilişkilerimiz 2002 yılında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması ile yeni ve önemli bir sürece girmiştir. Dış ticaret hacmimizin her geçen gün artmasına rağmen, ticari ve ekonomik ilişkilerin istenilen düzeyde olmadığı görülmektedir. Bosna Hersek’in sadece ticaret yapılacak bir pazar olarak görülmemesi, aynı zamanda gerek lojistik konumu gerekse Balkanlar’daki serbest ticaret alanının bir parçası ve AB pazarına daha kolay giriş kapısı olarak görülmesinde fayda bulunmaktadır.

Bu ülkede yapılan üretim, tavizli rejim kapsamında Balkanlar’da özellikle eski Yugoslav Cumhuriyetleri başta olmak üzere pek çok ülkenin yanında ABD, Avustralya, Yeni Zelanda, İsviçre, Norveç, Rusya, Japonya ve Kanada ve AB’ye ihraç edilebilmektedir. Bosna Hersek sanayisi savaş nedeniyle fiziki olarak tahrip olmuş bunun neticesinde teknolojik yenilenmeler yapılamamış ve pazarlar kaybedilmiştir. Savaş sonrası dönemde, Bosna Hersek sanayisi hammadde ve ara malı ağırlıklı bir üretim gerçekleştirmeye başlamıştır. Bosna Hersek sanayisinin en güçlü olduğu sektörler, metal işleme, ağaç ve ağaç işleme, elektrik üretimi, kimyasallar ve madenciliktir. Tüketim ürünleri ve yatırım mallarında yeterli üretim

66 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Bosna Hersek Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e., s.155.

67 Bekir Günay, Avrupa’dan Asya’ya Sorunlu Türk Bölgeleri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 1.Baskı, İstanbul-2005, s.183.

bulunmamaktadır. Bu ürünlerin büyük bölümü ithal edilmektedir. İthalat daha çok komşu ve çevre ülkelerden gerçekleştirilmektedir. En önemli ticaret ortakları, Hırvatistan, Sırbistan, Slovenya, İtalya, Almanya ve Avusturya’dır.⁶⁸

Bosna Hersek 2004 yılında 3.8, 2005 yılında 4.7, 2006 yılının Ocak-Haziran döneminde ise 2.1 Milyar Euro tutarında sanayi ürünleri ithal etmiştir. Sanayi ürünleri ithalatı 2005 yılında bir önceki yıla göre %25,2 ve 2006 yılının ilk yarısında 2005 yılının aynı dönemine göre ise %3,9 artış göstermiştir. Bosna Hersek, 2004 yılında 1.4, 2005 yılında 1.9 ve 2006 yılının Ocak-Haziran döneminde 1.2 milyar Euro ihracat gerçekleştirmiştir. Sanayi ürünleri ihracatı 2005 yılında %34,3 artış gösterirken 2006 yılının ilk döneminde %38,6 artmıştır. Bosna Hersek’in başlıca ihracat kalemlerini oluşturan ara malı ve hammaddelerin dünya piyasalarındaki fiyatlarının yükselmesi toplam ihracattaki yüksek büyümenin en önemli nedenlerinden biridir. Ayrıca, ülkenin en önemli kuruluşlarının özelleştirilmesi sonucu yeniden yapılandırılan kuruluşların ihracat performansları da toplam ihracatın artmasında etkili olmuştur.⁶⁹

Türkiye, 2005 yılı verilerine göre Bosna Hersek’in toplam ithalatında yaklaşık %2,5 paya sahiptir. Türkiye, Bosna Hersek’ten 2003 yılında 8, 2004 yılında 11, 2005 yılında 15 ve 2006 yılında 9 milyon Dolar tutarında ithalat gerçekleştirmiştir. İthalat, 2004 yılında %37, 2005 yılında ise %32 artarken 2006 yılında %39 azalmıştır. İthalatın tamamına yakınını hammaddeler ve ara malları oluşturmaktadır. 2006 yılında Bosna Hersek’ten yaptığımız ithalatın %96’sını sanayi ürünleri ithalatı oluşturmaktadır. En fazla ithal edilen ürünler sodyum karbonat, mermiler, alüminyum hidroksit, koyun ve kuzuların derileri, yün ve yapağı ve polikarboksilik asitlerdir.

Türkiye, Bosna Hersek’e 2003 yılında 52, 2004 yılında 85, 2005 yılında 103 ve 2006 yılında 126 milyon Dolar değerinde sanayi ürünleri ihraç etmiştir. 2005 yılında Türkiye’den Bosna Hersek’e yapılan toplam ihracatın %80’ini sanayi ürünleri oluştururken 2006 yılında bu oran %84’e yükselmiştir. 2006 yılında en fazla ihraç

68 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Bosna Hersek Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e , s.156.

69 İGEME, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Bosna Hersek Yerinde Pazar Araştırması, a.g.e , s.156-157.

ettiğimiz ürünler sırasıyla 7.4 milyon Dolarla 3925 pozisyonundaki plastik inşaat malzemeleri, 6.4 milyon Dolarla 5703 pozisyonunda yer alan tafting halılar, 5.7 milyon Dolarla 4818 pozisyonunda yer alan tuvalet kağıtları, kağıt havlu ve 5.3 milyon Dolarla 8450 pozisyonunda yer alan çamaşır makineleridir.

Bosna-Hersek ekonomisinde, tarımın gayri safi milli hâsıladan aldığı pay

%14,2 civarında olup, nüfusun %60’ının kırsal alanda yaşadığı tahmin edilmektedir.

Bu rakamlara bakarak Bosna-Hersek’te tarımın gelişmemiş olduğunu söylemek yanıltıcı olmamaktadır. Gerçekten de Bosna-Hersek tarihte hiçbir zaman coğrafya olarak tarımsal üretimin önem kazandığı bir bölge olmamıştır. Boşnak halk, Osmanlı İmparatorluğu’ndan bu yana, eski Yugoslavya Cumhuriyeti de dâhil olmak üzere tarımsal üretimle pek ilgilenmemiş, Osmanlı döneminde ticaret, Yugoslavya Cumhuriyeti döneminde de sanayi üretimine ağırlık verilmiştir.⁷⁰ Bosna-Hersek coğrafi yapının ve iklimin sağladığı avantaj ile ormancılık ve orman ürünleri konusunda büyük bir avantaja sahiptir. Orman ürünlerinin dışında Bosna-Hersek’te pek çok sebze ve meyve yetişmektedir. Bunların arasında patates, fasulye, lahana, soğan, yeşilbiber, domates, mantar, erik, elma, armut, vişne, kiraz, şeftali, ayva, kayısı, ceviz, badem, üzüm, böğürtlen, çilek gibi ürünleri sayılabilir.